صندوق‌های سرمایه‌گذاری درآمد ثابت چیست؟
در اکثر جوامع، افراد سرمایه‌های با حجم پایین خود را در سبدی از اوراق یا دارایی‌های با ریسک کم سرمایه‌گذاری می‌کنند. یکی از روش‌‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند. سرمایه‌گذاری از طریق این صندوق‌ها می‌تواند برای اشخاصی که زمان و دانش کافی برای سرمایه‌گذاری ندارند و قصد ورود به بازار سرمایه را دارند گزینه‌ی مناسبی باشد. ساز و کار صندوق‌های سرمایه‌گذاری بدین صورت است که مجموعه‌ای متشکل از افرادی با درک عمیق از بازار، دارایی اشخاص غیرحرفه‌ای را جمع‌‌آوری کرده و به‌عنوان یک واسط مالی آن را در بازارهای مختلف سرمایه‌گذاری می‌کنند. به عبارتی افراد از این طریق مدیریت سرمایه خود را در اختیار صندوق‌های سرمایه‌گذاری قرار می‌دهند. در این مقاله، صندوق سرمایه‌گذاری درآمد ثابت و ساز و کار آنها مورد بررسی قرار گرفته است.
برای آشنایی بیشتر با انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مقاله صندوق سرمایه گذاری چیست پیشنهاد می‌شود.
سازوکار صندوق سرمایه‌گذاری درآمد ثابت
صندوق درآمد ثابت نوعی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که در دارایی‌های با درآمد ثابت و کیفیت بالا مانند وام‌های دولتی، اسناد خزانه و بازارهای سهامی سرمایه‌گذاری می‌کنند. این نوع از صندوق‌ها به سرمایه‌گذاران نرخ بازده ثابتی را بر اساس شرایط و مدت پرداخت ارائه می‌کنند که پرداخت سود می‌تواند ماهانه، سه‌ماهه یا سالانه باشد. عمده دارایی‌های این نوع از صندوق‌ها، گواهی سپرده بانکی و اوراق بهادار با درآمد ثابت است و سایر دارایی آن از سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌های بورسی تشکیل می‌شود. همین امر باعث شده که این صندوق به‌عنوان یکی از کم‌ریسک‌ترین ابزارهای سرمایه‌گذاری در بورس شناخته شود. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره ترکیب دارایی صندوق‌های درآمد ثابت مطالعه امیدنامه و اساسنامه این صندوق‌ها پیشنهاد می‌شود.
ترکیب دارایی‌های صندوق درآمد ثابت
طبق مصوبه مورخ 1401/10/28 سازمان بورس و اوراق بهادار در خصوص سقف سرمایه‌گذاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت، سقف سرمایه‌گذاری در سهام توسط این صندوق‌ها، حداكثر 10 درصد از ارزش كل دارایی‌های صندوق است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت می‌توانند حداكثر به میزان 3 درصد از ارزش كل دارایی‌های صندوق را به سرمایه‌گذاری در واحدهای سرمایه‌گذاری نزد یک صندوق اختصاص دهند.
| شرح | دارایی سهام | دارایی اوراق با درآمد ثابت |
|---|---|---|
| صندوق‌های با درآمد ثابت | حداکثر 10 درصد | حداقل ۹۰ درصد از کل دارایی‌های صندوق |
تعداد کل صندوق‌های درآمد ثابت در تاریخ 1402/04/04 برابر 128 عدد و مجموع ارزش خالص دارایی‌های این دسته، 4,985,895 میلیارد ریال است.
ریسک و بازده صندوق‌های سرمایه‌گذاری
در بین انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری، صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت ، نسبت به سایر صندوق‌ها ریسک کمتری دارد. به این دلیل که درصد زیادی از دارایی‌های خود را در اوراق با درآمد ثابت (اوراق مشارکت) که پشتوانه آنها می‌تواند دولت و نهادهای دولتی، بانک‌مرکزی و شرکت‌های مختلف باشند، سرمایه‌گذاری می‌کنند. همچنین باتوجه به این که درصد کمی از دارایی‌های این صندوق از سهام تشکیل شده است، در بازه‌های زمانی که بازار روند نزولی دارد، ریسک کمتری نسبت به سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار دارد؛ در نتیجه سرمایه‌گذاری در این صندوق می‌تواند برای افراد ریسک‌گریز انتخابی معقول باشد.
سرمایه‌گذاری در صندوق درآمد ثابت مناسب چه افرادی است؟
کسب بیشترين بازدهی به همراه حداقل ريسک همواره مطلوب سرمایه‌گذاران است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت به دلیل ریسک پایین نسبت به سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری مناسب افرادی ریسک‌گریز با دانش و زمان محدود هستند. این افراد می‌توانند با استفاده از دانش تحلیلگران به سود مورد انتظار خود دست پیدا کنند. این نوع از سرمایه‌گذاری برای افرادی مناسب است که می‌خواهند با کمترین میزان ریسک به سود برسند. در واقع با سرمایه‌گذاری در صندوق درآمد ثابت هیچ‌گاه متحمل ضرر نخواهند شد اما در مقابل باتوجه به اینکه ریسک و بازده رابطه مستقیمی با یکدیگر دارند، سود زیادی نیز نخواهند کرد.
تفاوت سرمایه‌گذاری در صندوق‌های درآمد ثابت و سپرده‌های بانکی
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های سرمایه‌گذاری در صندوق‌های درآمد ثابت و سپرده‌های بانکی این است که علی‌رغم کم‌ریسک بودن سپرده‌گذاری در بانک، امکان شیفت بین بازارها وجود ندارد؛ این امکان یکی از مزیت‌های صندوق درآمد ثابت است. سپرده‌گذاری در بانک همچون سرمایه‌گذاری در صندوق‌های درآمد ثابت سرمایه‌ی اولیه‌ی سرمایه‌گذار را با ریسک پایین حفظ می‌کند. همچنین یکی دیگر از مزایای این صندوق‌ها، نقد کردن پول بدون جریمه (برخلاف سپرده‌های بانکی) و قابل معامله بودن است.
بهترین صندوق درآمد ثابت
در جدول زیر، لیست صندوق های درآمد ثابت با بیشترین بازدهی سالانه با توجه به اطلاعات منتشرشده در سامانه فیپیران ذکر شده اند. در این میان گنجینه آینده روشن که صندوق درآمد ثابت کارگزاری بانک آینده است، بیشترین بازدهی سالانه (حدود 36 درصد) را داشته است. پس از آن صندوق درآمد ثابت نیکوکاری همیار آشنا ایرانیان که متعلق به سبدگردان سهم آشنا است با 33.4 درصد بازدهی در رتبه دوم صندوق‌های برتر درآمد ثابت از نظر بازدهی سالانه قرار دارد. در نهایت صندوق درآمد ثابت سبدگردان الماس، 30.47 درصد بازدهی سالانه کسب کرده است.
مزایا و معایب صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت
قیمت‌ها در بازار سهام نوسان دارند و سرمایه‌گذاری در بورس می‌تواند منجر به سود یا زیان زیادی شود. بنابراین یکی از مهم‌ترین مزایای صندوق درآمد ثابت نسبت به بازار بورس این است که پرداخت سود ثابت و باثبات در این صندوق‌ها می‌تواند تا حدی خسارات ناشی از کاهش قیمت سهام را جبران کند. در نتیجه، اینگونه سرمایه‌گذاری‌های مطمئن به تنوع بخشیدن به دارایی‌های یک سبد سرمایه‌گذاری کمک می‌کند.
اگرچه صندوق درآمد ثابت مزایای زیادی برای سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز دارد، اما باید پیش از سرمایه‌گذاری به معایب این نوع صندوق‌ها نیز آگاه باشیم.
هر چند تمهیدات زیادی برای سودآور بودن سرمایه‌گذاری در صندوق‌های درآمد ثابت به عمل آمده است اما همچنان احتمال وقوع زیان در این روش از سرمایه‌گذاری وجود دارد. بنابراین سرمایه‌گذاران باید به ریسک‌های سرمایه‌گذاری در صندوق توجه کنند. در ادامه به برخی از انواع ریسک‌هایی که صندوق‌های درآمد ثابت با آنها مواجه هستند، ارائه شده است:
ریسک تورم
اولین و مهم‌ترین موضوع در صندوق‌های سرمایه‌گذاری درآمد ثابت، ریسک تورم است. در اقتصاد ایران با وجود تحریم‌ها، نرخ تورم همواره رو به رشد است؛ باتوجه به ثابت ماندن اصل پول سرمایه‌گذار در این نوع صندوق‌ها، ارزش سرمایه وی در شرایط تورمی کاهش می‌یابد. به‌عنوان مثال، اگر اوراق بدهی با نرخ ثابت 2 درصد بازدهی بپردازد و تورم 1.5 درصد افزایش یابد، سرمایه‌گذار ضرر می کند و تنها 0.5 درصد بازدهی واقعی به دست می آورد.
ریسک تغییرات نرخ بهره
دومین معضل ریسک تغییرات نرخ بهره است. سرمایه‌گذاران در درآمد ثابت ممکن است با ریسک نرخ بهره مواجه شوند. این ریسک در محیطی اتفاق می افتد که نرخ بهره بازار در حال افزایش است. در این صورت، سرمایه شخص در سرمایه‌گذاری گره خورده است و نمی‌تواند آن را با کسب درآمد بالاتر بدون زیان اولیه وارد کار کنند.
ریسک کاهش ارزش دارایی‌های صندوق
قیمت اوراق بهادار در بازار تابع عواملی همچون وضعیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، صنعت موضوع فعالیت و وضعیت ناشر و ضامن آن است. اگر قیمت این اوراق کاهش یابد، صندوق متوجه ضرر خواهد شد که میزان این ضرر بستگی به درصد سرمایه‌گذاری در آن‌دسته از اوراق توسط صندوق دارد.
ریسک کاهش ارزش بازاری واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق
به‌طور کلی انتظار می‌رود که قیمت واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق درآمد ثابت در بورس نزدیک به ارزش خالص دارایی‌های آنها باشد. در مواقعی ممکن است که قیمت بازاری واحدهای سرمایه‌گذاری به‌دلیل عملکرد عرضه و تقاضا بیشتر یا کمتر از ارزش خالص دارایی‌های صندوق باشد. بدین صورت حتی در صورت عدم کاهش ارزش خالص دارایی‌های صندوق، ممکن است سرمایه‌گذار با کاهش قیمت واحدهای سرمایه‌گذاری در بورس نسبت به قیمت خرید خود مواجه شده و دچار زیان شود.
ریسک نکول اوراق بهادار (default risk)
بخش عمده دارایی‌های صندوق‌های درآمد ثابت، اوراق بهادار هستند. این احتمال همواره وجود دارد که منتشرکننده اوراق کوپن اوراق را در زمان سررسید پرداخت نکند. در واقع سود ثابت صندوق پرداخت نشده است که بازدهی صندوق را با ریسک مواجه می‌کند.
ریسک نقدشوندگی واحدهای ابطال‌شده
این نوع از صندوق‌ها فاقد رکن ضامن نقدشوندگی است، در صورتی که دارنده واحد سرمایه‌گذاری قصد ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری را داشته باشد، مدیر در ابتدا از محل وجوه نقد صندوق اقدام به پرداخت وجوه واحدهای سرمایه‌گذاری می‌کند. چنانچه وجوه نقد کفاف بازپرداخت واحدهای ابطال‌شده را نداشته باشد، مدیر صندوق مطابق اساسنامه اقدام به فروش دارایی‌های صندوق می‌کند تا وجه مورد نیاز را تهیه کند.
صندوق درآمد ثابت یا اوراق خزانه
اوراق اخزا یا اوراق خزانه اسلامی یک ابزار تامین مالی مبتنی بر بدهی است. این اوراق توسط دولت و برای رفع کسری بودجه منتشر می‌شود و یکی از تفاوت‌های آن با سایر اوراق بهادار کوپن نداشتن آن است که به معنی عدم دریافت سود دوره‌ای توسط دارندگان است. این اوراق ریسک نکول ندارند و ریسک نقدشوندگی آنها بسیار پایین است. با توجه به این که اوراق اخزا همچون صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت کم‌خطر هستند ولی می‌توانند به‌علت تغییرات نرخ بهره موجب زیان سرمایه‌گذاران شوند.
انتخاب بهترین روش سرمایه‌گذاری
صندوق سرمایه‌گذاری درآمد ثابت باتوجه به مزیت‌های ذکر شده در مقاله مناسب افراد ریسک‌گریز است. سرمایه‌گذاران می‌توانند برای کسب بازدهی بیشتر درصدی از سرمایه خود را در سایر صندوق‌های با بازدهی بالاتر، سرمایه‌گذاری کنند. یکی از این روش‌ها سرمایه‌گذاری در صندوق سهامی است. برای آشنایی بیشتر با این نوع صندوق‌ها مقاله صندوق سهامی چیست پیشنهاد می‌شود.
یکی دیگر از راه‌های کسب سود، سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس اوراق بهادار است. افراد می‌توانند در بازار سرمایه با تحمل ریسک بیشتر به سوددهی بالاتری دست پیدا کنند. توصیه می‌شود سرمایه‌گذارانی که دانش و تجربه کافی برای سرمایه‌گذاری در بورس را ندارند، سرمایه خود را از طریق سبدگردانی سرمایه‌گذاری کنند.
در این راستا مرجع تحلیل بنیادی انیگما سبدی را به‌صورت هفتگی منتشر می‌کند که 5 سهم از ارزنده‌ترین سهم‌های بازار را پیشنهاد می‌دهد. این سبد امکان سوددهی بالا با کمترین ریسک را به سرمایه‌گذاران می‌دهد. همچنین با تهیه این محصول امکان مشاوره رایگان تیم تحلیلی انیگما نیز فراهم شده است.
