صندوق سرمایه گذاری چیست؟ انواع صندوق سرمایه گذاری (Mutual Fund)

صندوق سرمایه گذاری یکی از رایج‌ترین روش‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم است. سرمایه‌گذاری از طریق صندوق‌ها می‌تواند برای اشخاصی که زمان و دانش لازم برای سرمایه‌گذاری و کسب سود از دارایی‌های خود را ندارند، گزینه مناسبی باشد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری به‌واسطه مدیریت افرادی با دانش و تجربه بالا و درک عمیق‌ از بازار، سرمایه اشخاص را در دارایی‌های مختلف سرمایه‌گذاری می‌کنند. آن‌چه در این روش اهمیت دارد، انتخاب صندوق سرمایه‌گذاری مناسب و معتبر با بازدهی بالا است. بنابراین در این مقاله تلاش شده با انواع صندوق‌های سرمایه گذاری و نوع عملکرد هر یک آشنا شوید و در انتها بتوانید بهترین صندوق را باتوجه به میزان سرمایه و ریسک‌پذیری خود انتخاب کنید.

• می‌توانید در مقاله سرمایه گذاری چیست، با انواع روش‌های سرمایه‌گذاری بیشتر آشنا شوید.

تعریف صندوق سرمایه گذاری

همانطور که گفته شد صندوق سرمایه گذاری یکی از روش‌های سرمایه گذاری در بورس به‌صورت غیرمستقیم است. در حقیقت صندوق سرمایه گذاری (Mutual Fund) یک ابزار مالی است که سرمایه اشخاص حقیقی و حقوقی را به‌صورت یک‌جا در دارایی‌های مختلف سرمایه‌گذاری می‌کند. به عبارتی افراد از این طریق مدیریت سرمایه خود را در اختیار صندوق‌های سرمایه‌گذاری قرار می‌دهند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری فرصت مناسبی برای افراد غیرحرفه‌ای در بازارهای مالی است؛ زیرا دارایی‌ها در صندوق‌های سرمایه‌گذاری توسط افراد متخصص و باتجربه مدیریت می‌شود. افراد می‌توانند با خرید واحد صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سود و زیان فعالیت‌های آن صندوق سهیم شوند.

روش انتخاب صندوق سرمایه‌گذاری مناسب

صندوق‌های سرمایه‌گذاری بر اساس ترکیب دارایی و نوع معامله به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. هر یک از صندوق‌های سرمایه‌‌گذاری دارای ریسک و بازده متفاوتی هستند؛ افراد باید باتوجه به میزان ریسک‌پذیری و بازده مورد انتظار، صندوق مناسب خود را انتخاب کنند. بنابراین در ادامه تلاش شده توضیح مختصری در خصوص انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری ارائه شود تا افراد بتوانند بهترین صندوق مناسب خود را انتخاب کنند.

صندوق‌ سرمایه‌گذاری غیرقابل معامله (صدور و ابطالی)

به صندوق‌های صدور و ابطالی صندوق‌های غیرقابل معامله نیز گفته می‌شود. در این صندوق‌ها خرید و فروش از طریق صدور و ابطال واحد انجام می‌شود.

واحد سرمایه‌گذاری  یا یونیت (unit) اصطلاحی است که برای کوچک‌ترین جزء یک صندوق‌ سرمایه گذاری استفاده می‌شود. واحد در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مانند سهم در شرکت‌های بورسی است. قیمت واحد در صندوق‌های مختلف، متفاوت است و افراد می‌توانند باتوجه به سرمایه خود تعدادی از واحدهای یک صندوق را خریداری کنند.  برای خرید و فروش صندوق‌های صدور و ابطال، باید از طریق سایت هر صندوق یا مراجعه حضوری به شعب آن صندوق اقدام کرد.

صندوق‌ سرمایه‌گذاری قابل معامله (ETF)

صندوق‌های سرمایه‌گذاری ETF نوعی صندوق است که از طریق سامانه معاملاتی آنلاین کارگزاری‌ها معامله می‌شوند. این صندوق‌ها دارای نماد مخصوص به خود هستند و مانند سهام در بازار سرمایه معامله می‌شوند.

انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری بر اساس نوع فعالیت

صندوق‌ها باتوجه به نوع فعالیت خود در دسته‌های مختلفی قرار می‌گیرند. برخی از این صندوق‌ها در بورس و برخی دیگر در سایر دارایی‌ها مانند طلا، املاک و مستغلات و… سرمایه‌گذاری می‌کنند. در ادامه انواع صندوق‌ها و نوع فعالیت هر یک مورد بررسی قرار گرفته است.

صندوق سرمایه گذاری درآمد ثابت (fixed income):

در صندوق سرمایه گذاری درآمد ثابت درصد مشخصی سود به صورت دوره‌ای (عموما ماهانه) به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود. این صندوق‌ها حداقل ۹۰ درصد از سرمایه‌ خود را طبق مصوبه سازمان بورس و اوراق بهادار در دارایی‌هایی با درآمد ثابت مانند سپرده‌ بانکی، اوراق مشارکت، گواهی سپرده‌ بانکی و غیره سرمایه‌گذاری‌ می‌کنند.

صندوق‌های درآمد ثابت یکی از کم‌ریسک‌ترین صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند که عموما سود بیشتری نسبت به سپرده بانکی پرداخت می‌کنند. در ایران 128 صندوق درآمد ثابت مجوز فعالیت دارند که به عنوان نمونه می‌توان به صندوق‌های کمند، امین یکم فردا، حامی و… اشاره کرد.

صندوق سرمایه گذاری سهامی:

صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام، حداقل 70 درصد منابع خود را در سهام شرکت‌های بورسی سرمایه‌گذاری می‌کنند. در این نوع صندوق‌ها مابقی سرمایه که به اختیار حدود ۱۰ تا ۳۰ درصد می‌باشد، در سایر روش‌ها سرمایه‌گذاری می‌شوند.

باتوجه به بالا بودن حد ریسک در بازار سرمایه، صندوق سهامی نسبت به برخی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مانند صندوق درآمد ثابت دارای ریسک بیشتری هستند. همچنین باتوجه به رابطه مستقیم میان ریسک و بازده، بازده انتظاری این صندوق‌ها نیز بیشتر است.

عموما استراتژی صندوق‌های سهامی با یکدیگر متفاوت هستند؛ برخی با احتیاط بیشتر و برخی با ریسک بالاتر در سهام شرکت‌های بورسی سرمایه‌گذاری می‌کنند. البته تجربه و آمار بیانگر این واقعیت بوده که بازار سرمایه در بلندمدت سودآور خواهد بود؛ بنابراین صندوق‌های سهامی برای افرادی که دیدگاه کوتاه‌مدتی نسبت به سرمایه‌گذاری خود دارند، مناسب نیستند. صندوق‌های آوای سهام کیان، آوای معیار، اطلس مفید و بذر امیدآفرین از نمونه‌های صندوق سهامی فعال هستند. در مجموع 105 صندوق سهامی در ایران مجوز فعالیت دریافت کرده‌اند.

صندوق سرمایه گذاری مختلط:

صندوق‌های مختلط نوع دیگری از صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند که به اختیار بخشی از سرمایه خود را در سهام و بخشی را در دارایی‌های درآمد ثابت یا سایر دارایی‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند. عموما درصد توزیع سرمایه در این صندوق به این صورت است که 40 الی 60 درصد از دارایی‌های خود را در بازار سهام و درصد باقی‌مانده را در اوراق با درآمد ثابت مانند سپرده‌های بانکی، أوراق مشارکت و… سرمایه‌گذاری می‌کنند.

ریسک این صندوق‌ها از صندوق‌های سهامی کمتر و از صندوق‌هایی با درآمد ثابت بیشتر است. در حال حاضر ۲۳ صندوق مختلط از جمله صندوق‌های‌ کاریزما و اعتماد تمدن در حال فعالیت هستند.

صندوق جسورانه (Venture Capital Found):

صندوق‌های جسورانه بر کسب و کارهای نوپا و استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند. درصد موفقیت و کسب سود در این صندوق‌ها کم می‌باشد و ریسک زیادی شامل حال سرمایه‌گذاران می‌شود. در ایران حدود 16 صندوق جسورانه وجود دارد. باتوجه به ریسک بالا و همچنین سرمایه زیادی که این صندوق‌ها نیاز دارند، عموما اشخاص حقوقی و نهادهای بزرگ سرمایه‌گذار آن هستند. صندوق‌های رویش لوتوس، جسورانه فیروزه و جسورانه یکم آرمان آتی از نمونه‌های صندوق جسورانه می‌باشند.

صندوق سرمایه‌گذاری طلا:

صندوق سرمایه‌گذاری طلا منابع مالی افراد را بر طلا، سکه و دارایی‌های مبتنی بر طلا سرمایه‌گذاری می‌کنند. بازدهی صندوق های طلا در بورس مانند بازدهی طلا و سکه است. افراد با خرید این صندوق‌ها علاوه بر بهره بردن از سود حاصل از رشد قیمتی طلا، از امنیت بیشتری نسبت به نگهداری فیزیکی طلا برخوردارند. مزیت دیگر این صندوق‌ها نسبت به طلا این است که می‌توان با هر میزان پول واحد این صندوق‌ها را خریداری کرد. صندوق‌های پشتوانه سکه طلای زرافشان امید ایرانیان و طلای عیار مفید از صندوق‌های فعال در این زمینه هستند.

صندوق پروژه‌ای:

این صندوق‌ها منابع مالی سرمایه‌گذاران را در راستای تامین مالی پروژه‌های قابل توجیه استفاده کرده و سود حاصل را به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کنند. در حال حاضر صندوق سرمایه گذاری پروژه آرمان پرند مپنا تنها صندوق پروژه‌ای فعال در ایران می‌باشد.

صندوق سرمایه‌گذاری املاک و مستغلات:

صندوق‌های سرمایه‌گذاری زمین و ساختمان، همانطور که از نامش مشخص است، بر املاک سرمایه‌گذاری می‌کنند. باتوجه به اینکه خرید املاک سرمایه زیادی نیاز دارد، این صندوق برای افرادی که پول کافی برای خرید ملک را ندارند فرصت مناسبی می‌باشد. تنها 4 صندوق زمین و ساختمان در ایران وجود دارد.

صندوق نیکوکاری:

صندوق‌های نیکوکاری، سود سرمایه‌گذاری را در راستای برخی از اقدامات نیکوکارانه استفاده می‌کنند. افراد با سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها علاوه بر حفظ اصل پول به اهداف خیر خود نیز می‌رسند. سرمایه‌گذاران می‌توانند مشخص کنند که تنها بخشی از سود سرمایه‌گذاری هزینه شود و مابقی را از صندوق دریافت کنند.

ویژگی صندوق‌ها

در ادامه به برخی از مهم‌ترین ویژگی صندوق‌های سرمایه‌گذاری که در انتخاب بهترین صندوق سرمایه گذاری به افراد کمک می‌کند، مورد بررسی قرار گرفته است.

ضامن نقدشوندگی

ضامن نقدشوندگی شخص حقوقی است که نقدینگی لازم برای ابطال واحد صندوق‌های سرمایه‌گذاری را تامین می‌کند. تنها برخی از صندوق‌ها دارای ضامن نقدشوندگی هستند. در حقیقت این صندوق‌ها بازگرداندن اصل پول و سود آن را در هر شرایطی ضمانت می‌کنند.

پرداخت سود نقدی

برخی صندوق‌ها مانند سهام بورسی در دوره‌های مختلف سود نقدی (DPS) پرداخت می‌کنند. برای بررسی اینکه کدام یک از صندوق‌ها سود نقدی پرداخت می‌کنند می‌توان سایت شرکت یا امیدنامه آن‌ را بررسی کرد.

صندوق‌ سرمایه‌گذاری غیرقابل معامله یا قابل معامله (ETF)

همان‌طور که گفته شد خرید و فروش در صندوق‌ها از طریق صدور و ابطال واحد صورت می‌گیرد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری ETF نوعی صندوق است که از طریق سامانه معاملاتی آنلاین کارگزاری‌ها معامله می‌شود. این صندوق‌ها دارای نماد مخصوص به خود هستند و مانند سهام در بازار سرمایه معامله می‌شوند. ساز و کار صندوق‌های ETF مانند صندوق‌های مشترک می‌باشد.

صندوق سرمایه‌گذاری OPEN و CLOSED

صندوق‌ها در دسته‌بندی دیگر به دو دسته open و closed تقسیم می‌شوند. صندوق‌هایی که واحدهای سرمایه‌گذاری محدود ندارند، صندوق‌ open یا نامحدود گفته می‌شود. در این نوع صندوق از ابتدا تعداد واحدها مشخص نیست و افراد می‌توانند هر میزان از واحدهای دلخواه خود را خریداری کنند.

صندوق سرمایه گذاری محدود یا همان closed تعداد ثابتی واحد سرمایه‌گذاری منتشر و عرضه می‌کند. در این نوع صندوق پس از عرضه اولیه، دیگر وجه نقدی وارد صندوق نمی‌شود و سهام جدیدی نیز انتشار نمی‌یابد.  در حال حاضر تمام صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ایران محدود می‌باشند.

ارزش خالص دارایی (NAV) صندوق‌های سرمایه‌گذاری

ارزش خالص دارایی (NAV) یکی از پارامترهای مهم در بررسی صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. NAV صندوق‌های سرمایه‌گذاری از طریق فرمول زیر محاسبه می‌شود.

تعداد واحدهای صندوق/(مجموع بدهی‌ها – مجموع دارایی‌­ها) = ارزش خالص دارایی­ هر واحد

NAV صدور

به میزان مبلغ لازم برای صدور هر واحد صندوق غیرقابل معامله NAV صدور گفته می‌شود. عموما NAV صدور کمی بیشتر از NAV صندوق می‌باشد. این تفاوت به دلیل کسر بخشی از کارمزد و سایر هزینه‌های صندوق می‌باشد.

NAV ابطال

NAV ابطال نیز برابر با مبلغ پرداختی صندوق بابت ابطال هر واحد می‌باشد. بخشی از کارمزد و سایر هزینه‌ها نیز در این مرحله از ان ای وی صندوق کاسته می‌شود. در نتیجه NAV ابطال کمتر از NAV صندوق می‌باشد.

NAV صندوق‌های قابل معامله (ETF)

صندوق‌های قابل معامله در تابلو معاملاتی معامله می‌شوند و قیمت می‌خورند. NAV این صندوق‌ها در تابلو معااملاتی نمایش داده می‌شود. باتوجه به اینکه قیمت واحد این صندوق‌ها بر اساس عرضه و تقاضا مشخص می‌شود، ممکن است با NAV صندوق متفاوت باشد.

تفاوت میان خرید و فروش سهام و صندوق‌های ETF زمان معاملات آن‌ها است. امکان خرید و فروش سهام از ساعت 9 الی 12:30 می‌باشد؛ اما شروع معاملات صندوق‌ها مانند سهام از ساعت 9 آغاز شده و تا ساعت 15 ادامه دارد.

مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه گذاری

سرمایه‌گذاری از طریق صندوق‌ سرمایه گذاری دارای مزیت‌هایی می‌باشد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره شده است.

• نقدشوندگی بالا: گاهی فروش یک سهم به دلایلی مانند صف فروش، بسته بودن سهم به دلیل شرکت در مجمع یا افشای اطلاعات یا سایر دلایل که منجر به متوقف شدن سهم شود، امکان‌پذیر نیست. اما صندوق‌های سرمایه‌گذاری نقدشوندگی بالایی دارند و سرمایه‌گذاران می‌توانند هر زمان نسبت به نقد کردن سرمایه خود اقدام کنند.

• مدیریت حرفه‌ای سرمایه: افراد برای فعالیت در بازارهای مالی مانند بورس نیاز به تخصص و زمان زیادی دارند. سرمایه افراد در صندوق‌های سرمایه‌گذاری توسط افراد متخصص مدیریت می‌شود. بنابراین افرادی که تخصص و زمان لازم برای بررسی و تحلیل بازار را ندارند، می‌توانند سرمایه‌گذاری مطمئنی در صندوق‌ها داشته باشند.

• سرمایه‌گذاری با پول کم: خرید برخی دارایی‌ها با پول کم امکان‌پذیر نمی‌باشد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری پول افراد زیادی را جمع‌آوری کرده و به‌صورت یکجا در دارایی‌های مختلف سرمایه‌گذاری می‌کند. بنابراین افراد می‌توانند با پول کم از سود حاصل از سرمایه‌گذاری‌های بزرگ بهره‌مند شوند.

• بازدهی مناسب به دلیل ویترین بودن برای شرکت: صندوق‌ها ویترین نهادهای مالی هستند. بنابراین این نهادها تمام تلاش خود را در راستای عملکرد بهتر صندوق به کار می‌گیرند و عمدتا بازدهی خوبی نیز دارند.

• کارمزد پایین برای سرمایه‌گذار: صندوق‌های سرمایه‌گذاری نسبت به سبدگردان‌ها کارمزد کمتری دریافت می‌کنند.

• صرفه به مقیاس: یکی از ویژگی‌های صندوق‌ سرمایه گذاری این است که با بزرگ شدن اندازه صندوق، تا حدی هزینه‌ها ثابت مانده و رشد نمی‌کند؛ به عبارتی رشد هزینه صندوق نسبت به سایز آن کم می‌باشد و این موضوع در بازدهی سرمایه‌گذاران تاثیر مثبتی دارد. نوع دیگر صرفه به مقیاس در صندوق‌ها تقسیم هزینه‌های سرمایه‌گذاری مانند هزینه تحلیلگر، حسابدار و… می‌باشد. به این صورت که اگر هزینه‌های سرمایه‌گذاری برای 10 میلیارد دارایی 100 میلیون تومان باشد، در یک صندوق‌ سرمایه گذاری با 100 میلیارد تومان دارایی این هزینه‌ 2 برابر شده و به 200 میلیون تومان می‌رسد که در برابر 100 میلیارد تومان هزینه کمتری می‌باشد.

معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری

• عدم نظارت مستقیم بر دارایی: افراد به‌صورت مستقیم و با آگاهی نمی‌توانند سرمایه خود را مدیریت کنند.

• عدم کارایی در سرمایه‌های بالا: باتوجه به محدودیت سرمایه در صندوق‌ها، خرید و فروش واحد صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سرمایه‌های بالا نسبت به سایز صندوق کار دشواری می‌باشد.

• عدم امکان صدور و ابطال در ریزش‌ها و صعودهای بازار: باتوجه به اینکه در ایران صندوق  نامحدود وجود ندارد، باید به ازای هر خریدار یک فروشنده و به ازای هر فروشنده خریداری وجود داشته باشد. بنابراین خرید واحد صندوق‌ها در بازارهای صعودی و فروش آن در بازارهای نزولی کار دشواری خواهد بود.

نحوه آشنایی با صندوق‌های سرمایه‌گذاری

برای آشنایی با صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توان امیدنامه و اساسنامه صندوق‌ها را مطالعه کرد. این اطلاعات از طریق سایت کدال قابل دسترس است. صندوق‌ها در امیدنامه و اساسنامه خود اطلاعاتی همچون نوع صندوق، ترکیب دارایی‌ها، ریسک سرمایه‌گذاری در صندوق، پیش‌بینی حداقل بازدهی، اهداف و استراتژی‌ها و همچنین ریسک‌هایی که صندوق با آن مواجه هستند را منتشر می‌کنند.

چگونه بازدهی صندوق‌ها را مشاهده کنیم؟

شما می‌توانید بازدهی تمامی صندوق‌های سرمایه‌گذاری را در سایت فیپیران به آدرس www.fipiran.com مشاهده کنید. در ادامه بازدهی یک‌ساله و سه‌ماهه 10 صندوق برتر نمایش داده شده است. طی یک سال اخیر صندوق جسورانه سپهر یکم بهترین بازدهی در یک سال اخیر را داشته است.

بنابراین اگر افراد دانش و فرصت کافی برای سرمایه‌گذاری را ندارند، می‌توانند با استفاده از صندوق های سرمایه‌گذاری سود مناسبی کسب کنند. همچنین شما می‌توانید با خرید سبد پیشنهادی انیگما، سودی بیشتر از تمامی صندوق‌های سرمایه‌گذاری کسب کنید. در پرتفوی سهام سبد پیشنهادی انیگما هر هفته سهم‌های ارزنده بازار بورس معرفی می‌شود. این سبد در یک سال گذشته 149.7 درصد بازدهی داشته است.

---

سوالات متداول