صندوق سرمایه گذاری چیست؟ انواع صندوق سرمایه گذاری

صندوق سرمایه گذاری یکی از رایج‌ترین روش‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم است. در مقاله سرمایه گذاری چیست، انواع روش‌های سرمایه‌گذاری توضیح داده شده است. سرمایه‌گذاری از طریق صندوق‌ها می‌تواند برای اشخاصی که به صورت شخصی زمان و دانش لازم برای سرمایه‌گذاری و کسب سود از دارایی‌های خود را ندارند، گزینه مناسبی باشد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری به‌واسطه مدیریت افراد با دانش و تجربه بالا و درک عمیق‌ از بازار، دارایی‌ اشخاص را سرمایه‌گذاری می‌کنند. آن‌چه در این روش دارای اهمیت است، انتخاب صندوق سرمایه‌گذاری مناسب و معتبر با بازدهی بالا می‌باشد. بنابراین در این مقاله تلاش شده با انواع صندوق‌های سرمایه گذاری و نوع عملکرد هر یک آشنا شوید و در انتها بتوانید بهترین صندوق را باتوجه به میزان سرمایه و ریسک‌پذیری خود انتخاب کنید.

صندوق سرمایه گذاری چیست؟

صندوق سرمایه گذاری (Mutual Found) یک نهاد مالی است که سرمایه اشخاص حقیقی و حقوقی را به صورت یکجا در دارایی‌های مختلف سرمایه‌گذاری می‌کند. به عبارتی افراد از این طریق مدیریت سرمایه‌گذاری خود را در اختیار صندوق‌های سرمایه‌گذاری قرار می‌دهند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند و افراد با خرید واحد صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سود و زیان فعالیت‌های آن صندوق سهیم می‌شوند.

واحد سرمایه‌گذاری (unit)

واحد سرمایه‌گذاری یا یونیت اصطلاحی است که برای کوچکترین جزء یک صندوق‌ سرمایه گذاری استفاده می‌شود. خرید و فروش در صندوق‌های سرمایه‌گذاری از طریق صدور و ابطال واحد انجام می‌شود. واحد در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مانند سهم در شرکت‌های بورسی است. قیمت واحد در صندوق‌ها متفاوت می‌باشد و افراد می‌توانند باتوجه به سرمایه خود بخشی از واحدهای یک صندوق را خریداری کنند.

انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری

صندوق‌ها باتوجه به نوع فعالیتی خود در دسته‌های مختلفی قرار می‌گیرند. برخی از این صندوق‌ها در بورس و برخی دیگر در سایر دارایی‌ها مانند طلا، املاک و مستغلات و… سرمایه‌گذاری می‌کنند. در ادامه انواع صندوق‌ها و نوع فعالیت هر یک مورد بررسی قرار گرفته است.

صندوق سرمایه گذاری درآمد ثابت (fixed income):

در صندوق سرمایه گذاری درآمد ثابت درصد مشخصی سود به صورت دوره‌ای (عموما ماهانه) به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود. این صندوق‌ها درصد زیادی (70 تا 90 درصد) از سرمایه‌ را در دارایی‌هایی با درآمد ثابت مانند سپرده‌ بانکی، اوراق مشارکت، گواهی سپرده‌ بانکی و غیره سرمایه‌گذاری‌ می‌کنند. برخی از صندوق‌های درآمد ثابت نیز به جای پرداخت سود نقدی، قیمت هر واحد را افزایش می‌دهند که منجر افزایش کل سرمایه شخص می‌شود.

صندوق‌های درآمد ثابت ریسک کمی دارند و عموما سود بیشتری نسبت به سپرده بانکی پرداخت می‌کنند. در ایران 115 صندوق درآمد ثابت مجوز فعالیت دارند که به عنوان نمونه می‌توان به صندوق‌های کمند، امین یکم فردا، حامی و… اشاره کرد.

از سویی اشخاص می‌توانند به جای صندوق درآمد ثابت، اوراق درآمد ثابت مانند اخزا یا سایر اوراق منتشر شده توسط دولت و بانک مرکزی را خریداری کنند.

صندوق سرمایه گذاری سهامی:

صندوق‌های سهامی بخش زیادی از سرمایه افراد را در سهام شرکت‌های بورسی سرمایه‌گذاری می‌کنند. در این صندوق‌ها مابقی سرمایه که به اختیار حدود 10 تا 30 درصد می‌باشد، در سایر روش‌های درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌شوند.

باتوجه به بالا بودن حد ریسک در بازار سرمایه، این صندوق‌ها نسبت به سایر صندوق‌ها دارای ریسک بیشتری هستند. همچنین باتوجه به رابطه مستقیم میان ریسک و بازده، بازده انتظاری این صندوق‌ها نیز بیشتر است.

عموما استراتژی صندوق‌های سهامی با یکدیگر متفاوت است؛ برخی با احتیاط بیشتر و برخی با ریسک بالاتر در سهام شرکت‌های بورسی سرمایه‌گذاری می‌کنند. البته تجربه و آمار بیانگر این واقعیت بوده که بازار سرمایه در بلندمدت سودآور خواهد بود؛ بنابراین این صندوق‌ها برای افرادی که دیدگاه کوتاه‌مدتی نسبت به سرمایه‌گذاری خود دارند، مناسب نمی‌باشد. صندوق‌های آوای سهام کیان، آوای معیار، اطلس مفید و بذر امیدآفرین از نمونه‌های صندوق سهامی فعال هستند. در مجموع 96 صندوق سهامی در ایران مجوز فعالیت دریافت کرده‌اند.

صندوق سرمایه گذاری مختلط:

صندوق مختلط به اختیار بخشی از سرمایه خود را در سهام و بخشی را در دارایی‌های درآمد ثابت یا سایر دارایی‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند. عموما درصد توزیع سرمایه در این صندوق به‌صورت مساوی (50% سهامی و 50% درآمد ثابت) یا با کمی تفاوت می‌باشد.

ریسک این صندوق‌ها از صندوق‌های سهامی کمتر و از صندوق‌هایی با درآمد ثابت بیشتر می‌باشد. در حال حاضر 23 صندوق مختلط از جمله صندوق‌های‌ کاریزما و اعتماد تمدن در حال فعالیت می‌باشند.

صندوق جسورانه (Venture Capital Found):

صندوق‌های جسورانه بر کسب و کارهای نوپا و استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند. درصد موفقیت و کسب سود در این صندوق‌ها کم می‌باشد و ریسک زیادی شامل حال سرمایه‌گذاران می‌شود. در ایران حدود 14 صندوق جسورانه وجود دارد. باتوجه به ریسک بالا و همچنین سرمایه زیادی که این صندوق‌ها نیاز دارند، عموما اشخاص حقوقی و نهادهای بزرگ سرمایه‌گذار آن هستند. صندوق‌های رویش لوتوس، جسورانه فیروزه و جسورانه یکم آرمان آتی از نمونه‌های صندوق جسورانه می‌باشند.

صندوق سرمایه‌گذاری طلا:

صندوق سرمایه گذاری طلا منابع مالی افراد را بر طلا، سکه و دارایی‌های مبتنی بر طلا سرمایه‌گذاری می‌کنند. بازدهی این صندوق‌ها مانند بازدهی طلا و سکه است. افراد با خرید این صندوق‌ها علاوه بر بهره بردن از سود حاصل از رشد قیمتی طلا، از امنیت بیشتری نسبت به نگهداری فیزیکی طلا برخوردارند. مزیت دیگر این صندوق‌ها نسبت به طلا این است که می‌توان با هر میزان پول واحد این صندوق‌ها را خریداری کرد. صندوق‌های پشتوانه سکه طلای زرافشان امید ایرانیان و طلای عیار مفید از صندوق‌های فعال در این زمینه هستند.

صندوق پروژه‌ای:

این صندوق‌ها منابع مالی سرمایه‌گذاران را در راستای تامین مالی پروژه‌های قابل توجیه استفاده کرده و سود حاصل را به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کنند. صندوق سرمایه گذاری پروژه آرمان پرند مپنا تنها صندوق پروژه‌ای فعال در ایران می‌باشد.

صندوق سرمایه‌گذاری زمین و ساختمان:

صندوق‌های سرمایه‌گذاری زمین و ساختمان، همانطور که از نامش مشخص است، بر املاک سرمایه‌گذاری می‌کنند. باتوجه به اینکه خرید املاک سرمایه زیادی نیاز دارد، این صندوق برای افرادی که پول کافی برای خرید ملک را ندارند فرصت مناسبی می‌باشد. تنها 4 صندوق زمین و ساختمان در ایران وجود دارد.

صندوق نیکوکاری:

صندوق‌های نیکوکاری، سود سرمایه‌گذاری را در راستای برخی از اقدامات نیکوکارانه استفاده می‌کنند. افراد با سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها علاوه بر حفظ اصل پول به اهداف خیر خود نیز می‌رسند. سرمایه‌گذاران می‌توانند مشخص کنند که تنها بخشی از سود سرمایه‌گذاری هزینه شود و مابقی را از صندوق دریافت کنند.

ویژگی صندوق‌ها

در ادامه به برخی از مهم‌ترین ویژگی صندوق‌های سرمایه‌گذاری که در انتخاب بهترین صندوق سرمایه گذاری به افراد کمک می‌کند، مورد بررسی قرار گرفته است.

ضامن نقدشوندگی

ضامن نقدشوندگی شخص حقوقی است که نقدینگی لازم برای ابطال واحد صندوق‌های سرمایه‌گذاری را تامین می‌کند. تنها برخی از صندوق‌ها دارای ضامن نقدشوندگی هستند. در حقیقت این صندوق‌ها بازگرداندن اصل پول و سود آن را در هر شرایطی ضمانت می‌کنند.

پرداخت سود نقدی

برخی صندوق‌ها مانند سهام بورسی در دوره‌های مختلف سود نقدی (DPS) پرداخت می‌کنند. برای بررسی اینکه کدام یک از صندوق‌ها سود نقدی پرداخت می‌کنند می‌توان سایت شرکت یا امیدنامه آن‌ را بررسی کرد.

صندوق‌ سرمایه‌گذاری غیرقابل معامله یا قابل معامله (ETF)

همان‌طور که گفته شد خرید و فروش در صندوق‌ها از طریق صدور و ابطال واحد صورت می‌گیرد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری ETF نوعی صندوق است که از طریق سامانه معاملاتی آنلاین کارگزاری‌ها معامله می‌شود. این صندوق‌ها دارای نماد مخصوص به خود هستند و مانند سهام در بازار سرمایه معامله می‌شوند. ساز و کار صندوق‌های ETF مانند صندوق‌های مشترک می‌باشد.

صندوق سرمایه‌گذاری OPEN و CLOSED

صندوق‌ها در دسته‌بندی دیگر به دو دسته open و closed تقسیم می‌شوند. صندوق‌هایی که واحدهای سرمایه‌گذاری محدود ندارند، صندوق‌ open یا نامحدود گفته می‌شود. در این نوع صندوق از ابتدا تعداد واحدها مشخص نیست و افراد می‌توانند هر میزان از واحدهای دلخواه خود را خریداری کنند.

صندوق سرمایه گذاری محدود یا همان closed تعداد ثابتی واحد سرمایه‌گذاری منتشر و عرضه می‌کند. در این نوع صندوق پس از عرضه اولیه، دیگر وجه نقدی وارد صندوق نمی‌شود و سهام جدیدی نیز انتشار نمی‌یابد.  در حال حاضر تمام صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ایران محدود می‌باشند.

NAV صندوق‌های سرمایه‌گذاری

ارزش خالص دارایی (NAV) یکی از پارامترهای مهم در بررسی صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. NAV صندوق‌های سرمایه‌گذاری از طریق فرمول زیر محاسبه می‌شود.

تعداد واحدهای صندوق/(مجموع بدهی‌ها – مجموع دارایی‌­ها) = ارزش خالص دارایی­ هر واحد

NAV صدور

به میزان مبلغ لازم برای صدور هر واحد صندوق غیرقابل معامله NAV صدور گفته می‌شود. عموما NAV صدور کمی بیشتر از NAV صندوق می‌باشد. این تفاوت به دلیل کسر بخشی از کارمزد و سایر هزینه‌های صندوق می‌باشد.

NAV ابطال

NAV ابطال نیز برابر با مبلغ پرداختی صندوق بابت ابطال هر واحد می‌باشد. بخشی از کارمزد و سایر هزینه‌ها نیز در این مرحله از ان ای وی صندوق کاسته می‌شود. در نتیجه NAV ابطال کمتر از NAV صندوق می‌باشد.

NAV صندوق‌های قابل معامله (ETF)

صندوق‌های قابل معامله در تابلو معاملاتی معامله می‌شوند و قیمت می‌خورند. NAV این صندوق‌ها در تابلو معااملاتی نمایش داده می‌شود. باتوجه به اینکه قیمت واحد این صندوق‌ها بر اساس عرضه و تقاضا مشخص می‌شود، ممکن است با NAV صندوق متفاوت باشد.

تفاوت میان خرید و فروش سهام و صندوق‌های ETF زمان معاملات آن‌ها است. امکان خرید و فروش سهام از ساعت 9 الی 12:30 می‌باشد؛ اما شروع معاملات صندوق‌ها مانند سهام از ساعت 9 آغاز شده و تا ساعت 15 ادامه دارد.

مزایای صندوق‌های سرمایه گذاری

سرمایه‌گذاری از طریق صندوق‌ سرمایه گذاری دارای مزیت‌هایی می‌باشد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره شده است.

• مدیریت حرفه‌ای سرمایه: افراد برای فعالیت در بازارهای مالی مانند بورس نیاز به تخصص و زمان زیادی دارند. سرمایه افراد در صندوق‌های سرمایه‌گذاری توسط افراد متخصص مدیریت می‌شود. بنابراین افرادی که تخصص و زمان لازم برای بررسی و تحلیل بازار را ندارند، می‌توانند سرمایه‌گذاری مطمئنی در صندوق‌ها داشته باشند.
• سرمایه‌گذاری با پول کم: خرید برخی دارایی‌ها با پول کم امکان‌پذیر نمی‌باشد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری پول افراد زیادی را جمع‌آوری کرده و به‌صورت یکجا در دارایی‌های مختلف سرمایه‌گذاری می‌کند. بنابراین افراد می‌توانند با پول کم از سود حاصل از سرمایه‌گذاری‌های بزرگ بهره‌مند شوند.
• بازدهی مناسب به دلیل ویترین بودن برای شرکت: صندوق‌ها ویترین نهادهای مالی هستند. بنابراین این نهادها تمام تلاش خود را در راستای عملکرد بهتر صندوق به کار می‌گیرند و عمدتا بازدهی خوبی نیز دارند.
• کارمزد پایین برای سرمایه‌گذار: صندوق‌های سرمایه‌گذاری نسبت به سبدگردان‌ها کارمزد کمتری دریافت می‌کنند.
• صرفه به مقیاس: یکی از ویژگی‌های صندوق‌ سرمایه گذاری این است که با بزرگ شدن اندازه صندوق، تا حدی هزینه‌ها ثابت مانده و رشد نمی‌کند؛ به عبارتی رشد هزینه صندوق نسبت به سایز آن کم می‌باشد و این موضوع در بازدهی سرمایه‌گذاران تاثیر مثبتی دارد. نوع دیگر صرفه به مقیاس در صندوق‌ها تقسیم هزینه‌های سرمایه‌گذاری مانند هزینه تحلیلگر، حسابدار و… می‌باشد. به این صورت که اگر هزینه‌های سرمایه‌گذاری برای 10 میلیارد دارایی 100 میلیون تومان باشد، در یک صندوق‌ سرمایه گذاری با 100 میلیارد تومان دارایی این هزینه‌ 2 برابر شده و به 200 میلیون تومان می‌رسد که در برابر 100 میلیارد تومان هزینه کمتری می‌باشد.

معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری

• عدم نظارت مستقیم بر دارایی
• عدم کارایی در سرمایه‌های بالا: باتوجه به محدودیت سرمایه در صندوق‌ها، خرید و فروش واحد صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سرمایه‌های بالا نسبت به سایز صندوق کار دشواری می‌باشد.
• عدم امکان صدور و ابطال در ریزش‌ها و صعودهای بازار: باتوجه به اینکه در ایران صندوق  نامحدود وجود ندارد، باید به ازای هر خریدار یک فروشنده و به ازای هر فروشنده خریداری وجود داشته باشد. بنابراین خرید واحد صندوق‌ها در بازارهای صعودی و فروش آن در بازارهای نزولی کار دشواری خواهد بود.

چگونه بازدهی صندوق‌ها را مشاهده کنیم؟

شما می‌توانید بازدهی تمامی صندوق‌های سرمایه‌گذاری را در سایت فیپیران به آدرس www.fipiran.com مشاهده کنید.