صندوق درآمد ثابت چیست؟ انتخاب بهترین صندوق سرمایه گذاری درآمد ثابت

در اکثر جوامع، افراد سرمایه‌های با حجم پایین خود را در سبدی از اوراق یا دارایی‌های با ریسک کم سرمایه‌گذاری می‌کنند. یکی از روش‌‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند. سرمایه‌گذاری از طریق این صندوق‌ها می‌تواند برای اشخاصی که زمان و دانش کافی برای سرمایه‌گذاری ندارند و قصد ورود به بازار سرمایه را دارند گزینه‌ی مناسبی باشد. ساز و کار صندوق‌های سرمایه‌گذاری بدین صورت است که مجموعه‌ای متشکل از افرادی با درک عمیق از بازار، دارایی اشخاص غیرحرفه‌ای را جمع‌‌آوری کرده و به‌عنوان یک واسط مالی آن را در بازارهای مختلف سرمایه‌گذاری می‌کنند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری انواع مختلفی دارند که افراد با توجه به سرمایه و هدف خود یکی از آن‌ها را انتخاب می‌کنند. صندوق‌ سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت نوعی از این صندوق‌ها است. در این مقاله صندوق سرمایه‌گذاری درآمد ثابت و سازو کار آن و همچنین بهترین صندوق درآمد ثابت در بورس مورد بررسی قرار گرفته است.

برای آشنایی بیشتر با انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مقاله صندوق سرمایه‌گذاری چیست؟ پیشنهاد می‌شود.

تعریف صندوق درآمد ثابت (Fixed income fund)

صندوق سرمایه‌گذاری درآمد ثابت از جمله ابزارهای مالی کم‌ریسک بازار سرمایه است که بخش عمده منابع خود را در دارایی‌های با درآمد ثابت و کیفیت بالا مانند گواهی سپرده بانکی، اوراق مشارکت، اسناد خزانه اسلامی و سایر اوراق بهادار کم‌ریسک سرمایه‌گذاری می‌کند. بخش کوچکی از دارایی این صندوق‌ها نیز ممکن است به سهام شرکت‌های بورسی اختصاص یابد، اما تمرکز اصلی آن‌ها بر حفظ سرمایه و ارائه بازدهی پایدار است. همین ساختار باعث شده صندوق‌های درآمد ثابت برای افرادی با سطح ریسک‌پذیری پایین و انتظارات بازدهی معقول، گزینه‌ای مناسب و مطمئن باشند.

سود حاصل از سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها معمولا به‌ صورت روزشمار محاسبه و در بازه‌های زمانی ماهانه پرداخت می‌شود. البته نوعی دیگر از این صندوق‌ها تحت عنوان صندوق درآمد ثابت نوع دوم وجود دارد که ساختار متفاوتی دارد و معمولا پرداخت نقدی ندارد. در این مدل، سود حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها مستقیما به ارزش خالص دارایی‌های صندوق (NAV) افزوده می‌شود. به‌عبارت دیگر، به‌جای آن‌که سود به‌ صورت ماهانه به حساب سرمایه‌گذار واریز شود، همان سود در دل صندوق باقی می‌ماند و باعث رشد تدریجی ارزش واحدهای سرمایه‌گذاری می‌شود. در واقع، منظور از صندوق‌های درآمد ثابت با سود مرکب، این دسته از صندوق‌ها هستند که تمامی سود حاصل را به‌ صورت ماهانه بین سرمایه‌گذاران توزیع نمی‌کنند. زیرا سود مرکب، به‌معنای تعلق سود بر سودهای پیشین است و این فرآیند زمانی محقق می‌شود که بخشی از سود در صندوق باقی بماند تا خود نیز مشمول سودآوری قرار گیرد.

همچنین، تمام فعالیت‌های این صندوق‌ها تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار قرار دارد و اطلاعات مربوط به عملکرد آن‌ها از طریق سامانه فیپیران منتشر می‌شود. این شفافیت به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تصمیم‌گیری آگاهانه‌تری داشته باشند و وضعیت صندوق را به‌صورت مستمر ارزیابی کنند. برای بررسی دقیق ترکیب دارایی و عملکرد صندوق‌های درآمد ثابت، مطالعه امیدنامه و اساسنامه آن‌ها توصیه می‌شود.

انواع صندوق سرمایه‌گذاری درآمد ثابت

صندوق‌های درآمد ثابت به دو نوع صندوق‌های قابل معامله (EFT) و صندوق‌های صدور و ابطالی تقسیم می‌شوند که در ادامه به هر یک از آن‌ها پرداخته می‌شود.

۱– صندوق درآمد ثابت صدور و ابطالی

در صندوق‌های مبتنی بر صدور و ابطال، خرید و فروش واحدهای سرمایه‌گذاری مستقیما از طریق سامانه صندوق یا اپلیکیشن‌های مالی انجام می‌شود. اگر صندوقی تقسیم سود داشته باشد، بازدهی از تفاوت قیمت صدور و ابطال و از طریق سودهای پرداختی ماهانه محاسبه می‌شود. همچنین اگر صندوقی تقسیم سود نداشته باشد، به‌طور مستقیم سود از اختلاف قیمت زمان خرید (صدور) و زمان فروش (ابطال) به‌دست می‌آید.

2- صندوق درآمد ثابت ETF

صندوق‌های ETF نوعی دیگر از صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند که معامله آن‌ها دقیقا مانند سهام، از طریق پنل کارگزاری و در ساعات معاملاتی بورس انجام می‌شود. این صندوق‌ها با یک نماد مشخص در بازار قابل شناسایی هستند. هرچند قیمت واحدهای ETF از NAV صندوق تاثیر می‌گیرد اما آن‌چه در عمل قیمت را مشخص می‌کند، عرضه و تقاضای بازار است. به‌ همین دلیل ممکن است قیمت واقعی صندوق با قیمت تابلو تفاوت اندکی داشته باشد. البته وجود بازارگردان باعث می‌شود این اختلاف زیاد نشود و همیشه سطح نقدشوندگی حفظ شود. مزیت اصلی این صندوق‌ها نسبت به صندوق‌های صدور و ابطال در سرعت نقدشوندگی، شفافیت معاملاتی و کارمزد پایین‌ است.

در نهایت برای سرمایه‌گذاری در هر دو نوع صندوق داشتن کد بورسی الزامی است. این کد امکان ثبت خرید و فروش واحدها را فراهم می‌کند و به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد معاملات خود را به صورت قانونی و شفاف در سامانه‌های مرتبط انجام دهند. همچنین حداقل خرید صندوق درآمد ثابت 100 هزارتومان است.

ترکیب دارایی‌های صندوق‌های درآمد ثابت

طبق مصوبه مورخ 1401/10/28 سازمان بورس و اوراق بهادار در خصوص سقف سرمایه‌گذاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت، سقف سرمایه‌گذاری در سهام توسط این صندوق‌ها، حداكثر 10 درصد از ارزش كل دارایی‌های صندوق است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت می‌توانند حداكثر به میزان 3 درصد از ارزش كل دارایی‌های صندوق را به سرمایه‌گذاری در واحدهای سرمایه‌گذاری نزد یک صندوق اختصاص دهند.

تعداد کل صندوق‌های درآمد ثابت در تاریخ 1404/02/31 برابر 162 عدد و مجموع ارزش خالص دارایی‌های این دسته، 9٬234٬579 میلیارد ریال است.

مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق سرمایه ‌گذاری درآمد ثابت

یکی از مزیت‌های قابل توجه صندوق‌های درآمد ثابت، توانایی آن‌ها در پرداخت سودی بالاتر از نرخ‌های بانکی‌ است. چرا که ترکیب دارایی‌های این صندوق‌ها به گونه‌ای تنظیم می‌شود که بازدهی مطلوب‌تری نسبت به سپرده‌گذاری در بانک داشته باشند. سود اکثر صندوق‌های درآمد ثابت حداقل 30 درصد در سال است. علاوه بر این خروج زودهنگام از این صندوق‌ها مشمول جریمه یا کاهش سود نخواهد بود. به این معنا که امکان نقدشوندگی پیش از سررسید اوراق، بدون دغدغه افت بازده یا اعمال نرخ شکست فراهم است. این انعطاف‌پذیری در کنار سود بالاتر، صندوق‌های درآمد ثابت را به گزینه‌ای منطقی برای مدیریت سرمایه تبدیل کرده است.

در بین انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری، صندوق درآمد ثابت، نسبت به سایر صندوق‌ها ازجمله صندوق سهامی ریسک کمتری دارد. به این دلیل که درصد زیادی از دارایی‌های خود را در اوراق با درآمد ثابت (اوراق مشارکت) که پشتوانه آن‌ها می‌تواند دولت و نهادهای دولتی، بانک‌مرکزی و شرکت‌های مختلف باشند، سرمایه‌گذاری می‌کنند. به همین منظور می‌تواند گزینه‌ی بسیار مناسبی برای افراد ریسک‌گریز با دانش و زمان محدود باشند. افراد می‌توانند با استفاده از دانش تحلیلگران به سود مورد انتظار خود دست پیدا کرده و هیچگاه متحمل ضرر نشوند.

باتوجه به اینکه ریسک و بازده رابطه مستقیمی با یکدیگر دارند، متناسب با ریسک کم این صندوق‌ها، بازدهی محدودی نیز دارند. اما می‌توان این نکته را در نظر گرفت که قیمت‌ها در بازار سهام نوسان دارند و سرمایه‌گذاری در بورس می‌تواند منجر به سود یا زیان زیادی شود. بنابراین یکی از مهم‌ترین مزایای صندوق سرمایه‌گذاری درآمد ثابت نسبت به بازار بورس این است که پرداخت سود ثابت و با ثبات در این صندوق‌ها می‌تواند تا حدی خسارات ناشی از کاهش قیمت سهام را جبران کند. در نتیجه، اینگونه سرمایه‌گذاری‌های مطمئن به تنوع بخشیدن دارایی‌های یک سبد سرمایه‌گذاری کمک می‌کند.

انتخاب بهترین صندوق درآمد ثابت بورس

صندوق سرمایه‌گذاری درآمد ثابت جزو ایمن‌ترین سرمایه‌گذاری‌های غیرمستقیم محسوب می‌شود. زیرا همانطور که گفته شد ریسک در این نوع سرمایه‌گذاری پایین است و میزان سود معینی از طریق صندوق‌های سرمایه‌پذیر به افراد پرداخت می‌شود. اما برای انتخاب بهترین صندوق‌ سرمایه‌‌گذاری درآمد ثابت در بورس باید به نکاتی از جمله عملکرد و میزان سوددهی، نحوه معامله و نوع صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت، میزان تقسیم سود، ارزش معاملات و نقدشوندگی و بازارگردانی این صندوق‌ها توجه داشت. با بررسی هر کدام از موارد ذکرشده می‌توان در نهایت بهترین صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت را انتخاب کرد و سرمایه‌گذاری خود را انجام داد.

در جدول زیر، لیست بهترین صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری‌ درآمد ثابت از لحاظ بیشترین بازدهی سالانه با توجه به اطلاعات منتشرشده در سامانه فیپیران ذکر شده‌اند. در این میان صندوق مشترک آسمان امید با بازده سالیانه حدود 54 درصد به‌عنوان بهترین صندوق درآمد ثابت قابل معامله در بورس محسوب می‌شود. پس از آن صندوق درآمد ثابت کیان با 38.84 درصد بازدهی در رتبه دوم پرسودترین صندوق‌ درآمد ثابت از نظر بازدهی سالانه قرار دارد.

ریسک‌های صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت

هر چند تمهیدات زیادی برای سودآور بودن سرمایه‌گذاری در صندوق‌های درآمد ثابت به عمل آمده است اما همچنان احتمال وقوع زیان در این روش از سرمایه‌گذاری وجود دارد. بنابراین سرمایه‌گذاران باید به ریسک‌های سرمایه‌گذاری در صندوق توجه کنند. در ادامه به برخی از انواع ریسک‌هایی که صندوق‌ درآمد ثابت با آن‌ها مواجه هستند، اشاره شده است:

ریسک تورم: اولین و مهم‎‌ترین موضوع در صندوق‌های سرمایه‌گذاری درآمد ثابت، ریسک تورم است. در اقتصاد ایران با وجود تحریم‌ها، نرخ تورم همواره رو‌ به رشد است؛ با توجه به ثابت ماندن اصل پول سرمایه‌گذار در این نوع صندوق‌ها، ارزش سرمایه وی در شرایط تورمی کاهش می‌یابد. به‌عنوان مثال، اگر اوراق بدهی با نرخ ثابت 2 درصد بازدهی بپردازد و تورم 1.5 درصد افزایش یابد، سرمایه‌گذار ضرر می‌کند و تنها 0.5 درصد بازدهی واقعی به دست می‌آورد.

ریسک تغییرات نرخ بهره: دومین معضل ریسک تغییرات نرخ بهره است؛ در صندوق‌های درآمد ثابت ممکن است سرمایه‌گذاران با ریسک نرخ بهره مواجه شوند. این ریسک در محیطی اتفاق می‌افتد که نرخ بهره بازار در حال افزایش است. در این صورت، سرمایه شخص در سرمایه‌گذاری گره خورده است و نمی‌تواند آن را با کسب درآمد بالاتر بدون زیان اولیه وارد کار کنند.

ریسک کاهش ارزش دارایی‌های صندوق: قیمت اوراق بهادار در بازار تابع عواملی همچون وضعیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، صنعت موضوع فعالیت و وضعیت ناشر و ضامن آن است. اگر قیمت این اوراق کاهش یابد، صندوق متوجه ضرر خواهد شد که میزان این ضرر بستگی به درصد سرمایه‌گذاری در آن‌ دسته از اوراق توسط صندوق دارد.

ریسک کاهش ارزش بازاری واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق: به‌طور کلی انتظار می‌رود که قیمت واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق درآمد ثابت در بورس نزدیک به ارزش خالص دارایی‌های آن‌ها باشد. در مواقعی ممکن است که قیمت بازاری واحدهای سرمایه‌گذاری به‌دلیل عملکرد عرضه و تقاضا بیشتر یا کمتر از ارزش خالص دارایی‌های صندوق باشد. بدین صورت حتی در صورت عدم کاهش ارزش خالص دارایی‌های صندوق، ممکن است سرمایه‌گذار با کاهش قیمت واحدهای سرمایه‌گذاری در بورس نسبت به قیمت خرید خود مواجه شده و دچار زیان شود.

ریسک نکول اوراق بهادار (default risk): بخش عمده دارایی‌های صندوق‌های درآمد ثابت، اوراق بهادار هستند. این احتمال همواره وجود دارد که منتشرکننده اوراق کوپن اوراق را در زمان سررسید پرداخت نکند. در واقع سود ثابت صندوق پرداخت نشده است که بازدهی صندوق را با ریسک مواجه می‌کند.

ریسک نقدشوندگی واحدهای ابطال‌شده: صندوق‌های درآمد ثابت فاقد رکن ضامن نقدشوندگی هستند؛ در صورتی‌که دارنده واحد سرمایه‌گذاری قصد ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری را داشته باشد، مدیر در ابتدا از محل وجوه نقد صندوق اقدام به پرداخت وجوه واحدهای سرمایه‌گذاری می‌کند. چنانچه وجوه نقد کفاف بازپرداخت واحدهای ابطال‌شده را نداشته باشد، مدیر صندوق مطابق اساسنامه اقدام به فروش دارایی‌های صندوق می‌کند تا وجه مورد نیاز را تهیه کند.

تفاوت صندوق درآمد ثابت با سپرده بانکی و اوراق خزانه

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های سرمایه‌گذاری در صندوق‌های درآمد ثابت و سپرده‌های بانکی این است که علی‌رغم کم‌ریسک بودن سپرده‌گذاری در بانک، امکان شیفت بین بازارها وجود ندارد؛ این امکان یکی از مزیت‌های صندوق درآمد ثابت است. سپرده‌گذاری در بانک همچون سرمایه‌گذاری در صندوق‌های درآمد ثابت سرمایه‌ی اولیه‌ی سرمایه‌گذار را با ریسک پایین حفظ می‌کند. در سپرده‌های بانکی، برداشت زودتر از موعد معمولا به کاهش سود و اعمال نرخ شکست منجر می‌شود. اما صندوق‌های درآمد ثابت اینطور نیست. در بانک‌ها سود را با توجه به حداقل موجودی ماهانه در نظر می‌گیرند، در صندوق‌های درآمد ثابت این محاسبه به‌ صورت روزانه انجام می‌شود. افزون بر این، سود حاصل از این صندوق‌ها از پرداخت مالیات معاف است، موضوعی که در مورد سپرده‌های بانکی صدق نمی‌کند.

اوراق اخزا یا اوراق خزانه اسلامی یک ابزار تامین مالی مبتنی بر بدهی است. این اوراق توسط دولت و برای رفع کسری بودجه منتشر می‌شود و یکی از تفاوت‌های آن با سایر اوراق بهادار، کوپن نداشتن است که به معنی عدم دریافت سود دوره‌ای توسط دارندگان است. این اوراق ریسک نکول ندارند و ریسک نقدشوندگی آن‌ها بسیار پایین است. باتوجه به این که اوراق اخزا همچون صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت کم‌خطر هستند ولی می‌توانند به‌علت تغییرات نرخ بهره موجب زیان سرمایه‌گذاران شوند.

جمع‌بندی

صندوق‌ درآمد ثابت با توجه به مزیت‌های ذکرشده در مقاله مناسب افراد ریسک‌گریز است. سرمایه‌گذاران می‌توانند برای کسب بازدهی بیشتر درصدی از سرمایه خود را در سایر صندوق‌های با بازدهی بالاتر، سرمایه‌گذاری کنند. یکی از این روش‌ها سرمایه‌گذاری در صندوق سهامی است. یکی دیگر از راه‌های کسب سود، سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس است. افراد می‌توانند علاوه بر سرمایه‌گذاری در بهترین صندوق‌‌های درآمد ثابت بورسی، در بازار سرمایه با تحمل ریسک بیشتر به سوددهی بالاتری دست پیدا کنند. توصیه می‌شود سرمایه‌گذارانی که دانش و تجربه کافی برای سرمایه‌گذاری در بورس را ندارند، سرمایه خود را از طریق سبدگردانی سرمایه‌گذاری کنند.

در این راستا مرجع تحلیل بنیادی انیگما سبدی را به‌صورت هفتگی منتشر می‌کند که 5 سهم از ارزنده‌ترین سهم‌های بازار را پیشنهاد می‌دهد. این سبد امکان سوددهی بالا با کمترین ریسک را به سرمایه‌گذاران می‌دهد. همچنین با تهیه پرتفوی سهام ارائه شده توسط انیگما، امکان مشاوره رایگان تیم تحلیلی انیگما نیز فراهم شده است.