سهام عدالت

سهام عدالت چیست؟

در سال ۱۳۸۵ مطابق اصل ۴۴ قانون اساسی، روند اعطای سهام به بخش خصوصی سرعت بیشتری گرفت و نام سهام عدالت در مباحث اقتصادی پررنگ‌تر شد. در واقع سهام عدالت نوعی یارانه است که از زمان دولت نهم به ریاست جمهوری آقای محمود احمدی نژاد تصویب شد تا از طریق شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی در اختیار افراد مشمول جامعه قرار بگیرد. در راستای این طرح جدید، ۸۰ درصد سهام کارخانه‌ها و بنگاه‌های دولتی به بخش خصوصی واگذار شد. شرکت‌ و کارخانه‌های خودروسازی، فولاد، نفت و گاز، معادن، بانک، هواپیمایی، بیمه، معادن، کشتیرانی، نیروگاه‌ها و مخابرات جزو سبد سهام عدالت هستند.

به منظور مدیریت سهم‌ها و تصمیم‌گیری در خصوص آن‌ها، یک شرکت دولتی با نام شرکت کارگزاری سهام به عنوان زیرمجموعه‌ای از سازمان خصوصی‌سازی در نظر گرفته شد. همچنین ۳۳۷ شرکت سرمایه‌گذاری و تعاونی عدالت در سطح کشور و استان‌ها تاسیس شد. در نهایت یک آیین‌نامه اجرایی در جهت افزایش ثروت خانواده‌های ایرانی از طریق گسترش سهم تعاون، به تصویب هیئت وزیران رسید و برگه‌های سهام در اختیار مشمولان قرار گرفت.

هدف از پیاده سازی سهام عدالت چه بود؟

هدف از اجرای سهام عدالت در جامعه، گسترش سهم تعاون و مشارکت بیشتر مردم عادی بر درآمدهای دولتی است؛ اما این تنها هدف دولت از اجرای سهام عدالت نیست، سایر اهداف این طرح به شرح موارد زیر هستند:

• مستقل‌شدن خانوارهای نیازمند
• تقسیم ثروت و درآمد در کشور به صورت عادلانه
• کاهش حمایت‌های مالی مستقیم دولتی بر نیازمندان
• به کارگیری روش‌های سالم و شفاف برای واگذاری سهام شرکت‌ها
• کوچک‌ تر شدن دولت و تقویت نقش مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌ها
• سرعت بخشیدن به روند خصوصی‌سازی از طریق واگذاری سهام شرکت‌های دولتی

چه کسانی مشمول دریافت سهام عدالت هستند؟

پیش از اختصاص سهم شرکت‌های دولتی به مردم، ابتدا دولت اقدام به دهک بندی اقشار کم درآمد کشور کرد. به این ترتیب ۴۲ میلیون نفر در قالب شش دهک از پایین‌ترین درآمدها تا درآمدهای بالاترقرار گرفتند. به هر یک از دهک‌ها میزان خاصی سهم اختصاص داده شد. مشمولان طرح سهام عدالت به شرح زیر هستند:

1. مددجویان کمیته امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی
2. کارگران فصلی ساختمانی
3. گروه‌های کم جمعیت مانند خبرنگاران، زنان سرپرست خانوار، خادمان مسجد، طلاب و…
4. روستاییان و عشایر
5. کارمندان و بازنشستگان دولتی، دستگاه‌های عمومی، بازنشستگان کشوری و لشکری

طریقه ثبت نام جهت دریافت سهام عدالت

بسیاری از متقاضیان دریافت سهام عدالت در سال 1385 موفق به دریافت آن نشدند و به دلایل مختلفی از این سهام جا ماندند. افرادی که مشمول ثبت نام مجدد هستند می‌توانند در زمان اعلامی از سوی دولت با مراجعه به سامانه سهام عدالت (sahamedalat.ir) ثبت نام مجدد خود را انجام دهند.

لازم به ذکر است در حال حاضر تاریخی دقیقی از سوی دولت نسبت به ثبت نام جاماندگان سهام عدالت اعلام نشده است.

نحوه ارزش‌گذاری و پرداخت سود سهام عدالت

همانطور که گفته شد سهام عدالت در قالب پرتفویی از سهام شرکت‌های دولتی است. ارزش این سهام با توجه به دهکی که سهامدار در آن قرار دارد متفاوت است. در ابتدا ارزش هر برگ سهام عدالت 500 هزار تومان در نظر گرفته شده بود اما بعد از مدتی به مبلغ یک میلیون تومان افزایش پیدا کرد. لازم به ذکر است این سهام به چهار پرتفوی با ارزش‌های 409 هزار تومان، 492 هزار تومان، 532 هزار تومان و در نهایت یک میلیون تومان تقسیم شده است.  در نتیجه هر سهامدار با توجه به پرتفوی خود سود متفاوتی دریافت خواهد کرد.

در ابتدا مراحل اول و دوم واریز سود سهام عدالت در سال‌های 1395 و 1396 و مرحله سوم نیز در مرداد ماه 1398 انجام شد. نکته مهم این است سهامدارانی که تحت پوشش نهادهای حمایتی از جمله بهزیستی و کمیته امداد بودند، دو برابر دهک‌های دیگر سهم دریافت کردند و در نتیجه آن سود بیشتری نیز شامل آنان شد.

آخرین دوره پرداخت سود سهام عدالت مربوط به سال 1402 بود. در این سال طی دو مرحله سود به حساب سهامداران واریز شد. مرحله اول در روزهای پایانی آذرماه و مرحله دوم آن در آخرین روزهای اسفندماه 1402 بود. لازم به ذکر است با توجه به سخنان رئیس سازمان بورس، در حال حاضر تاریخ مشخصی برای واریز مرحله سوم سود سهام عدالت در سال 1403 اعلام نشده است.

فروش سهام عدالت به چه صورت است؟

از زمان شروع فعالیت سهام عدالت تا سال 1399، مدیریت این سهام در اختیار خود دولت بود. در نهم اردیبهشت ماه سال 1399 رهبر ایران با درخواست رییس جمهور مبنی بر آزادسازی سهام عدالت موافقت کرد. با توجه به این طرح، سهامداران می‌توانستند به صورت مستقیم بر پرتفوی خود مدیریت داشته و درصورت تمایل نسبت به خرید و نگه داری آن اقدام کنند.

در حالت کلی دو روش مستقیم و غیرمستقیم برای مدیریت پرتفوی سهام عدالت در اختیار مردم گذاشته شد. همه سهامداران می‌توانستند با مراجعه به سامانه samanese.ir روش مورد نظر خود را انتخاب کنند.

پس از آزادسازی سوالی مبنی بر نحوه فروش سهام عدالت در ذهن سهامداران پیش می‌آید. برای پاسخ به این سوال می‌توان گفت کسانی که قصد فروش سهام عدالت خود را داشتند، می‌توانستند با مراجعه به بانک‌های مربوطه و تکمیل فرم‌های لازم، وکالت فروش 30 درصد از سهام خود را به بانک واگذار کنند. بانک از طریق کارگزای‌ها نسبت به فروش سهام اقدام کرده و مبلغ حاصل از آن را به حساب سهامدار واریز می‌کند. یک روش آسان‌تر دیگر نیز، استفاده مستقیم از خدمات کارگزای‌ها است.

سهام عدالت متوفیان

یکی از موضوعات بسیار مهم در زمینه سهام عدالت، سهام جا مانده از متوفیان است. لازم به ذکر است سهام عدالت افراد متوفی به وراث آن‌ها منتقل می‌شود. این سهام غیر قابل فروش است و فرآیند انتقال آن می‌بایست با رعایت حقوق وراث و به کمک مجامع الکترونیکی انجام شود.

برای دریافت سود سهام متوفی یکی از وراث که دارای کد سجام است، باید در سامانه میراث ثبت نام کند. همچنین همه وراث نیز باید در سامانه سجام ثبت نام خود را انجام دهند تا هر زمان سود سهام عدالت پرداخت شد، این افراد نیز سود خود را دریافت کنند.

سهام عدالت نوزادان

در سال‌های گذشته دولت به منظور تامین آینده کودکان طرحی را در قالب سهام دولتی اجرا کرد. در این طرح دولت مکلف شد به تمامی نوزادان متولد سال 1400 به بعد سهام اعطا کند. با توجه به تورم مبلغ ریالی سهام در هر سال متفاوت است. در حال حاضر ثبت نام نوزادان متولد سال 1400 و 1401 انجام شده است. اما تاکنون تاریخ مشخصی برای ثبت نام جدید متولدین 1402 در سال جاری اعلام نشده است. نکته مهم این است، سهام دولتی نوزادان تا سن 24 سالگی آن‌ها بلوکه خواهد بود. درصورتی این سرمایه زودتر به فرد تعلق می‌گیرد که قبل از این سن ازدواج کرده باشد.