ریسک سرمایه گذاری در بورس
سرمایه گذاری به معنی تخصیص منابع فعلی به فعالیتی خاص با هدف رشد و پیشرفت آن در آینده است. نمونه‌ی سرمایه‌گذاری در سطح کلان، سرمایه‌گذاری دولت در علم و فناوری است که با هدف رشد تولید داخلی و پیشرفت اقتصادی انجام می‌شود. نمونه‌ی خرد این امر، سرمایه‌گذاری افراد در بازار بورس با هدف حفظ ارزش دارایی، افزایش ثروت و کسب درآمد است. خطراتی که در مسیر این اهداف وجود دارند، ریسک‌های سرمایه گذاری هستند. نتیجه‌ی نهایی نیز به عنوان «بازده» شناخته می‌شود. بنابراین برای پیش‌بینی بازدهی هر سرمایه‌گذاری، شناسایی ریسک‌ها، بررسی احتمال هر رخداد و ارزیابی شدت اثر آنها ضرورت دارد. در این مطلب مفهوم ریسک و بازده، انواع ریسک سرمایه گذاری در بورس و نحوه‌ی محاسبه ریسک هر سهم بررسی می‌شود.
- برای آشنایی با انواع روش‌های سرمایه‌گذاری و مقایسه ریسک و بازده آنها، مطالعه مقاله سرمایه گذاری چیست پیشنهاد می‌شود.
تعریف ریسک و بازده
ریسک و بازده، دو معیار برای تخمین نتیجه‌ی سرمایه‌گذاری هستند. بسیاری از معیارهایی که برای انتخاب بازار و روش سرمایه‌گذاری وجود دارد، در دل این دو معیار می‌گنجد. بنابراین درک مفهوم و ارتباط بین ریسک و بازده، یکی از مهم‌ترین اصول هر سرمایه گذاری است.
هر فعالیتی که برای کسب سود از دارایی انجام شود، مجموعه‌ای از ریسک‌های غیرقابل‌حذف (سیستماتیک) و قابل‌حذف (غیرسیستماتیک) را دل خود دارد. مثلا ریسک دزدی برای خریداران طلا، از جمله ریسک‌های قابل مدیریت یا غیرسیستماتیک است. اما رخدادهایی مانند جنگ یا تحریم که کل بازارها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند، ریسک‌های سیستماتیک محسوب می‌شوند.
از طرفی مقدارِ بازدهی در هر نوع سرمایه‌گذاری، ارتباط مستقیمی با ریسکِ آن روش دارد. بنابراین با افزایش ریسک، بازدهی نیز افزایش می‌یابد. البته منظور از «بازدهی» صرفا مبلغ سود نیست، بلکه بازدهی می‌تواند مثبت (سود) یا منفی (زیان) باشد. برای مثال نوسان بالا در بازار ارزهای دیجیتال، موجب ریسک بالای سرمایه‌گذاری در این بازار می‌شود. حال این ریسک می‌تواند سودِ 30درصدی یا زیان 30درصدی در یک روز یا طی یک روند باشد.
تجزیه و تحلیل ریسک سرمایه گذاری
تجریه و تحلیل ریسک سرمایه گذاری به صورت کلی در سه مرحله انجام می‌شود.
- شناسایی ریسک: شناسایی ریسک یعنی شناسایی رویدادهای بالقوه‌ی آینده که شامل تمام ریسک‌های سیستماتیک و غیرسیتماتیک می‌شود.
- ارزیابی ریسک: در این مرحله احتمال بروز هر رخداد، میزان تاثیر و پیامدهای آن بررسی می‌شود.
- مدیریت ریسک: مجموعه اقداماتی که می‌توان برای کاهش احتمال رخداد یا تعدیل اثرات آن انجام داد.
ریسک‌های سرمایه گذاری در بورس نیز بر اساس همین سه مرحله تحلیل می‌شوند که در ادامه به بررسی آن پرداخته شده است.
انواع ریسک‌های سرمایه گذاری در بورس
ریسک‌های سرمایه گذاری در بورس به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند.
- ریسک‌های سیستماتیک
این ریسک‌ها وابسته به تصمیمات دولت، شرایط اقتصادی و سیاسی هستند و بر کل بازار تاثیر می‌گذارند. مانند: ریسک نرخ ارز، ریسک تورم، ریسک نرخ بهره، ریسک سیاسی و ریسک بازار
- ریسک‌های غیرسیستماتیک
ریسک‌های ناشی از عملکرد شرکت‌های بورسی و تصمیمات سرمایه‌گذاران، ریسک غیرسیستماتیک محسوب می‌شوند. ریسک مالی، ریسک روش‌های سرمایه گذاری، ریسک استراتژی سرمایه گذاری، ریسک نکول اوراق شرکت، ریسک اتفاقات پیش‌بینی نشده در یک شرکت، ریسک قانون‌گذاری در صنعت خاص
در ادامه برخی از انواع ریسک‌های سیتماتیک و غیرسیستماتیک سرمایه‌گذاری در بورس توضیح داده می‌شود.
ریسک نرخ ارز
نرخ ارز یکی از پارامترهای موثر در قیمت‌گذاری انواع کالا و خدمات است و نوسان نرخ ارز به صورت مستقیم یا غیرمستقیم بر همه‌ی صنایع تاثیر می‌گذارد. اما چرا این موضوع، نوعی ریسک سرمایه گذاری در بورس محسوب می‌شود؟
در شرکت‌هایی که عمده مواد اولیه خود را از طریق واردات تامین می‌کنند، افزایش نرخ ارز، موجب افزایش هزینه تولید خواهد شد. اگر محصول نهایی به سایر کشورها صادر شود، درآمد ارزی، هزینه تولید را پوشش می‌دهد. در غیر اینصورت، تولیدکننده ناچار به افزایش قیمت فروش است و ریسک نرخ ارز در چنین شرایطی مطرح می‌شود. اگر قیمت‌گذاری محصول به شیوه‌ی دستوری باشد، تولیدکننده نمی‌تواند نرخ فروش را به‌راحتی تغییر دهد. اگر قیمت محصول رقابتی باشد، تولیدکننده آزادی عمل بیشتری برای تغییر نرخ فروش دارد. اما باید توان خرید مصرف‌کنندگان و عملکرد رقبا را نیز مدنظر قرار دهد. بررسی و مقایسه عملکرد شرکت‌های بورسی در شرایط بحرانی، معیار خوبی برای شناسایی سهام ارزنده است.
ریسک تورم
تورم (Inflation)، یعنی افزایش سطح عمومی قیمت‌ها و نرخ تورم، درصد این افزایش قیمت را در بازه‌های زمانی مختلف بیان می‌کند. افزایش نرخ تورم موجب کاهش قدرت خرید می‌شود و به مرور وجوه سرمایه گذاری کاهش می‌یابد. از طرفی افزایش نرخ تورم، بازدهی سرمایه گذاری را تحت تاثیر قرار می‌دهد. برای مثال درگاه ملی آمار ایران، نرخ تورم را در مرداد سال 1401 حدود 50 درصد و در مرداد سال 1402 حدود 40 درصد اعلام کرده است. حال اگر بازدهی سرمایه گذاری فردی در هر دو سال 50 درصد باشد، در سال 1401 سود سرمایه گذاری تقریبا سربه‌سر و در سال 1402 حدود 10 درصد است.
ریسک نرخ بهره
نرخ بهره یک از پارامترهای موثر در قیمت اوراق با درآمد ثابت است. افزایش نرخ بهره، موجب کاهش قیمت اوراق می‌شود. کاهش نرخ بهره، افزایش قیمت اوراق را در پی دارد و این نسبت معکوس به عنوان ریسک سرمایه گذاری در بورس شناخته می‌شود.
ریسک سیاسی
ریسک سیاسی، یکی از انواع اصلی ریسک‌های سیستماتیک است که از تغییرات بنیادی در سطوح سیاسی و اقتصادی کشورها، ناشی می‌شود. تغییر در بدنه‌ی دولت‌ها، وضع قوانین جدید، توافق یا تعارض بین کشورها، نمونه‌ای از ریسک‌های سیاسی هستند.
ریسک مالی
افزایش وام‌های دریافتی و تسهیلات شرکت‌های بورسی، به معنای افزایش تعهدات مالی و پرداخت بهره‌ی بیشتر به وام‌دهنگان است. این موضوع سود سرمایه گذاری را تحت تاثیر قرار می‌دهد و به‌عنوان ریسک مالی شناخته می‌شود.
ریسک بازار
نوسان شدید قیمت سهام ناشی از افزایش یا کاهش حجم تقاضا در یک بازه‌ی زمانی کوتاه، ریسک بازار نام دارد. در واقع اقدام گروهی سرمایه گذاران برای خرید و فروش سهم‌ها، نوعی ریسک سرمایه گذاری در بورس محسوب می‌شود. این معاملات اغلب بر پایه سیگنال‌های بدون پشتوانه و تحت تاثیر احساسات انجام می‌شوند و تاثیرات آن چندان پایدار نیست.
مقاله پیشنهادی : چگونه بهترین سیگنال بورس را شناسایی کنیم ؟
ریسک روش‌های سرمایه گذاری در بورس
ریسک روش‌های سرمایه گذاری در بورس، به دو بخش تقسیم می‌شوند. بخش اول، ریسک ذاتی هر روش و بخش دوم مربوط به دانش بورسی افراد است. برای مثال ریسک سرمایه گذاری در صندوق‌های درآمد ثابت نزدیک به صفر است. از طرفی نوسان‌گیری در بورس، یکی از پرریسک‌ترین روش‌های سرمایه گذاری محسوب می‌شود.
اما حتی اگر دو فرد با روش‌های یکسان به سرمایه گذاری در بورس بپردازند، باز هم ریسک و بازده صرفا برابر نخواهد بود. برای مثال بازده سرمایه گذاری بر اساس نتایج تحلیل بنیادی، به عواملی چون زمان انجام تحلیل، مهارت تحلیل‌گر و دقت نتایج، زمان ورود به سهم و خروج از آن بستگی دارد.
ریسک استراتژی سرمایه گذاری در بورس
ریسک و بازده سرمایه گذاری در بورس، ارتباط مستقیمی با نحوه‌ی تقسیم دارایی بین روش‌های مختلف، نحوه‌ی تشکیل سبد سهام و زمانبندی سرمایه‌گذاری (بلندمدت، میان‌مدت، کوتاه‌مدت) دارند. کل این فرآیند به عنوان استراتژی سرمایه‌گذاری شناخته می‌شود و به مجموع ریسک‌های آن، ریسک استراتژی سرمایه گذاری می‌گویند.
محاسبه ریسک سهم
نخستین معیار محاسبه ریسک سهم، بررسی سرعت و میزان تغییر قیمت آن است که با عنوان «نوسان قیمت» شناخته می‌شود. نوسان قیمت با ریسک و بازدهی ارتباط مستقیم دارد. بنابراین هرچقدر سرعت و میزان تغییر بالاتر باشد، نوسان قیمت سهم بیشتر و ریسک سرمایه‌گذاری در آن بالاتر است.
یکی از روش‌های استفاده از این پارامتر، بررسی نوسان قیمت سهام دربازه‌های زمانی مختلف (سه ماهه، شش ماهه، یک ساله و…) و مقایسه‌ی آن با دورههای مشابه قبلی یا با دورههای مشابه در سهم‌های دیگر است.
از سایر معیارهای مهم برای سنجش ریسک سهم، می‌توان به تفاوت بین قیمت خرید و فروش سهام، حجم سفارش‌های خرید و فروش و اختلاف زیاد بین قیمت‌های پیشنهادی در سفارش‌گذاری هر سهم، اشاره کرد. در واقع هر نوع اختلافی که منجر به افزایش نوسان شود، ریسک و بازدهی را افزایش می‌دهد.
در نهایت ریسک سرمایه‌گذاری در سهم‌های مختلف برای هر فرد، با اندازه‌گیری درصد سرمایه‌گذاری او نسبت به کل دارایی‌اش، سنجیده می‌شود. برای مثال فردی کل دارایی خود را در سهم «الف» سرمایه‌گذاری کرده است. اگر سود این سرمایه‌گذاری 30درصد باشد، ارزش کل دارایی وی 30درصد افزایش می‌یابد و در صورت زیان 30درصدی، ارزش کل دارایی وی 30درصد کاهش می‌یابد. این موضوع در فرمول محاسبه ریسک، «شدت اثر» می‌گویند.
فرمول محاسبه ریسک: احتمال رخداد × شدت اثر رخداد
سخن آخر
افزایش سود در کنار کاهش ریسک، ایده‌آل همه سرمایه‌گذاران در تمام بازارها است. اما همانطور که در این مقاله مطرح شد، ریسک و بازده رابطه مستقیمی با یکدیگر دارند. بنابراین سرمایه‌گذاران برای کسب بازده بالا باید ریسک بیشتری را متحمل شوند. در این شرایط سرمایه‌گذاران می‌توانند ریسک و بازده خود با استفاده از روش‌های مطمئن مانند تحلیل بنیادی مدیریت کنند.
