منظور از بازار اولیه و بازار ثانویه چیست؟ 7 تفاوت اصلی آن‌ها
بورس به عنوان یکی از ارکان مهم اقتصاد و راهی برای تامین مالی شرکتها شناخته می‌شود. این بازار در کنار این موضوع که برای سرمایه‌گذاری افراد بسیار مناسب است، در تامین سرمایه و نیازهای مالی شرکتها و بنگاه‌های اقتصادی کارایی بسیاری دارد. بورس خود به دو بازار اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود که هر کدام دارای ویژگی‌های مختص به خود هستند، اما تعریف بازار اولیه و بازار ثانویه چیست و این دو چه تفاوتی با یکدیگر دارند. در این مقاله به این پرسش‌ها پاسخ داده شده است.
تعریف بازار اولیه
همان‌طور که گفته شد، بورس یکی از بهترین روش‌ها برای تامین مالی شرکتها و بنگاه‌های اقتصادی است. اما برای بسیاری از افراد این پرسش ایجاد می‌شود که نحوه تامین مالی چگونه است؟ آیا سهام شرکتها بدون طی کردن مراحلی مستقیما در بورس داد و ستد می‌شوند؟
در این خصوص باید گفت که شرکتها در بازاری به نام بازار اولیه بورس برای اولین بار سهام خود را از طریق پذیره‌نویسی یا عرضه اولیه به تامین‌کنندگان سرمایه (حال ممکن است شخصی حقیقی یا حقوقی باشد) عرضه می‌کنند. نکته مهم آن است که سهام خریداری شده در این بازار قابلیت فروش و عرضه در همان بازار را ندارد و باید به بازار ثانویه منتقل شوند.
تعریف پذیره‌نویسی در بازار اولیه
هرگاه شرکتی برای تاسیس با کسری سرمایه مواجه شود، یا باید کسری خود را از طریق اخذ تسهیلات جبران کند یا باید از طریق بورس و عرضه سهام تامین مالی شود. از آن‌جا که اخذ تسهیلات مشکلات مخصوص به خود را دارد، شرکتها ترجیح می‌دهند از روش‌هایی همچون بازار سرمایه اقدام کنند. بنابراین با عرضه بخشی از سهام خود، نیاز مالی خود را مرتفع و سرمایه اولیه را تامین می‌کنند. این امر در بازار اولیه بورس صورت می‌گیرد. در پذیره‌نویسی خریداران هم در سود و هم زیان شرکتها سهیم هستند، بنابراین ریسک سرمایه‌گذاری آن بسیار است.
فرایند پذیره‌نویسی چگونه انجام می‌شود؟
فرآیند پذیره نویسی، یک فرآیند حقوقی در بازار اولیه بورس است که از سوی شرکت‌های در حال تاسیس صورت می‌گیرد. در این حالت شرکت طرح توجیهی خود را به همراه اطلاعات کامل از شرکت که به امضای موسسان آن رسیده به سازمان بورس ارائه می‌دهد. پس از تایید آگهی پذیره‌نویسی از طریق انتشار در روزنامه به اطلاع خریداران می‌رسد. پذیره‌نویسی در مدت زمان ۳۰ روز و به دو روش زیر انجام می‌شود:
اول پذیره‌نویسی به روش تعهد پذیره‌نویسی که در آن فرد یا شرکتی (تامین سرمایه‌ها) به عنوان متعهد معرفی می‌شود. این متعهد به عنوان کارگزار سهام این شرکت را ارزش‌گذاری کرده و شرکت را برای عرضه عمومی معرفی می‌کند. این کارگزار از این جهت متعهد است که در صورت به فروش نرفتن اوراق یا سهام شرکت، خود متعهد به خرید همه آن اوراق خواهد بود.
روش دوم پذیره‌نویسی در بازار اولیه، پذیره‌نویسی به روش بهترین کوشش است که در این حالت فرد یا تامین سرمایه هیچ تعهدی مبنی بر ضمانت خرید کل اوراق یا سهام را ندارد و ممکن است بخشی از اوراق به فروش نرسد.
در انتها پس از پذیره‌نویسی، شرکت باید مجوزهای لازم برای تاسیس را اخذ و پس از آن از پذیره‌نویسان برای تشکیل مجمع دعوت به عمل می‌آید. در مجمع اساسنامه و طرح‌های پیشنهادی تصویب می‌شود، در نتیجه شرکت به صورت رسمی تاسیس می‌شود. پس از طی شدن مراحل قانونی، سهام یا اوراق پذیره‌نویسی شده در بازار ثانویه دادوستد می‌شود.
تعریف عرضه اولیه در بازار اولیه
در عرضه اولیه Initial Public Offering یا (IPO) شرکتها از قبل تاسیس شده‌اند و ممکن است سال‌ها فعالیت داشته باشند اما هنوز سهام خود را در بورس عرضه نکرده‌اند. در این حالت برای تامین مالی درصدی مشخص از سهام خود را که پیش‌تر در اختیار مالکان یا سهامداران اصلی بوده را از طریق عرضه در بورس واگذار می‌کنند. در عرضه اولیه شرکتها از سهامی خاص به سهامی عام تبدیل می‌شوند، یعنی سهام آن در اختیار عموم مردم قرار می‌گیرد. برای عرضه اولیه شرکتها درخواست عرضه اولیه را به همراه قیمت پیشنهادی و میزان سهام به سازمان بورس اعلام می‌کنند، پس از تایید شرکت در صف عرضه اولیه قرار می‌گیرد. سهامداران برای شرکت در عرضه اولیه حتما باید کد بورسی داشته باشند.
تعریف بازار ثانویه
در تعریف بازار ثانویه باید گفت که سهامی که شرکتها برای تامین مالی از طریق پذیره‌نویسی و یا فرآیند عرضه اولیه عرضه کرده‌اند، در بازار ثانویه میان سهامداران دادوستد می‌شود. بازار ثانویه در واقع همان تصویری است که افراد از بورس در ذهن دارند. در اصل این بازار مرحله بعد از بازار اولیه است. حجم دادوستد و معاملات این بازار به مراتب بیش از بازار اولیه است. در این بازار سهام شرکتها بارها و بارها میان سهامداران دست به دست می‌شود. فروشندگان سهام در بازار ثانویه سهامدارانی هستند که قبلا سهام این شرکت را از سهامدار دیگر خریداری کرده‌اند، بنابراین فروشندگان مالکان اصلی سهام شرکتها نیستند.
7 تفاوت بازار اولیه و ثانویه
بازار اولیه و ثانویه هر کدام ویژگی و ماهیت مخصوص به خود را دارند. این دو بازار تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند که در ادامه آورده شده است:
- در بازار اولیه سهام شرکتها برای اولین بار عرضه می‌شود اما در بازار ثانویه سهام عرضه شده، دادوستد می‌شود.
- در بازار اولیه فروشنده خود شرکت عرضه‌کننده است و هدف تامین مالی است، اما در بازار ثانویه هر سهامداری می‌تواند فروشنده باشد و هدف کسب سود از طریق دادوستد سهام و اوراق است.
- مکانیزم قیمت‌گذاری در بازار اولیه بر اساس قیمت‌های اسمی، ارزش‌گذاری شده یا پیشنهادی از خود عرضه‌کننده است، اما در بازار ثانویه مکانیزم عرضه و تقاضا قیمت‌ها را تعیین می‌کند.
- ریسک سرمایه‌گذاری در بازار اولیه به علت ناشناخته‌بودن و تازگی برای سهامداران به مراتب بیش از شرکت‌هایی است که در بازار ثانویه معامله می‌شوند. علت هم پیشینه مشخص سهام در بازار ثانویه است. بنابراین سهام بازار ثانویه پیش‌بینی‌پذیرتر هستند.
- حجم معاملات در بازار اولیه به مراتب کمتر از بازار ثانویه است، زیرا در این بازار اوراق به صورت محدود عرضه می‌شوند.
- میزان نقدشوندگی در بازار ثانویه بیشتر از بازار اولیه است. در بازار اولیه خریداران نمی‌توانند تا زمان عرضه در بازار ثانویه سهام و اوراق خریداری شده را به فروش رسانند اما در بازار ثانویه در زمان معاملات می‌توان به سرعت سهام خود را به فروش رساند.
- در بازار اولیه دوره زمانی محدود و عمدتا 30 روزه است اما در بازار ثانویه معاملات روزانه و در ساعات مشخصی انجام می‌شود، بنابراین سهامداران مجاز به خریدو فروش در آن ساعات هستند.
قیمت‌گذاری در بازار اولیه و ثانویه چگونه صورت می‌گیرد؟
قیمت‌گذاری در بازار اولیه در پذیره‌نویسی عمدتا بر اساس قیمت اسمی (100 تومان به ازای هر سهم) است و در مواقعی هم قیمت پیشنهادی عرضه‌کننده و با تایید سرمایه‌گذاران و سازمان بورس در نظر گرفته می‌شود. اما نرخ بازار ثانویه پس از ارزش‌گذاری اولیه به روش حراج و مکانیزم عرضه و تقاضا تعیین می‌شود که در مدت زمان معاملات به صورت مکرر و بر اساس دامنه نوسان مجاز در حال نوسان هستند.
ریسک و بازدهی در بازار اولیه و ثانویه چگونه است؟
یکی از راه‌هایی که خریداران برای سنجش سهام خریداری شده به کار می‌گیرند، سوابق تاریخی، عملکرد و کارایی گذشته شرکتی است که سهام آن در بورس خرید و فروش می‌شود. سهامداران از طریق عملکرد شرکت در گذشته، عملکرد آتی آن را در آینده پیش‌بینی می‌کنند. شرکت‌هایی که به تازگی تاسیس شده‌اند یا سهام آن برای اولین بار در بورس عرضه می‌شود، پیشینه‌ای ندارند، بنابراین خریداری سهام آن ریسک بالاتری دارد. علت هم آن است که این شرکتها در مراحل ابتدایی توسعه هستند. البته سهام عرضه اولیه شده، سابقه عملکردی دارند، اما نحوه سود و زیان آن و اطلاعات مالی و عملکردی برای بازه زمانی طولانی‌تر در دسترس عموم نیست، اما به نسبت سهام پذیره‌نویسی شده، ریسک کمتر و طرفداران بیشتری دارند. بنابراین در بازار ثانویه سهامی خرید و فروش می‌شود که به واسطه سوابق خود، برآورد دقیق‌تری از عملکرد آتی خواهند داشت.
جمع‌بندی
بورس به دو بازار اولیه و بازار ثانویه تقسیم می‌شود. شرکتها برای ورود به بورس و تامین مالی از طریق آن باید حتما سهام خود را در بازار اولیه از طریق پذیره‌نویسی یا عرضه اولیه به فروش برسانند. سپس سهامی که در این بازار عرضه شده، برای دادوستد در بازار ثانویه معامله می‌شوند. این دو بازار از جهت میزان ریسک، نحوه قیمت‌گذاری، قابلیت نقدشوندگی، اهداف و نوع عرضه‌کننده با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند. این تفاوت‌ها ماهیت این بازارها را از یکدیگر متمایز می‌کند.
