عرضه اولیه چیست؟ نحوه ثبت سفارش آن

عرضه اولیه سهام در بازار سرمایه یکی از روش‌های آسان برای کسب سوددهی است که بسیار مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد. عرضه اولیه (Initial Public Offering – IPO) به این معنی است که یک شرکت سهام خود را برای نخستین بار در بورس عرضه کند. این نوع معامله عموما سودآور است و سرمایه‌گذاران بسیاری تمایل به شرکت در این نوع عرضه را دارند. در ادامه این مقاله به بررسی مفهوم عرضه اولیه بورس، روش‌های عرضه و نحوه خرید آن پرداخته شده است.

عرضه اولیه بورس چیست؟

گاهی شرکت‌ها تصمیم می‌گیرند برای اولین بار سهام شرکت خود را در بازار بورس عرضه کنند، که به این فرآیند عرضه اولیه گفته می‌‌شود. در فرآیند عرضه اولیه، شرکت اقدام به فروش سهام خود به تمامی سهامداران فعال در بازار سرمایه می‌کند و در این صورت از سهامی خاص به سهامی عام تبدیل می‌شود. تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی قادر به خرید سهام شرکت عرضه‌شونده هستند. باید توجه داشت عرضه اولیه به معنی آغاز فعالیت شرکت نیست، بلکه منظور از این فرآیند پذیرش نماد شرکت‌ها در سازمان بورس اوراق بهادار و فروش سهام شرکت توسط سهامداران است.

با توجه به رشد سهامی که تاکنون عرضه اولیه شده‌اند، خرید سهام شرکت‌ها در عرضه اولیه مورد توجه است. بنابراین افراد بسیاری تمایل به شرکت در این فرآیند را دارند و بسیار مورد استقبال است. عرضه اولیه در زمان مشخص، با قیمت مشخص و با حجم خرید مشخص انجام می‌شود و افراد می‌بایست در ساعت مشخص‌شده نسبت به ثبت سفارش خود اقدام کنند. بعد از اتمام فرآیند، در روزهای بعد معاملاتی سهامداران به راحتی و بدون محدودیت می‌توانند به خرید و فروش سهام بپردازند.

مزایای عرضه اولیه سهام

IPO عموماً برای تزریق سرمایه جدید به شرکت، تسهیل معاملات آسان دارایی‌های موجود، افزایش سرمایه برای آینده یا کسب درآمد از سرمایه‌گذاری‌های انجام شده توسط سهامداران موجود آغاز می‌شود. عرضه سهام توسط شرکت‌های بورسی در بازار سرمایه دارای مزیت‌هایی است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود.

• ارزش‌گذاری و قیمت‌گذاری اوراق بهادار توسط بازار
• افزایش نقدشوندگی با توجه به افزایش تقاضا برای سهام شرکت در بازار معاملاتی
• دستیابی به اطلاعات دقیق شرکت از طریق ارائه گزارشات دوره‌ای
• بهبود ارزش‌گذاری شرکت به دلیل افشای اطلاعات
• بهره‌مندی از معافیت‌های مالیاتی

روش‌های عرضه اولیه در بورس

شرکت‌ها برای عرضه اولیه سهام خود در بازار سرمایه از سه روش استفاده ‌می‌کنند که در این بخش به بررسی آن‌ها پرداخته شده است.

حراج

در روش حراج پس از اعلام قیمت مبنا برای سهام عرضه‌شده، متقاضیان اقدام به ثبت قیمت خود می‌کنند. در این روش که مزایده نیز نام دارد، به بررسی قیمت سفارش‌ها می‌پردازند، درصورتی که حجم درخواستی سفارش‌ها با قیمت بالاتر یا مساوی از قیمت مبنا بیشتر بود، تخصیص با اولویت از قیمت بالا به پایین انجام می‌شود.

قیمت ثابت

عرضه اولیه سهام به روش قیمت ثابت یکی از روش‌های قدیمی است که در آن قیمت ثابتی تعیین می‌شود. سپس به متقاضیان فرصت داده می‌شود تا در زمان مشخص ثبت سفارش خود را انجام دهند. در پایان زمان اگر تعداد تقاضا از تعداد سهام عرضه‌شده بیشتر باشد، اوراق بهادار به روش تسهیم میان سهامداران عرضه می‌شود. اما در غیر این‌صورت، عرضه اوراق به هر کد معاملاتی برابر با تعداد سفارش‌های ثبت‌شده خواهد بود. مابقی سهام نیز توسط متعهد خرید به قیمت مبنا خریداری می‌شود.

بوک بیلدینگ یا ثبت سفارس

نام دیگر روش بوک بیلدینگ، روش ثبت دفتری یا ثبت سفارش است. در این روش تعداد مشخصی از سهام شرکت در بازه قیمتی مشخصی عرضه می‌شود و متقاضیان قیمت پیشنهادی خود را در بازه قیمتی تعیین‌شده ثبت می‌کنند. در روش ثبت دفتری اولویت با افرادی است که بیشترین قیمت را وارد کرده باشند. به عبارتی در روش مذکور بازه زمانی مشخصی وجود ندارد بلکه تعداد حداکثر سهام قابل عرضه، قیمت پایه عرضه و بازه قیمتی دارای اهمیت است. با توجه به اینکه در روش بوک بیلدینگ عموما متقاضیان سقف قیمتی را وارد می‌کنند، تعداد سهام عرضه‌شده میان سهامداران تقسیم می‌شود.

لازم به ذکر است روش بوک بیلدینگ یکی از روش‌های جدید عرضه اولیه سهام در بازار سرمایه است که در آن بی عدالتی دیده نمی‌شود.

نحوه خرید عرضه اولیه

خرید سهامی که عرضه اولیه می‌شوند مانند خرید و فروش سایر سهام شرکت‌های بورسی نیازمند دریافت کد بورسی و معاملاتی است. در صورت نداشتن کد بورسی، لازم است به یکی از کارگزاری‌های فعال مراجعه و نسبت به دریافت کد معاملاتی اقدام کرد. باید توجه داشت هر فرد تنها از یک کارگزاری می‌تواند برای خرید اقدام کند. در صورتی که از چندین کارگزاری سفارش خود را ثبت کند، درخواست وی از یک کارگزاری قبول و از سایر کارگزاری‌ها لغو می‌شود. همچنین خرید عرضه اولیه به سه روش آنلاین، آفلاین و اعتباری انجام می‌شود.

در روش خرید به صورت آنلاین، اطلاعات مربوط به زمان و تاریخ عرضه چند روز قبل‌تر در سامانه‌های اطلاعاتی مانند TSE، اطلاع‌رسانی می‌شود. سپس متقاضی در زمان اعلام‌شده به پنل کاربری خود وارد شده و با توجه به نقدینگی خود خرید سهام را انجام می‌دهد. خرید آفلاین عرضه اولیه سهام برای کسانی مناسب است که در بازه زمانی مقرر، امکان دسترسی به پنل خود را ندارند. در این روش یک یا چند ساعت قبل از شروع زمان عرضه،امکان ثبت سفارس آفلاین در برخی کارگزاری‌ها فراهم می‌شود تا در ساعت عرضه سهام، کارگزاری به نمایندگی از متقاضی، ثبت سفارش کند. در روش آخر که روش اعتباری نام دارد، کارگزاری میزان وجه مورد نیاز برای ثبت سفارش را تامین می‌کند. اگر سهامدار در زمان مشخص‌شده امکان تامین وجه در پرتفوی خود را نداشته باشد، می‌تواند از این روش استفاده کند.

چرا قیمت سهام شرکت‌ها بعد از اولین عرضه رشد می‌کند؟

در زمان عرضه اولیه سهام عموما قیمت کمی پایین‌تر از ارزش ذاتی شرکت است که باعث جذب بیشتر سهامداران می‌شود. همچنین محدودیت در تعداد سهام خریداری‌شده و محدودیت در تعداد سهام عرضه‌شده از علت‌های رشد قیمت بعد از اولین عرضه هستند. این عوامل باعث افزایش تقاضا برای سهام عرضه‌شده هستند و در نهایت منجر به افزایش قیمت سهام می‌شوند. با گذشت زمان از افزایش قیمت و همچنین عرضه از طرف سهامداران عمده و سهامدارانی که در ابتدا به خرید سهم پرداخته بودند، تقاضا برای سهم کم می‌‌شود. این امر باعث به تعادل رسیدن سهم شده و پس از آن سهامداران با این سهم مانند سایر سهام موجود در بازار رفتار می‌کنند.

بهترین زمان برای فروش عرضه اولیه بورس

همانطور که گفته شد قیمت سهام عرضه اولیه سهام از ارزش واقعی آن ‌پایین‌تر بوده و از نظر تئوریک سهامداران می‌توانند از بازدهی حداقل 10 تا 20 درصدی برخوردار باشند. ولی چیزی که قابل اهمیت است، فروش سهام عرضه اولیه از فردای خرید آن امکان پذیر است و مانند سایر سهام‌های  موجود در بازار معامله می‌شود. بنابراین لازم است در هنگام فروش به موارد زیر توجه کرد:

• بررسی وضعیت فعلی و آینده شرکت
• بررسی رفتار سهامداران عمده در ایام معاملات سهم پس از عرضه
• ارزیابی روند فعلی بازار بورسی
• توجه به بزرگی و کوچکی شرکت

تفاوت عرضه اولیه و پذیره نویسی در چیست؟

در پذیره نویسی در بورس شرکت برای تاسیس نیاز به سرمایه دارد که از طریق پذیره‌نویسی آن را تامین می‌کند، بنابراین تازه تاسیس است و سابقه پیشین ندارد اما در عرضه اولیه شرکت فعالیت قبلی داشته اما سهام آن برای اولین بار برای عموم مردم عرضه می‌شود. تفاوت بعدی در نوع قیمت‌گذاری آن است. در عرضه اولیه قیمت سهم براساس عملکرد، نوع و ماهیت شرکت ارزشیابی شده و در فرآیند ثبت سفارش توسط سهامداران محدوده قیمتی برای آن مشخص می‌شود، اما در پذیره‌نویسی قیمت هر سهم براساس ارزش اسمی یعنی 100 تومان است. تفاوت بعدی در مدت زمان عرضه است که در عرضه اولیه سهام برای چند ساعت عرضه اولیه می‌شود اما در پذیره‌نویسی عمدتا 30 روز و گاهی تا 60 روز مهلت ثبت سفارش وجود دارد.

چگونه از زمان عرضه اولیه سهام آگاه شویم؟

برای آگاهی از زمان عرضه اولیه، 48 ساعت قبل از عرضه، آگهی آن بسته به اینکه سهام بورسی یا فرابورسی باشد، از سوی بورس اوراق بهادار تهران یا سامانه رسمی فرابورس ایران منتشر می‌شود. همچنین، کارگزاری‌ها عمدتا زمان هر عرضه را حتما به اطلاع مشتریان خود می‌رسانند. در آگهی منتشر شده مواردی مانند نام سهم، تاریخ عرضه اولیه، تعداد سهام قابل عرضه، حداکثر تعداد سهام قابل خرید توسط هر کد حقیقی و حقوقی، دامنه قیمتی مجاز برای ثبت سفارش و زمان ثبت سفارش اطلاع‌رسانی می‌شود.

لیست آخرین عرضه اولیه سهام در سال 1403

در سال 1403 تا 11 دی ماه 9 شرکت عرضه اولیه داشتند که لیست و تاریخ عرضه هر کدام در ادامه آورده شده است.

جمع‌بندی

عرضه اولیه یا IPO که مخفف Initial Public Offering است، فرآیندی است که در آن یک شرکت سهام خود را در اختیار عموم مردم قرار داده و می‌تواند با فروش بخشی از سهام خود به سرمایه‌گذاران عمومی شود. پس از عرضه اولیه سهام شرکت در لیست سهام فعال قرار می‌گیرد و می‌تواند آزادانه در بازار معامله شود. در این فرآیند قیمت سهام به دلیل آنکه کمتر از ارزش ذاتی عرضه می‌شوند، تا مدتی روند صعودی خواهند داشت و سرمایه‌گذاران می‌توانند بعداً با افزایش قیمت در طول زمان از بازدهی کسب شده از آن بهره‌مند شوند.

سوالات متداول