بازار نزولی چیست؟ بررسی مراحل و عوامل موثر بر آن

بازار نزولی یا خرسی (Bear Market) زمانی رخ می‌دهد که قیمت‌ها برای مدت نسبتا طولانی رو به کاهش باشند. به دلیل شباهت حرکت از بالا به پایین خرس هنگام حمله با حرکت کاهشی قیمت‌ها، به این بازار، بازار خرسی گفته می‌شود. در این وضعیت، بیشتر سرمایه‌گذاران به دلیل نگرانی از آینده بازار، شروع به فروش دارایی‌های خود می‌کنند. این روند سبب کاهش بیشتر قیمت‌ها نیز می‌شود. به‌طور معمول در بازارهای مالی، اگر شاخص‌هایی مانند داوجونز یا S&P 500 در مدت حداقل دو ماه نسبت به اوج قبلی خود، بیش از ۲۰ درصد کاهش یابند، نشان‌دهنده بازار نزولی است. البته این معیار در بازارهای مختلف بین 5 تا 20 درصد متغیر است و مدت زمان روند نزولی بر شدت آن اثرگذار است. به طور مثال در بازار ارز دیجیتال زمانی بازار نزولی است که قیمت‌ها ۲۰ درصد یا بیشتر کاهش پیدا کنند و این کاهش چند هفته یا بیشتر طول بکشد. اگر بازار نزولی دارای بازه زمانی طولانی باشد، ممکن است وضعیت اقتصادی نیز ضعیف شود.

در این مقاله به مراحل و مدت زمان بازار نزولی و همچنین عوامل موثر، اتفاقات رایج، استراتژی‌ها و نمونه‌های واقعی این بازار پرداخته شده است. تفاوت بین بازار نزولی و اصلاح بازار از دیگر مباحث مطرح شده در این مقاله است.

مراحل و مدت زمان بازار نزولی

بازارهای نزولی یا خرسی از نظر زمانی معمولا کوتاه‌تر از بازارهای صعودی هستند. مدت زمان این بازار می‌تواند از چند هفته تا چند ماه یا حتی چند سال ادامه یابد. طولانی‌ترین بازار نزولی در تاریخ آمریکا و بازارهای جهانی بین سال‌های ۱۹۳۷ تا ۱۹۴۲ در دوران رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم در بازار بورس آمریکا رخ داد. بازارهای نزولی از ابتدای شروع تا پایان آن‌ها معمولا چهار مرحله را طی می‌کنند که این مراحل به شرح زیر هستند:

1. مرحله اول با قیمت‌های بالا و احساسات مثبت سرمایه‌گذاران آغاز می‌شود. در اواخر این مرحله، سرمایه‌گذاران شروع به خروج از بازار و فروش برای ثبیت سود خود می‌کنند.
2. در مرحله دوم قیمت دارایی به شدت سقوط می‌کند، فعالیت تجاری و سود شرکت‌ها کاهش می‌یابد و شاخص‌های اقتصادی رو به منفی شدن می‌روند. در این مرحله برخی از سرمایه‌گذاران نسبت به بازار اعتماد خود را از دست می‌دهند و به فروش دارایی‌ها می‌پردازند.
3. با شروع مرحله سوم، سفته‌بازان وارد بازار می‌شوند و در نتیجه فعالیت‌‍ آن‌ها، قیمت‌ها و حجم معاملات افزایش پیدا می‌کنند.
4. در مرحله چهارم، قیمت دارایی‌ها با سرعت کمتری نسبت به آغاز بازار نزولی، کاهش می‌یابد. در این مرحله، قیمت‌های پایین و اخبار خوب دوباره شروع به جذب سرمایه‌گذاران می‌کنند و بازار نزولی به تدریج به بازار صعودی تبدیل می‌شود.

پیشنهاد می‌شوند برای آشنایی بیشتر با بازار خرسی و مقایسه آن با بازار گاوی، مقاله بازار گاوی و خرسی چیست؟ مطالعه شود.

عوامل موثر بر شکل‌گیری بازار نزولی

بازار نزولی معمولا تحت تاثیر عوامل اقتصادی، سیاسی، روانی و فنی است. این عوامل می‌توانند به کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران منجر شده و روند فروش در بازار را تشدید کنند. در ادامه، مهم‌ترین دلایلی که می‌توانند به آغاز یا ادامه بازار نزولی منجر شوند، بررسی شده است.

ناپایداری اقتصاد کلان: وضعیت کلی اقتصاد جهانی، به‌ویژه در مناطق تاثیرگذار مانند اروپا و آمریکا، نقش مهمی در شکل‌گیری بازارهای نزولی دارد. رشد اقتصادی ضعیف، رکود، افت تولید ناخالص داخلی (GDP) و کاهش سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی از مهم‌ترین شاخص‌هایی هستند که می‌توانند به کاهش اعتماد در بازارها و آغاز روند نزولی منجر شوند.

افزایش تورم و نرخ بهره: بالا رفتن تورم و نرخ بهره بانکی، به خصوص در اقتصادهای بزرگ مانند آمریکا، می‌تواند کاهش تمایل به سرمایه‌گذاری و افزایش فشارهای نزولی را تشدید کنند. افزایش نرخ تورم، قدرت خرید مردم را کاهش می‌دهد و هم‌زمان بالا رفتن نرخ بهره از سوی بانک‌های مرکزی، باعث کاهش نقدینگی و کند شدن فعالیت‌های سرمایه‌گذاری و مصرفی می‌شود. در نتیجه این عوامل می‌توانند سبب بروز یا ادامه یافتن بازار نزولی شوند.

قوانین سخت‌گیرانه: وضع مقررات و قوانین سخت‌گیرانه علیه دارایی‌هایی مانند ارزهای دیجیتال از سوی کشورها و نهادهای مالی متمرکز، از عوامل مهم در بروز بازار نزولی برای این دارایی‌ها است. تصویب یا اجرای قوانین محدودکننده توسط دولت‌ها، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند رمزارزها، مالیات بر سرمایه یا محدودیت‌های معاملاتی، می‌تواند موجب کاهش ورود سرمایه و تشدید فشار فروش شود.

وقوع بحران‌ها و تنش‌ها: جنگ‌ها، بحران‌های ژئوپلیتیک، همه‌گیری‌ها و سایر تنش‌های سیاسی می‌توانند اعتماد سرمایه‌گذاران را از بین برده و به افت قیمت‌ها منجر شوند. در نتیجه با ایجاد ناامنی و خروج سرمایه‌گذاران، بازار در روند نزولی قرار می‌گیرد.

سقوط بازارهای سنتی: ریزش بازارهای مالی سنتی مانند بازار سهام آمریکا به‌عنوان یکی از شاخص‌های بین‌المللی، اغلب تاثیر گسترده‌ای بر سایر بازارها از جمله ارزهای دیجیتال دارد. این اثر می‌تواند باعث ترس سرمایه‌گذاران و آغاز موج فروش در سایر دارایی‌ها نیز شود.

چالش‌های تکنیکال: در صنعت بلاکچین، چالش‌هایی نظیر فروپاشی برخی استیبل‌کوین‌ها (مانند آنچه در سال ۲۰۲۲ رخ داد) یا هک شدن صرافی‌ها و کلاهبرداری‌های بزرگ، می‌توانند منجر به بی‌اعتمادی و شکل‌گیری بازار نزولی شوند.

ترکیدن حباب‌های بازار: حباب‌های اقتصادی، مانند حباب دات‌کام در سال ۲۰۰۱ یا پاندمی کرونا در سال ۲۰۲۰، با ترکیدن خود، باعث پایان یافتن روندهای صعودی و آغاز بازارهای نزولی می‌شوند. زمانی که ارزش‌گذاری دارایی‌ها به‌طور غیرواقعی افزایش پیدا می‌کند یا به اصطلاح حباب قیمتی ایجاد می‌شود، با ترکیدن این حباب، اصلاح قیمتی شدیدی آغاز می‌شود.

عملکرد ضعیف اقتصاد: علائمی مانند اشتغال پایین، درآمد قابل تصرف کم، بهره‌وری ضعیف و کاهش سود شرکت‌ها از نشانه‌های یک اقتصاد ضعیف هستند که می‌توانند به بازار نزولی منجر شوند.

کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران: هنگامی که سرمایه‌گذاران معتقدند اتفاق بدی در شرف وقوع است، برای جلوگیری از ضرر، شروع به فروش دارایی‌های خود می‌کنند و این امر به آغاز بازار نزولی کمک می‌کند.

اتفاقات رایج در بازار نزولی

در دوران بازار نزولی، نه‌تنها قیمت دارایی‌ها کاهش می‌یابد، بلکه مجموعه‌ای از تغییرات اقتصادی و رفتاری نیز در بازار مشاهده می‌شود. این تغییرات می‌توانند بر تصمیمات سرمایه‌گذاران، سیاست‌های اقتصادی و وضعیت معیشتی مردم تاثیرگذار باشند. در ادامه، به مهم‌ترین اتفاقات رایج در بازارهای نزولی اشاره شده است.

سقوط شاخص‌های سهام در بازار سرمایه: در دوران بازار نزولی، شاخص‌های سهام در بازار سرمایه به‌طور قابل توجهی سقوط می‌کنند. در برخی مواقع در 24 ساعت، تا 10 درصد افت شاخص سهام اتفاق می‌افتد. این روند با تشکیل کف‌ها و اوج‌های قیمتی پایین‌تر در نمودارها همراه است.

رکود اقتصادی: درصورتی که بازار نزولی در سطح بازارهای کلان و جهانی باشد، رکود اقتصادی در سراسر جهان شایع می‌شود. این اتفاق به این معنی است که رشد اقتصادی منفی شده و اندازه اقتصادها کوچک‌تر می‌شود.

افزایش نرخ بیکاری: در زمان نزولی شدن بازار، شرکت‌ها با کاهش مخارج مصرف‌کنندگان و کاهش خرید مواجه می‌شوند. در نتیجه این وضعیت سبب افت فروش و سودآوری شده و شرکت‌ها مجبور به تعدیل نیرو می‌شوند. در نهایت این اتفاقات منجر به افزایش نرخ بیکاری می‌شود.

کاهش مخارج مصرف‌کنندگان و اعتماد عمومی: در دوران بازار نزولی، شاخص‌های خرده‌فروشی و مخارج مصرف‌کنندگان سقوط می‌کند. مردم نیز نسبت به بازار ناامید شده و تمایل بیشتری به پس‌انداز نسبت به خرید نشان می‌دهند.

واکنش بانک‌های مرکزی: با بالا رفتن نرخ بیکاری و رشد منفی اقتصادی در دوران بازار نزولی، بانک‌های مرکزی ممکن است مجبور به کاهش نرخ بهره و افزایش حجم نقدینگی شوند. این اقدامات می‌تواند منجر به افزایش قیمت طلا و سایر دارایی‌های حافظ ارزش گردد.

استراتژی‌های مناسب بازار نزولی

بازارهای نزولی لزوما به معنای زیان در معاملات نیستند، بلکه می‌توانند فرصت‌هایی برای خرید در قیمت‌های پایین‌تر یا محافظت از سرمایه فراهم کنند. در چنین شرایطی، داشتن استراتژی‌های هوشمندانه و متناسب با شرایط بازار به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا با کمترین آسیب، از این دوره عبور کنند یا حتی از آن سود ببرند. در ادامه، چند استراتژی موثر برای مدیریت سرمایه در دوران بازار نزولی معرفی شده است.

خروج از بازار: اصلی‌ترین استراتژی در بازارهای نزولی، خروج از بازار و نقدکردن دارایی‌ها است. خروج از بازار در روندهای نزولی می‌تواند از کاهش بیشتر سرمایه جلوگیری کرده و ریسک زیان را کاهش دهد.

میانگین‌گیری (Dollar-Cost Averaging): برای سرمایه‌گذاران بلندمدت، این استراتژی شامل خرید منظم دارایی‌ها در فواصل زمانی مشخص و در قیمت‌های پایین‌تر است تا میانگین قیمت خرید هر واحد دارایی کاهش یابد. این روش به بهره‌برداری از افت قیمت‌ها در دوران بازار نزولی کمک کرده و از مصرف کردن کل سرمایه در اوج بازار جلوگیری می‌کند.

حفظ آرامش و عدم اقدام هیجانی: در شرایط نزولی، گاهی اوقات بهترین استراتژی، عدم انجام کاری است. به خصوص اگر سرمایه‌گذار بخش زیادی از سبد دارایی خود را به پول نقد یا دارایی‌های با نقدشوندگی بالا تبدیل کرده باشد. این کار به محافظت از سرمایه در برابر خطرات جدی کمک می‌کند.

تنوع بخشیدن به سبد دارایی: تنوع‌بخشی در سبد دارایی یک راه موثر برای مدیریت ریسک است. تقسیم کردن ریسک در بین دارایی‌های مختلف مانند سهام، اوراق قرضه، پول نقد، ارز دیجیتال و ارزهای خارجی، می‌تواند به محافظت از ثروت در بازارهای نزولی کمک کند.

یافتن دارایی‌های با ارزش و ارزان: بازارهای نزولی فرصت‌های عالی برای خرید سهام شرکت‌های خوب یا دارایی‌هایی با ارزش بنیادی هستند که قیمت آن‌ها به دلیل مسائل موقت و غیربنیادی کاهش یافته است. سرمایه‌گذاران می‌توانند در زمان بازار نزولی، انواع دارایی‌ها را بررسی و دارایی‌های باارزشی که قیمت آن‌ها موقتا کاهش پیدا کرده را شناسایی کنند.

قراردادهای اختیار فروش: قرارداد آپشن به سرمایه‌گذار حق فروش مقدار مشخصی از دارایی را در مدت زمان معین و با قیمت مشخص می‌دهند. این ابزار برای گمانه‌زنی در مورد کاهش قیمت‌ها یا محافظت از پرتفوی‌ها با هزینه اولیه نسبتا کم، مفید است.

نمونه‌های واقعی از بازارهای نزولی

در طول تاریخ، بازارهای مالی جهانی شاهد وقوع چندین بازار نزولی بوده‌اند که در بخش زیر به معروف‌ترین آن‌ها پرداخته شده است.

رکود بزرگ (۱۹۲۹–۱۹۳۳): سقوط شدید بازار سهام در اکتبر ۱۹۲۹ آغازگر رکود بزرگی در اقتصاد آمریکا و جهان بود. شاخص داوجونز طی این دوره بیش از ۸۰ درصد از ارزش خود را از دست داد و بازار در مدت چند سال در وضعیت نزولی باقی ماند.

بازار نزولی (۱۹۳۷–۱۹۴۲): پس از یک دوره بهبود نسبی، بازار سهام آمریکا بار دیگر از سال ۱۹۳۷ تا ۱۹۴۲ دچار افت شد. این کاهش هم‌زمان با بازگشت رکود و سپس آغاز جنگ جهانی دوم بود.

بحران مالی جهانی (۲۰۰۷–۲۰۰۹): این بازار نزولی که با بحران وام‌های رهنی پرریسک آغاز شد، باعث سقوط گسترده بازارها شد. شاخص S&P 500 در این دوره حدود ۵۷ درصد افت کرد و اقتصاد جهانی وارد رکودی عمیق شد.

همه‌گیری کووید-۱۹ (۲۰۲۰): در مارس ۲۰۲۰، با شیوع جهانی ویروس کرونا و آغاز قرنطینه‌ها، بازارهای سهام سقوطی سریع را تجربه کردند. شاخص‌های S&P 500 و داوجونز در عرض چند هفته بیش از ۳۰ درصد افت کردند، اگرچه بازار به‌سرعت وارد فاز بازیابی شد.

بحران‌های ژئوپولیتیکی و تورمی (۲۰۲۲): در اوایل ۲۰۲۲، شاخص نزدک به‌دلیل نگرانی از جنگ روسیه و اوکراین، افزایش نرخ بهره و تورم بالا وارد بازار نزولی شد. این روند نشان‌دهنده تاثیر مستقیم عوامل سیاسی و اقتصادی جهانی بر بازار سرمایه بود.

تفاوت بازار نزولی و اصلاح بازار

بازار نزولی و اصلاح بازار دو رخداد شبیه به‌هم در بازارهای مالی هستند اما تفاوت‌های اساسی با یکدیگر دارند. اصلاح بازار معمولا یک کاهش موقت و کوتاه‌مدت در قیمت دارایی‌ها است که اغلب بین ۵ تا ۱۰ درصد از اوج قبلی را شامل می‌شود و کمتر از دو ماه طول می‌کشد. در مقابل، بازار نزولی روندی طولانی‌تر و عمیق‌تر است که معمولا با کاهش بیش از ۲۰ درصد همراه بوده و ممکن است چندین ماه یا حتی چند سال ادامه پیدا کند. در اصلاح بازار، معمولا احساسات سرمایه‌گذاران به سرعت بهبود پیدا می‌کند و فرصت‌های مناسبی برای خرید فراهم می‌شود، چرا که روند کلی بازار همچنان صعودی است. اما در بازارهای نزولی، تعیین زمان دقیق پایان روند نزولی تقریبا غیرممکن است. به همین دلیل جو عمومی بازار بدبینانه است. قیمت‌ها در زمان این بازار به صورت پیوسته کاهش پیدا می‌کنند و یافتن نقطه ورود مناسب بسیار دشوارتر است. به طور کلی، اصلاح بازار بخشی طبیعی و سالم از چرخه‌های بازار است اما بازار نزولی نشانه‌ای از مشکلات عمیق‌تر در اقتصاد یا ساختار بازار است.

جمع‌بندی

بازار نزولی یک روند کاهشی در بازارهای مالی است که اغلب نشان‌دهنده تضعیف اقتصاد و از دست رفتن اعتماد سرمایه‌گذاران است. در حالی که این شرایط می‌تواند ترسناک باشد و به زیان‌های قابل توجهی برای سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای منجر شود، برای سرمایه‌گذاران بلندمدت، فرصتی برای خرید دارایی‌های با ارزش در قیمت‌های پایین‌تر فراهم می‌آورد. سرمایه‌گذاران می‌توانند در زمان شکل‌گیری بازار نزولی با حفظ آرامش، تنوع‌بخشی به پرتفوی و تصمیمات به دور از هیجان یا خروج از بازار، از بروز زیان در این زمان جلوگیری کنند.