معاملات آپشن در بورس

قرارداد آپشن یا اختیار معامله نوعی از معاملات مشتقه است که در بازارهای سهام، کالا و ارز دیجیتال کاربرد دارد. در این مقاله به بررسی معاملات آپشن در بورس، نحوه خرید و فروش اختیار معامله سهام و مقایسه قراردادهای اختیار معامله‌ با قرارداد فیوچرز و آتی پرداخته شده است.

معاملات آپشن در بورس تهران

معاملات آپشن یکی از ابزارهای مالی پیچیده و کاربردی در بازارهای مالی است که به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا با ریسک کنترل شده از نوسانات قیمتی دارایی‌های پایه‌ای مانند سهام، کالاها و حتی ارزها بهره ببرند.

تعریف آپشن به زبان ساده

آپشن قراردادی بین دو طرف است که به خریدار آپشن، حق می‌دهد (اما او را ملزم نمی‌کند) که یک دارایی معین را در تاریخ یا قبل از تاریخ انقضای مشخص شده، به قیمت تعیین شده‌ای که به آن قیمت اعمال (Strike Price) می‎گویند، بخرد یا بفروشد. معاملات آپشن به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• اختیار خرید  (Call Option): در آپشن خرید، خریدار حق دارد تا دارایی را به قیمت اعمال تعیین شده خریداری کند. استفاده از این نوع آپشن زمانی مناسب است که انتظار می‌رود قیمت دارایی افزایش یابد.
• اختیار فروش  (Put Option): آپشن فروش به خریدار آپشن این حق را می‌دهد که دارایی پایه را در تاریخ یا قبل از تاریخ انقضا به قیمت اعمال فروخته شود. این نوع آپشن معمولا وقتی استفاده می‌شود که انتظار می‌رود قیمت دارایی کاهش یابد.

اختیار معامله سهام

اختیار معامله سهام (Stock Options)، یک نوع قرارداد آپشن است که به دارنده آن (صاحب اختیار) حق خرید یا فروش سهام یک شرکت با قیمت و تاریخ معین داده می‌شود. در واقع، این نوع آپشن‌ها به صاحبانشان اجازه می‌دهند که سهام را به قیمت مشخصی (برای آپشن خرید) خرید یا به قیمت مشخصی (برای آپشن فروش) بفروشند.

از اختیار معامله سهام به عنوان یک ابزار مالی برای مدیریت ریسک، سودآوری و حفاظت در بازار سهام استفاده می‌شود. این ابزار به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد که به طور انعطاف‌پذیر به تغییرات قیمت سهام و بازار پاسخ دهند و از فرصت‌های مختلف سود برده و ریسک‌های مرتبط با بازار سهام را کاهش دهند.

دامنه سود و زیان قراردادهای اختیار معامله

معاملات قراردادهای اختیار معامله بدون دامنه نوسان انجام می‌شود. از این رو صاحبان یا به عبارتی موقعیت خرید اختیار معامله‌های خرید و فروش، میزان ضرر خود را محدود می‌کنند. در معاملات آپشن دامنه سود در خرید اختیار خرید نامحدود و در خرید اختیار فروش محدود به قیمت اعمال است. این در حالی است که ممکن است دارندگان موقعیت فروش در اختیار معامله‌ خرید، نامحدود و دارندگان موقعیت فروش در اختیار معامله فروش، محدود به قیمت اعمال ضرر کنند. بر این اساس می‌توان گفت به دلیل وسیع بودن دامنه زیان در موقعیت‌های فروش اختیار خرید و فروش اختیار فروش، معامله این موقعیت‌ها پرریسک محسوب می‌شود و افراد باید پیش از سرمایه‌گذاری در بازار، تسلط کافی بر آن داشته باشند.

قیمت پریمیوم در آپشن‌ها چیست؟

پریمیوم در معاملات آپشن‌ مبلغی است که خریدار آپشن برای کسب حق استفاده از آپشن به فروشنده پرداخت می‌کند. این مبلغ به عنوان هزینه یا قیمت دسترسی به حق خرید یا فروش دارایی مورد نظر در زمان معین و به قیمت مشخص شده در آپشن است. در واقع، خریدار برای خرید آپشن باید مبلغی را به عنوان پریمیوم به فروشنده پرداخت کند. این مبلغ توسط عواملی مانند قیمت دارایی، زمان باقی‌مانده تا انقضای آپشن، نوسانات بازار و نرخ بهره تعیین می‌شود.

عوامل تاثیرگذار بر میزان پریمیوم آپشن

قیمت دارایی پایه (Underlying Price) : پریمیوم معاملات آپشن تحت تاثیر قیمت فعلی دارایی پایه است. برای آپشن‌های خرید، هرچه قیمت دارایی پایه نزدیک‌تر یا بالاتر از قیمت اعمال باشد، پریمیوم بالاتر است. برای آپشن‌های فروش، وقتی قیمت دارایی کمتر از قیمت اعمال است، پریمیوم بالاتر می‌رود.

زمان تا سررسید (Time to Expiry) : پریمیوم آپشن با نزدیک شدن به تاریخ انقضا کاهش می‌یابد. این پدیده به «زوال زمانی» یا (Time Decay) معروف است. آپشن‌هایی که زمان بیشتری تا انقضا دارند، به دلیل احتمال بیشتر تغییرات در قیمت دارایی پایه، پریمیوم بالاتری دارند.

نوسانات دارایی پایه (Volatility) : نوسانات بالاتر در قیمت دارایی پایه احتمال تحقق شرایط مطلوب برای اعمال آپشن را افزایش می‌دهد و در نتیجه پریمیوم را بالا می‌برد. آپشن‌هایی که بر دارایی‌های با نوسان بالا نوشته می‌شوند، معمولا پریمیوم بالا‌تری دارند.

نرخ بهره بدون ریسک (Risk-free Interest Rate) : نرخ بهره بدون ریسک نیز می‌تواند بر میزان پریمیوم آپشن تاثیر بگذارد. به طور کلی افزایش نرخ بهره، پریمیوم آپشن‌های خرید را افزایش داده و پریمیوم آپشن‌های فروش را کاهش می‌دهد.

چگونگی محاسبه پریمیوم آپشن

برای محاسبه پریمیوم آپشن‌ها از دو جزء اصلی ارزش ذاتی و ارزش زمانی استفاده می‌شود.

ارزش ذاتی (Intrinsic Value): ارزش ذاتی از تفاوت قیمت اعمال با قیمت دارایی پایه بدست می‌آید و باید عددی مثبت باشد. در واقع، ارزش ذاتی یک آپشن خرید برابر با تفاوت میان قیمت دارایی پایه و قیمت اعمال آپشن است.

قیمت اعمال – قیمت نقدی دارایی پایه = ارزش ذاتی قرارداد اختیار خرید

برخلاف آپشن خرید، ارزش ذاتی یک آپشن فروش برابر با تفاوت میان قیمت اعمال آپشن و قیمت دارایی پایه است.

قیمت نقدی دارایی پایه – قیمت اعمال = ارزش ذاتی قرارداد اختیار فروش

ارزش زمانی (Time Value): این جزء نشان‌دهنده پریمیومی است که برای خرید زمان اضافی پرداخت می‌شود، تا اگر قیمت دارایی پایه تغییر کند، سرمایه‌گذار بتواند از آن سود ببرد. به عبارتی دیگر، تفاوت بین قیمت پرمیوم و ارزش ذاتی را ارزش زمانی می‌گویند که به مرور زمان با نزدیک شدن به تاریخ سررسید کاهش می‌یابد، زیرا فرصت خرید یا فروش دارایی با تغییرات قیمت کمتر می‌شود.

ترکیب ارزش ذاتی و ارزش زمانی

ارزش کلی یک آپشن برابر با مجموع ارزش ذاتی و ارزش زمانی آن است. وقتی که ارزش ذاتی یک آپشن صفر است، قیمت دارایی پایه به قیمت اعمال نزدیک شده یا از آن عبور کرده است. می‌توان گفت پریمیوم آپشن کاملا به ارزش زمانی آن بستگی دارد. سرمایه‌گذاران با درک ارزش ذاتی و ارزش زمانی می‌توانند تصمیمات بهتری در مورد خرید و فروش آپشن‌ها بگیرند و استراتژی‌های معاملاتی خود را بهبود بخشند.

مزایا و معایب قراردادهای اختیار معامله

آپشن‌ها امکان مدیریت ریسک را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌آورند، به خصوص از طریق استراتژی‌هایی مانند پوشش ریسک (hedging). از طرفی، خرید آپشن می‌تواند نسبت به خرید مستقیم دارایی، هزینه کمتری داشته باشد. این قراردادها همچنین می‌توانند به عنوان اهرمی مالی عمل کرده و امکان کسب سود از تغییرات قیمت دارایی پایه با سرمایه‌گذاری نسبتا کم را برای سرمایه‌گذاران فراهم کنند.

در مقابل، معاملات این اختیار خطراتی همچون پیچیدگی معاملات و زیان پریمیوم را برای سرمایه‌گذاران به دنبال دارد. چرا که استفاده و فهم آپشن‌ها ممکن است نسبت به سایر ابزارهای مالی پیچیده‌تر باشد. علاوه بر این، اگر شرایط بازار مطابق با پیش‌بینی خریدار آپشن نباشد، پریمیوم پرداخت شده می‌تواند کاملا از دست برود.

استراتژی‌های معاملاتی با آپشن‌ها

معاملات آپشن امکان پیاده‌سازی استراتژی‌های مختلف معاملاتی را می‌دهند که در ادامه به توضیح آنها پرداخته شده است.

استراتژی خرید آپشن (Long Options) در دو دسته طبقه‌بندی می‌شوند:

• خرید آپشن خرید (Long Call): در این استراتژی، سرمایه‌گذار یک آپشن خرید را با هدف کسب سود از افزایش قیمت دارایی پایه خریداری می‌کند.
• خرید آپشن فروش (Long Put): در این استراتژی، سرمایه‌گذار یک آپشن فروش را با هدف حفاظت از سرمایه یا کسب سود از کاهش قیمت دارایی پایه خریداری می‌کند.

استراتژی فروش آپشن (Short Options) نیز در دو دسته فروش آپشن خرید و فروش آپشن فروش تقسیم می‎‌شوند.

• فروش آپشن خرید (Short Call): در این استراتژی، سرمایه‌گذار یک آپشن خرید را با هدف کسب سود از انقضای بی‌ارزش شدن آپشن، آن را به قیمت پریمیومی می‌فروشد.
• فروش آپشن فروش (Short Put): در این استراتژی، سرمایه‌گذار یک آپشن فروش را با هدف کسب سود از انقضای بی‌ارزش شدن آپشن یا خرید دارایی پایه به قیمت اعمال، آن را به قیمت پریمیومی می‌فروشد.

پوشش دهی (Hedging): استفاده از آپشن‌ها برای حفاظت از دارایی‌های موجود در برابر نوسانات نامطلوب است.

• پوشش خرید (Covered Call): در این استراتژی، سرمایه‌گذار دارایی پایه را خریداری کرده و سپس یک آپشن خرید را با هدف کسب سود از فروش آپشن و دریافت پریمیوم فروش می‌دهد.
• پوشش فروش (Covered Put): در این استراتژی، سرمایه‌گذار دارایی پایه را می‌فروشد و سپس یک آپشن فروش را با هدف حفاظت از موقعیت کوتاه موقت و کسب سود از پریمیوم خریداری می‌کند.

اسپرد (Spread): در این استراتژی، سرمایه‌گذار ترکیبی از آپشن‌های خرید و فروش با هدف کاهش ریسک یا کسب سود از تفاوت قیمت‌ها را می‌سازد.

• اسپردهای خرید (Long Spreads): این استراتژی‌ها شامل اسپردهای خرید مانند Bull Call Spread یا Bull Put Spread هستند که برای سودجویی از افزایش قیمت دارایی پایه استفاده می‌شوند.
• اسپردهای فروش (Short Spreads): این استراتژی‌ها شامل اسپردهای فروش مانند Bear Call Spread یا Bear Put Spread هستند که برای سودجویی از کاهش قیمت دارایی پایه استفاده می‌شوند.

این تنها چند نمونه از استراتژی‌های معاملاتی آپشن‌ها هستند که حتما باید ترکیب صحیح استراتژی با موقعیت بازار و اهداف سرمایه‌گذاری را همزمان با هم مورد ارزیابی قرار داد.

نحوه خرید و فروش اختیار معامله در بورس تهران

باید توجه داشت که سرمایه‌گذاری در قراردادهای آپشن بورس تهران به دلیل پیچیدگی و ریسک بالا، نیازمند دانش و تجربه است. برای شروع سرمایه‌گذاری در این بازار باید به این نکته توجه داشت که ارسال سفارش برای نمادهای اختیار معامله همانند سایر نمادهای معاملاتی است. برای این کار ابتدا نماد مورد نظر در قسمت دیده‌بان اضافه یا در قسمت ارسال سفارش وارد شود.

بعد از انتخاب و جستجوی نماد در حساب کارگزاری، در قسمت جزئیات اطلاعات قرارداد مانند میزان قرارداد، تاریخ سررسید، وجه تضمین و قیمت اعمال نمایش داده خواهد شد. در گام بعدی با توجه به مظنه‌های اصلی سفارشات با وارد کردن تعداد و قیمت دلخواه در قسمت خرید و فروش، قراردادهای اختیار سفارش‌گذاری می‌شود. وضعیت حساب مشتقه را نیز می‌توان چک کرد. علاوه بر این، شروع سرمایه‌گذاری با آپشن‌ها نیازمند آموزش و تحقیق است. افراد باید با مفاهیم پایه‌ای مانند نوع آپشن‌ها، معاملات آپشن، استراتژی‌های معاملاتی و ریسک‌های مرتبط آشنا شوند.

پیش از شروع معاملات آپشن، سرمایه‌گذار ضمن بررسی استراتژی‌های مختلف معاملاتی استراتژی مناسب خود را انتخاب می‌کند. پس از شروع معاملات نیز مدیریت ریسک بسیار مهم است. به این معنا که سرمایه‌گذار باید حداکثر میزان سرمایه‌ای که می‌خواهد ریسک کند را مشخص کرده و استفاده از آپشن‌ها را به این میزان محدود کند.

قراردادهای اختیار معامله در بورس کالا

یکی از بازارهای بورس کالا که در آن قراردادهای آتی و اختیار معامله خرید و فروش می‌شود، بازار مشتقه بورس کالا است. بازار مشتقه بورس کالا با هدف پوشش ریسک معاملات ایجاد شده و معاملات آن توسط اتاق پایاپای بورس تضمین می‌شود. در این بازار قراردادهای آتی و اختیار معامله خرید و فروش می‌شود. نحوه خرید در بازار مشتقه بورس کالا به این ترتیب است. افراد ضمن داشتن کد معاملاتی آپشن، قراردادهای آتی یا اختیار معامله را که طبق دارایی پایه تنظیم شده‌اند را خرید و فروش می‌کنند.