حق تقدم خرید سهام چیست و چگونه می‌توان آن را به سهام عادی تبدیل کرد؟

شرکت‌ها برای اصلاح ساختار مالی، تامین مالی و… نسبت به افزایش سرمایه اقدام می‌کنند. افزایش سرمایه از محل‌های مختلفی مانند سود انباشته، تجدید ارزیابی دارایی‌ها، مطالبات حال‌شده و آورده نقدی سهامداران صورت می‌گیرد. در ادامه درباره افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال‌شده سهامداران توضیح داده شده است. در این روش تعدادی حق تقدم متناسب با درصد افزایش سرمایه به سهامداران تعلق می‌گیرد. دارندگان حق تقدم سهام می‌توانند در بازه زمانی مشخصی با پرداخت 100 تومان نسبت به خرید حق تقدم خود اقدام کنند. سهامداران با واریز این مبلغ به ازای هر سهم از حق تقدم خود استفاده کرده و این حق تقدم‌ها در بازه زمانی 6 تا 9 ماهه به سهم تبدیل می‌شوند. در این مقاله علاوه بر توضیح حق تقدم به نحوه و مهلت استفاده از آن، حق تقدم استفاده‌نشده و تحلیل ریسک و سود آن پرداخته شده است.

• برای آشنایی بیشتر با افزایش سرمایه از سایر محل‌ها، مطالعه مقاله افزایش سرمایه چیست پیشنهاد می‌شود.

حق تقدم سهام چیست؟

شرکت‌ها در بورس، با هدف‌های مالی و اقتصادی سهام خود را عرضه می‌کنند. گاهی هیئت‌مدیره یک شرکت‌ در مجمع عمومی فوق‌العاده با هدف تامین منابع موردنیاز طرح‌های توسعه‌ای یا اصلاح ساختار مالی، تصمیم به افزایش سرمایه می‌گیرد. بنابراین در این راستا گزارش توجیهی افزایش سرمایه را به حسابرس، سازمان بورس و سایر سهامداران ارائه می‌کند و تمامی سهامداران را جهت تصویب افزایش سرمایه به مجمع عمومی فوق‌العاده دعوت می‌کند. در صورتی که رای اکثریت سهامداران در مجمع موافق باشد، افزایش سرمایه انجام می‌شود.

افزایش سرمایه شرکت‌ها از محل آورده‌ی نقدی و مطالبات حال‌شده سهامداران با انتشار حق تقدم، یکی از روش‌های اصلی افزایش سرمایه شرکت‌ها در بازار سرمایه است. شرکت‌ها برای افزایش سرمایه موظف‌اند تعداد سهام خود را افزایش دهند. برای حفظ درصد مالکیت سهامداران پس از افزایش سرمایه طبق ماده 166 قانون تجارت، سهامداران فعلی شرکت در خرید سهام جدید نسبت به سهامداران آتی اولویت دارند. به این حق که برای سهامداران شرکت‌ها درنظر گرفته شده است، «حق تقدم خرید سهام» گفته می‌شود.

به‌طور مثال اگر شرکتی سرمایه‌اش را 50 درصد افزایش دهد تعداد سهام آن شرکت نیز به همین نسبت افزایش پیدا می‌کند. در این شرایط اگر پس از افزایش سرمایه شرکت تعداد سهام شما تغییر نکند، میزان مالکیت شما در شرکت نسبت به قبل، کاهش پیدا می‌کند. به همین دلیل، برای اینکه درصد مالکیت شما ثابت بماند، شرکت این حق را به شما می‌دهد که متناسب با درصد سهام خود، در خرید سهام جدید منتشرشده حق تقدم داشته باشید. در نتیجه شما به اندازه 50 درصد از تعداد سهامی که داشته‌اید، حق تقدم سهام خواهید داشت.

فرمول محاسبه سهام حق تقدم

تعداد سهام حق تقدمی که پس از افزایش سرمایه به هر سهامدار تعلق می‌گیرد، از فرمول زیر محاسبه می‌شود:

نحوه استفاده از حق تقدم سهام

پس از تصویب افزایش سرمایه شرکت در مجمع، فرم‌هایی برای سهامداران ارسال می‌شود که به آن «گواهی حق تقدم» گفته می‌شود. در این فرم اطلاعات افزایش سرمایه شرکت بیان شده است تا افراد در صورت تمایل بتوانند از حق تقدم خود استفاده کنند. لازم به ذکر است سهامدار پس از دریافت گواهینامه حق تقدم خرید سهام می‌تواند یکی از سه تصمیم زیر را نسبت به حق تقدم سهم خود اتخاذ می­‌کند:

الف) تبدیل حق تقدم به سهم

برای تبدیل حق تقدم به سهم باید پس از واریز مبلغ معادل ارزش اسمی سهام (که ۱,۰۰۰ ریال به ازای هر حق تقدم است) به حساب شرکت در موعد مقرر، فرم گواهی حق تقدم توسط سهامداران  تکمیل و به همراه فیش واریزی برای شرکت ارسال شود. پس از ثبت افزایش سرمایه شرکت نزد سازمان بورس، حق تقدم‌های سهامداران به‌صورت اتوماتیک به سهام عادی تبدیل می‌شود. این روند معمولا بین 3 تا 6 ماه زمان می‌برد.

گاهی ممکن است سهامدار از شرکت مطالباتی داشته باشد، مثلا سود سهام خود را دریافت نکرده باشد و این پول در حساب شرکت مانده باشد؛ در این صورت سهامدار می‌تواند مبلغ اسمی حق تقدم‌ها را از محل این مطالبات پرداخت کند. در این صورت در فرم افزایش سرمایه، مطالبات سهامدار مشخص شده است و سهامدار هنگام پرکردن فرم، می‌تواند موافقت کند که مبلغ حق تقدم‌هایش از محل مطالباتش از شرکت برداشت شود. در صورتی که مطالبات سهامدار کفایت کند، دیگر لازم نیست مبلغی به حساب شرکت واریز کند.

ب) فروش حق تقدم

ممکن است برخی از سهامداران تمایلی به استفاده از حق تقدم خود نداشته باشند. به همین دلیل در بازار سرمایه «نماد حق تقدم» تعریف شده است. این نماد که به‌صورت نماد بورسی+ح است (مانند شبریزح برای نماد شبریز)، برای شرکت‌هایی که افزایش سرمایه داشته‌اند، تعریف می‌شود تا سهامداران بتوانند از طریق آن نماد، حق‌های خود را به فروش برسانند. سهامداران می‌توانند حق تقدم خود را مانند سهام عادی از طریق کارگزاری یا سیستم معاملاتی آنلاین بفروشند. حق تقدم سهام در بازه زمانی 60 روزه در بازار قابل معامله هستند.

معمولا قیمت حق تقدم به اندازه قیمت اسمی هر سهم (1,000 ریال) از قیمت عادی سهم کمتر است که این اختلاف می‌تواند به دلایل متعددی کمتر یا بیشتر نیز باشد.

ج) عدم واریز وجه اسمی و حق تقدم استفاده‌ نشده

گاهی ممکن است سهامداران در مهلت مقررشده برای حق تقدم سهم خود، مبلغ اسمی را برای شرکت واریز نکرده باشند و این مهلت استفاده از حق تقدم خرید سهام به پایان برسد؛ در این حالت به این حق تقدم‌ها اصطلاحا «حق تقدم استفاده نشده» گفته می‌شود. شرکت این حق تقدم‌ها را از طریق آگهی و به روش حراج به فروش می‌رساند. سپس شرکت‌ها پول حاصل از فروش این حق‌تقدم‌ها را پس از کسر هزینه‌های مربوطه در بازه زمانی معمولا یک‌ماهه به‌حساب سهامداران واریز می‌کنند. باید توجه داشت که مالکان حق‌ تقدم در قیمت فروش دارایی خود نقشی ندارند، ولی عموما شرکت‌ها سعی می‌کنند که در تعیین قیمت فروش این حق‌‌ تقدم‌ها منصفانه عمل کنند. قیمت حق تقدم‌های استفاده نشده معمولا متناسب با قیمت سهم در روز حراج است، اما گاهی ممکن است از این مبلغ کمتر یا بیشتر باشد.

افرادی که حق تقدم‌های استفاده نشده را خریداری می‌کنند باید بدانند که تا تبدیل حق تقدم‌های خریداری شده به سهم برای هر معامله‌ای باید صبر کنند و امکان فروش برای آن‌ها وجود ندارد. همچنین مبلغ 100 تومان همان روز توسط کارگزاری برای شرکت واریز می‌شود.

نحوه خرید سهام حق تقدم استفاده نشده

پس از اتمام دوره 60 روزه پذیره نویسی، با اعلام قبلی توسط شرکت، یک روز برای خرید و فروش حق‌ تقدم‌های استفاده ‌نشده تعیین می‌شود. سهامدارانی که قصد خرید حق‌ تقدم‌های استفاده‌ نشده را دارند، باید علاوه بر مبلغ خرید حق‌ تقدم ها، مبلغ اسمی به ازای هر سهم را در سامانه آنلاین خود واریز کنند. در این شرایط اگر حق تقدم سهام خریداری‌شده از نوع استفاده ‌نشده باشد، قابلیت فروش در بازار را ندارند. در این حالت کارگزار بابت هر سهم خریداری ‌شده، مبلغ اسمی را از حساب سهامدار برداشت می‌کند، در واقع فرد سهامدار لازم است به ‌اندازه مبلغ اسمی هر سهم خریداری‌شده، در حساب کارگزاری خود وجه کافی داشته باشد.

مزایا و معایب عرضه حق تقدم سهم

عرضه حق تقدم برای سهامداران و شرکت‌ها مزایایی دارد که در ادامه به چند مورد اشاره شده است:

1. عرضه حق تقدم موجب کاهش قیمت و در ادامه افزایش تقاضا برای سهام شرکت می‌شود.
2. تامین مالی با استفاده از فروش حق تقدم نسبت به فروش سهام عادی، هزینه بسیار کمتری دارد.
3. به دلیل پایین‌بودن قیمت خرید حق تقدم، استقبال سهامداران از قیمت بیشتر شده و در نهایت باعث جذب سرمایه بیشتری می‌شود.
4. انتشار سهام جدید به قیمت پایین، موجب کاهش قیمت بازار سهام می‌شود. اما درصورتی که سهامداران حق خرید خود را استفاده کنند، زیانی از این لحاظ به آن‌ها وارد نمی‌شود.
5. حق تقدم سهام باعث حفظ تاثیرگذاری سهامداران فعلی بر روی مدیریت و تصمیمات شرکت، از طریق حق رای در مجامع می‌شود.

در کنار مواردی که گفته شد، این روش ممکن است ایراداتی نیز داشته باشد که مهم‌ترین آن را می‌توان زمان‌بر بودن آن دانست. به دلیل زمان‌بر بودن این فرآیند، ممکن است جهت قیمت در بازار تغییر کرده و از صعودی به نزولی تبدیل شود که در این صورت زیان سنگینی را برای سرمایه‌گذار به همراه خواهد داشت. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت خرید یا عدم خرید سهام حق تقدم نیازمند دانش و اطلاعات زیادی است.

دامنه نوسان حق تقدم

دامنه نوسان برای خرید و فروش نماد حق تقدم شرکت‌های بورسی، دو برابر سهام عادی (%10 ±) است، یعنی یک نماد حق تقدم در طول روز می‌تواند 10 درصد حول قیمت پایانی روز گذشته نوسان داشته باشد. پس افراد باید بدانند که خرید و فروش نماد حق تقدم دارای ریسک بیشتری نسبت به خرید و فروش سهام عادی است، چرا که در این حالت در طول روز در بیشترین حالت می‌تواند حدود 20 درصد نوسان داشته باشد. در صورتی که این دامنه نوسان برای سهام عادی نزدیک به 10درصد است.

استراتژی خرید حق تقدم سهام

گاهی ممکن است بین قیمت سهام و حق تقدم آن اختلاف قابل‌توجهی وجود داشته باشد. مثلا قیمت سهم 1,000 تومان و قیمت حق تقدم آن 700 تومان باشد. در این حالت قیمت سهم خریداری شده با پرداخت 100 تومان، حق تقدم 800 تومان می‌شود، درحالی‌که قیمت روز آن سهم 1,000 تومان است.

در بازه‌های زمانی رکودی یا نزولی بازار که امید چندانی به رشدهای شارپ در کوتاه‌مدت نیست، استفاده از این اختلاف‌ قیمت‌های جذاب می‌تواند در میان‌مدت و بلندمدت در کنار ریسک کم سود مناسبی را برای سهامداران به همراه داشته باشد. البته صرف توجه به اختلاف قیمت دیدگاه کاملی نیست و در مواردی ممکن است که قیمت سهم بیش از حد رشد کرده باشد و با اصلاح آن، این فاصله کاهش یابد. همچنین همانطور که گفته شد، فرآیند پذیره‌نویسی عرضه حق تقدم زمان‌بر است و تغییر جهت بازار ممکن است زیان سنگینی را به سهامداران خود تحمیل کند؛ بنابراین توجه به پارامترهای بنیادی سهم‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

جمع‌بندی

همانطور که گفته شد، هنگامی که شرکتی قصد افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال‌شده سهامداران داشته باشد، اولویت شرکت در افزایش سرمایه با سهامداران فعلی شرکت است. بنابراین در این روش افزایش سرمایه، شرکت اوراقی را با نام حق تقدم سهام منتشر می‌کند. نحوه تخصیص این سهم به سه صورت انجام می‌شود که در مقاله فوق به طور کامل به آن پرداخته شده است.