صندوق بسته چیست؟ راهنمای جامع ساختار، مزایا و تفاوت‌های Closed-End Fund با صندوق باز

صندوق بسته (Closed-End) نوعی صندوق سرمایه‌‌گذاری محدود است که تعداد مشخصی واحد در زمان پذیره‌نویسی منتشر می‌کند و پس از آن هیچ واحد جدیدی صادر یا ابطال نمی‌شود. معاملات این واحدها تنها در بازار بورس انجام می‌شود و قیمت آن‌ها بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. در نتیجه، ممکن است ارزش بازاری واحدهای صندوق بسته با ارزش خالص دارایی‌ها (NAV) تفاوت داشته باشد.

صندوق سرمایه‌گذاری بسته در واقع به عنوان یک واسطه مالی میان سرمایه‌گذاران و دارایی‌های پرپتانسیل عمل می‌کند. این فرآیند در دو لایه عمل می‌کند: لایه اول، سرمایه‌گذاران با خرید واحدهای صندوق در بورس (معامله در بازار ثانویه) در این واسطه سهیم می‌شوند؛ و لایه دوم، مدیران صندوق با تجمیع این سرمایه‌ها، دارایی‌های واقعی و کم‌نقدشونده (مانند املاک، انرژی و…) را خریداری و مدیریت می‌کنند. تفاوت صندوق بسته با صندوق باز، دقیقا به همین ساختار محدودیت در لایه اول باز می‌گردد. در این مقاله، علاوه بر ویژگی‌ها و نحوه عملکرد صندوق بسته،‌ تفاوت‌های آن با صندوق باز نیز بررسی می‌شود.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری محدود چه ویژگی‌هایی دارند؟

صندوق Close-end به دلیل ساختار ویژه خود چند ویژگی متمایز دارد:

تعداد واحد ثابت: در این صندوق‌ها پس از پایان مرحله پذیره‌نویسی، تعداد واحدهای سرمایه‌گذاری ثابت می‌ماند. تنها در صورتی که صندوق تصمیم به افزایش سرمایه داشته باشد، امکان صدور واحدهای جدید فراهم می‌شود؛ بنابراین عرضه واحدها محدود است و همین موضوع می‌تواند بر رفتار قیمتی صندوق اثر بگذارد.

معامله در بورس: واحدهای صندوق Close-end همانند سهام در بازار بورس خرید و فروش می‌شوند. این ویژگی باعث می‌شود سرمایه‌گذاران برای ورود یا خروج از صندوق، از بستر بازار سرمایه استفاده کنند و معاملاتشان به طور شفاف و تحت نظارت انجام گیرد.

تفاوت قیمت با NAV: از آنجا که قیمت واحدها در بازار بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود، ممکن است ارزش بازاری آن‌ها با ارزش خالص دارایی‌های صندوق (NAV) برابر نباشد. در برخی مواقع واحدها بالاتر از NAV معامله می‌شوند و در برخی موارد نیز با تخفیف نسبت به ارزش واقعی خرید و فروش می‌شوند.

عدم صدور و ابطال روزانه: برخلاف صندوق‌های باز که سرمایه‌گذاران می‌توانند هر روز واحدهای جدید بخرند یا ابطال کنند، در صندوق‌های بسته چنین امکانی وجود ندارد. این موضوع باعث می‌شود نقدشوندگی وابسته به شرایط بازار بورس باشد و سرمایه‌گذاران تنها از طریق معاملات ثانویه بتوانند دارایی خود را نقد کنند.

نحوه عملکرد صندوق‌ بسته در بازار سرمایه

نحوه عملکرد صندوق‌ بسته را می‌توان در چند مرحله ساده توضیح داد:

1. پذیره‌نویسی اولیه: در ابتدای تاسیس، صندوق‌های بسته تعداد مشخصی واحد سرمایه‌گذاری منتشر می‌کنند. این تعداد ثابت است و پس از پایان پذیره‌نویسی امکان صدور یا ابطال مستقیم واحدها وجود ندارد.
2. معاملات در بورس: پس از پذیره‌نویسی، سرمایه‌گذاران برای خرید یا فروش واحدهای صندوق باید از طریق بازار سهام اقدام کنند. به این ترتیب، واحدها مشابه سهام شرکت‌ها در بازار ثانویه معامله می‌شوند.
3. قیمت‌گذاری بر اساس عرضه و تقاضا: قیمت بازاری واحدهای صندوق بسته توسط عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. به همین دلیل ممکن است قیمت واحدها بالاتر (پرمیوم) یا پایین‌تر (تخفیف) از ارزش خالص دارایی‌ها (NAV) باشد.
4. ساختار سرمایه‌گذاری: چون صندوق‌های بسته مجبور به نگهداری نقدینگی برای ابطال روزانه نیستند، مدیران صندوق می‌توانند منابع را در دارایی‌های بلندمدت‌تر و کمتر نقدشونده مانند املاک، پروژه‌های انرژی یا زیرساختی سرمایه‌گذاری کنند.

صندوق Close-end در ایران و جهان

در بازارهای جهانی، صندوق‌های بسته برای سرمایه‌گذاری در حوزه‌های خاص مانند املاک و مستغلات، انرژی یا پروژه‌های زیرساختی کاربرد زیادی دارند. در ایران نیز نمونه‌های رایج صندوق‌های بسته شامل صندوق املاک و مستغلات و صندوق پروژه هستند. این صندوق‌ها معمولا سرمایه جمع‌آوری‌شده را در دارایی‌های بلندمدت و کم‌نقدشونده تخصیص می‌دهند و به همین دلیل برای سرمایه‌گذاران با دیدگاه بلندمدت مناسب هستند.

تفاوت صندوق بسته و صندوق باز

تفاوت صندوق بسته و صندوق باز در ساختار و شیوه معامله آن‌ها است. صندوق‌های باز (Open-End) انعطاف‌پذیری بالاتری دارند زیرا سرمایه‌گذاران می‌توانند در هر زمان واحدهای جدید خریداری کرده یا واحدهای خود را ابطال کنند. قیمت این واحدها همیشه بر اساس ارزش خالص دارایی‌ها (NAV) تعیین می‌شود، بنابراین سرمایه‌گذار مطمئن است که خرید یا فروش واحدها با قیمت واقعی دارایی‌های صندوق انجام می‌گیرد. همین ویژگی باعث می‌شود صندوق‌های باز نقدشوندگی بیشتری داشته باشند و برای سرمایه‌گذاران محتاط گزینه‌ای مطمئن محسوب شوند.

در مقابل، صندوق‌های بسته (Closed-End) تنها در ابتدای فعالیت تعداد مشخصی واحد منتشر می‌کنند و پس از آن صدور یا ابطال جدید وجود ندارد. واحدهای این صندوق‌ها همانند سهام در بورس معامله می‌شوند و قیمت آن‌ها تحت تاثیر عرضه و تقاضا می‌تواند بالاتر یا پایین‌تر از NAV باشد. این ساختار سبب می‌شود نقدشوندگی صندوق‌های بسته کمتر از صندوق‌های باز باشد، اما در عوض امکان استفاده از استراتژی‌های پیشرفته‌تری مانند سرمایه‌گذاری در دارایی‌های خاص یا بهره‌گیری از اهرم مالی را فراهم می‌کند.

مزایای صندوق بسته

صندوق‌های بسته به دلیل ساختار خاص خود مزایای متعددی برای برخی از سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند که آن‌ها را از صندوق‌های باز متمایز می‌سازد:

امکان استفاده از استراتژی‌های متنوع: مدیران صندوق بسته می‌توانند از ابزارها و استراتژی‌های پیشرفته‌تری مانند سرمایه‌گذاری در دارایی‌های غیرنقدشونده، استفاده از اهرم مالی یا ورود به پروژه‌های خاص بهره ببرند. این ویژگی فرصت بازدهی بالاتری ایجاد می‌کند.

معاملات روزانه در بورس: واحدهای صندوق بسته همانند سهام در بازار سهام خرید و فروش می‌شوند. این موضوع به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد در طول ساعات معاملاتی موقعیت خود را تغییر دهند و از نوسانات قیمتی بهره ببرند.

پایداری سرمایه صندوق: از آنجا که امکان ابطال روزانه وجود ندارد، مدیر صندوق با فشار کمتری برای تامین نقدینگی مواجه می‌شود و می‌تواند با دید بلندمدت‌تری سرمایه‌گذاری کند. این موضوع در مدیریت دارایی‌های خاص و پرریسک مزیت محسوب می‌شود.

پتانسیل سودآوری بالاتر: به دلیل ساختار محدود و انعطاف در انتخاب دارایی‌ها، صندوق‌های بسته در برخی شرایط می‌توانند بازدهی بیشتری نسبت به صندوق‌های باز ارائه دهند، به‌ویژه زمانی که بازار فرصت‌های خاص سرمایه‌گذاری را در اختیار قرار می‌دهد.

معایب صندوق بسته

با وجود مزایای متعدد، صندوق‌های بسته محدودیت‌ها و معایبی نیز دارند که سرمایه‌گذاران باید آن‌ها را مد نظر قرار دهند:

نقدشوندگی پایین‌تر: از آنجا که معاملات صندوق بسته تنها از طریق بورس انجام می‌شود، فروش واحدها وابسته به وجود خریدار در بازار است. در شرایط رکودی، نقد کردن سرمایه ممکن است دشوار یا زمان‌بر باشد.

تفاوت قیمت با NAV: قیمت واحدهای صندوق بسته همواره با ارزش خالص دارایی‌ها برابر نیست و ممکن است بالاتر (Premium) یا پایین‌تر (Discount) معامله شود. این اختلاف می‌تواند باعث خرید با قیمت بیش از ارزش واقعی یا فروش با زیان شود.

ریسک نوسانات بازار: به دلیل تاثیر مستقیم عرضه و تقاضا، واحدهای صندوق بسته بیشتر در معرض نوسانات بازار قرار می‌گیرند. این موضوع می‌تواند سرمایه‌گذاران محافظه‌کار را با ریسک‌های پیش‌بینی‌نشده مواجه کند.

محدودیت در ورود و خروج مستقیم: برخلاف صندوق‌های باز، امکان صدور و ابطال روزانه واحدها وجود ندارد. این محدودیت انعطاف‌پذیری سرمایه‌گذاران را کاهش می‌دهد و آن‌ها را وابسته به شرایط بازار ثانویه می‌کند.

بهترین زمان برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های بسته

صندوق‌های سرمایه‌گذاری بسته به دلیل ساختار خاص خود بیشتر برای شرایطی مناسب‌ هستند که بازار سرمایه در مسیر صعودی بلندمدت قرار داشته باشد یا پروژه‌های بزرگ در حوزه‌هایی مانند املاک، انرژی و زیرساخت در حال توسعه باشند. در چنین شرایطی، این صندوق‌ها می‌توانند فرصت‌های جذابی برای کسب بازدهی فراتر از میانگین بازار فراهم کنند.

این صندوق‌ها به‌ویژه برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و ریسک‌پذیر که به دنبال بازدهی بالاتر هستند، گزینه مطلوبی محسوب می‌شوند. همچنین، برای کسانی که دیدگاه بلندمدت دارند و به دنبال مشارکت در پروژه‌های خاص با چشم‌انداز پایدار هستند، صندوق‌های بسته انتخاب مناسبی به شمار می‌روند. ویژگی‌های آن‌ها به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند ضمن پوشش ریسک ناشی از نوسانات کوتاه‌مدت، از مزایای رشد سرمایه در بازه‌های بلندمدت بهره‌مند شوند.

جمع‌بندی

به طور کلی، صندوق بسته با ساختار خاص خود، امکان سرمایه‌گذاری در دارایی‌های کم‌نقدشونده و پروژه‌های ویژه را فراهم می‌کند. این صندوق‌ها نسبت به صندوق‌های باز ریسک بیشتری دارند اما پتانسیل بازده بالاتری نیز ارائه می‌دهند. انتخاب میان صندوق باز و صندوق بسته به اهداف، استراتژی و میزان ریسک‌پذیری هر سرمایه‌گذار بستگی دارد.

سوالات متداول