تفاوت بازار بورس و فرابورس چیست؟
بورس به عنوان مهم‌ترین رکن بازار سرمایه و یکی از انواع بازارهای مالی، بستری مناسب برای تامین مالی شرکت‌ها و سرمایه‌گذاری افراد جامعه فراهم کرده است. این بازار براساس نحوه پذیرش، قوانین، نحوه سرمایه‌گذاری، نوع دارایی‌های قابل معامله و… به 4 بورس؛ بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالا و بورس انرژی دسته‌بندی می‌شود. در این میان در دو بازار بورس و فرابورس اوراق بهاداری همچون سهام از سوی شرکت‌ها عرضه و میان معامله‌گران دادوستد می‌شود، اما تفاوت بازار بورس و فرابورس در چیست؟ در این مقاله به این پرسش پاسخ داده شده است.
تعریف بازار بورس و فرابورس
به طور کلی بازار سرمایه در تعاریف تئوریک، فضایی برای تامین سرمایه شرکت‌ها در بازه زمانی بلندمدت است. شرکت‌ها با ارائه و عرضه بخشی از مالکیت سهام خود در بورس، نیازهای مالی خود را تامین می‌کنند، در مقابل سرمایه‌گذاران با خرید سهام عرضه شده، براساس میزان سهام خریداری شده، بخشی از مالکیت شرکت را در تملک خود در آورده و از مزایایی همچون سودهای سالانه بهره‌مند می‌شوند. از طرفی این افراد با سرمایه گذاری در بورس و خرید و فروش سهام می‌توانند کسب سود کنند. بنابراین بورس یک بازی دو سربرد است که هم منفعت سرمایه‌گذاران را برآورده می‌کند و هم به نفع مالکان شرکت‌ها است.
بورس 4 بازار اصلی دارد که بورس اوراق بهادار و فرابورس دو بازار مهم آن هستند. سهام شرکت‌ها به عنوان یک اوراق بهادار ارزشمند، اصلی‌ترین دارایی قابل معامله در بازارهای بورس و فرابورس است. البته اوراق دیگری همچون اوراق مشارکت، اختیار معامله و اوراق خزانه نیز در این دو بازار دادوستد می‌شود. پیش از آنکه تفاوت بازار بورس و فرابورس تشریح شود، در ادامه ابتدا تعریف مختصری از این دو بازار آورده شده است:
بورس اوراق بهادار تهران: این بازار اصلی‌ترین و قدیمی‌ترین بورس در میان سایر بورس‌ها است. سهام عمده شرکت‌های بزرگ در این بورس عرضه و معامله می‌شود و شاخص این بازار معیاری برای نمایش وضعیت کلی بورس است. به جز سهام، اوراق بهاداری همچون اوراق بدهی، اوراق مشتقه و واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری در این بورس معامله می‌شوند. شرایط پذیرش شرکت‌ها در این بورس بسیار سخت‌گیرانه تعریف شده است. شرکت‌های فعال در این بورس از جهت میزان سرمایه شرکت‌های پذیرش‌شده، درصد شناوری آن‌ها، شفافیت مالی، جریان وجوه نقد و… به دو بازار اول و دوم و بازار اول به دو بازار اصلی و فرعی دسته‌بندی می‌شوند.
فرابورس ایران: با توجه به اینکه پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران ملزم به رعایت قوانین سخت‌گیرانه برای شرکت‌ها بود، شرکت‌هایی که شرایط پذیرش در بورس را نداشتند، در بازاری خارج از بورس و با شرایطی آسان‌تر پذیرش شدند. این موضوع اساس تاسیس فرابورس ایران در سال 1388 بود. فرابورس ایران امروزه دارای ابزارها و بازارهای متنوعی است که دسته‌بندی این بازارها در ادامه آورده شده است:
- بازار اول فرابورس
- بازار دوم فرابورس
- بازار نوآفرین
- بازار پایه فرابورس
- بازار توافقی
- بازار سوم
- بازار مشتقات و اوراق تبعی
- انواع صندوق‌های قابل معامله، زمین و ساختمان، املاک و مستغلات، جسورانه و خصوصی و…
- اوراق تامین مالی، خزانه و…
7 تفاوت بازار بورس و فرابورس
بازار بورس و فرابورس تفاوت‌هایی از جهات مختلف با یکدیگر دارند که در ادامه به آن پرداخته شده است:
1. تفاوت بازار بورس و فرابورس از جهت شرایط و نحوه پذیرش
اصلی‌ترین تفاوت بورس و فرابورس در نحوه پذیرش شرکت‌ها است. پذیرش شرکت‌ها در بورس اوراق بهادار تهران قوانین سختگیرانه‌تری نسبت به فرابورس دارد. این سختگیری در قوانین در بازار اول بورس بیش از بازار دوم است. در فرابورس نیز بازار اول و دوم قوانین سختگیرانه‌تری نسبت به سایر بازارها همچون بازار پایه دارند.
در جدول ذیل برخی تفاوت‌های مهم قوانین پذیرش شرکت‌ها در بورس و فرابورس نشان داده شده است:
2. تفاوت بازار بورس و فرابورس از جهت تقسیم بازارها
دومین تفاوت بازار بورس و فرابورس، تفاوت در انواع بازارهای بورس و فرابورس و دسته‌بندی در آن‌ها است. همان‌طور که گفته شد، بورس اوراق بهادار تهران دارای دو بازار اول و دوم است که بازار اول به دو بازار اصلی و فرعی دسته‌بندی می‌شود اما فرابورس بازارها و ابزارهای متنوع‌تری دارد که بازار اول و دوم آن، اصلی‌ترین و مهم‌ترین بازار آن هستند. لیست بازارها و ابزارهای معاملاتی در فرابورس در بخش قبلی آورده شده است.
3. تفاوت بازار بورس و فرابورس از جهت دامنه نوسان
بازارهای بورس و فرابورس از جهت دامنه نوسان با یکدیگر متفاوت هستند، البته در بعضی بازارها همچون بازار اول بورس و فرابورس و یا سایر بازارها از جهت دامنه نوسان میان این دو بورس شباهت‌هایی وجود دارد.
در جدول ذیل دامنه نوسان تمام بازارهای بورس و فرابورس آورده شده است:
4. تفاوت بازار بورس و فرابورس از جهت معافیت مالیاتی
بر اساس ماده 143 قانون مالیات‌های مستقیم، به شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار معادل 10 درصد و شرکت‌های فرابورسی 5 درصد از درآمدهای آن‌ها، معافیت مالیاتی تعلق می‌گیرد. در صورتی‌که شرکت‌ها در هر دو بازار، در پایان دوره مالی به تایید سازمان حداقل بیست و پنج درصد سهام شناور آزاد داشته باشند، معافیت مالیاتی شرکت‌ها در این دو بازار دو برابر خواهد شد.
5. تفاوت بازار بورس و فرابورس از جهت ارزش بازار شرکت‌ها
با توجه به اینکه ارزش بازار شرکت‌های بورسی در مجموع حدود 5 برابر مجموع ارزش بازار شرکت‌های فرابورسی است، درنتیجه می‌توان گفت عمده شرکت‌های بزرگ در بازار بورس فعالیت دارند. بنابراین ممکن است بسیاری این عقیده را داشته باشند که ریسک سرمایه گذاری در بورس کم‌تر از فرابورس است.
6. تفاوت بازار بورس و فرابورس از جهت حجم مبنا
حجم مبنا یکی از قوانینی است که جهت کنترل نوسانات قیمتی شرکت‌ها بر سهام بورسی و فرابورسی وضع شده است. بر این اساس حجم مبنای شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، 4 در ده هزارم تعداد سهام شرکت است. در فرابورس نیز حجم مبنا باید برابر با عدد یک باشد.
7. تفاوت بازار بورس و فرابورس از جهت شفافیت مالی
به واسطه سخت‌گیری‌های بیشتر در مورد پذیرش شرکت‌های بورسی نسبت به فرابورسی و نظارت سختگیرانه‌تر بر بورسی‌ها، شفافیت مالی شرکت‌ها و الزام آنان به ارائه گزارش‌های مالی شفاف و به موقع در بازار بورس بیشتر از شرکت‌های فرابورسی است. این امر باعث شده است که بسیاری قیمت سهام بورسی را شفاف‌تر از سهام فرابورسی بدانند.
نتیجه‌گیری
بازار بورس و فرابورس به رغم‌شباهت‌هایی که با یکدیگر دارند، از جهت نحوه پذیرش شرکت‌ها، دامنه نوسان، حجم مبنا، ارزش شرکت‌ها و… با یکدیگر متفاوت هستند. برای معامله‌گران اما، نحوه دادوستد سهام و اوراق در این بازارها خیلی متفاوت نیست و معامله‌گران با ثبت‌نام در کارگزاری و اخذ کد بورسی، قادر به معامله و خرید و فروش سهام و سایر اوراق و ابزارها در این دو بازار هستند.
