صندوق چند کالایی چیست؟ بررسی نحوه عملکرد و ترکیب دارایی آن
صندوق‌های سرمایهگذاری امکان سرمایهگذاری به شیوه غیرمستقیم را برای افراد فراهم کرده‌اند و انواع مختلفی دارند که در ترکیب دارایی و نحوه معامله با یک‌دیگر متفاوت هستند. صندوق چند کالایی یک نوع صندوق سرمایهگذاری است که دارایی آن شامل گواهی سپرده یا قراردادهای کالایی مربوط به کالاهای ارزشمند است. این صندوق با تنوع در ترکیب دارایی خود سبب توزیع ریسک سرمایهگذاری می‌شود. در این مقاله به معرفی صندوق چند کالایی، نحوه عملکرد، ترکیب دارایی و مزایا و معایب این صندوق پرداخته شده است.
آشنایی با صندوق چند کالایی
صندوق چند کالایی یک نوع صندوق سرمایهگذاری است. صندوق‌های سرمایهگذاری یک شیوه سرمایهگذاری غیرمستقیم در بازار سرمایه هستند که تفاوت اصلی آن‌ها در نحوه عملکرد و ترکیب دارایی است. صندوق چند کالایی بخش قابل توجهی از دارایی‌های خود را در مجموعه‌ای متنوع از گواهی‌های سپرده مرتبط با چند نوع کالای با ارزش بالا سرمایهگذاری می‌کند. این دارایی‌ها در ایران شامل محصولاتی مانند زعفران، برنج، پسته، زیره، شکر، طلا، نقره، نفت و کالاهای ارزشمند دیگر هستند. این تنوع در دارایی‌ها، ویژگی کلیدی است که صندوق چند کالایی را از صندوق‌های تک کالایی متمایز می‌کند. صندوق‌های چند کالایی علاوه بر گواهی‌های سپرده کالاها، ممکن است در ابزارهای مالی مرتبط مانند قراردادهای آتی کالا، قراردادهای اختیار معامله کالایی و قراردادهای سلف موازی استاندارد نیز سرمایهگذاری کنند. هدف اصلی از ایجاد چنین تنوعی در سبد دارایی، توزیع ریسک سرمایهگذاری در میان انواع مختلف کالاها است.
سرمایهگذاری از طریق این صندوق‌ها، روشی غیرمستقیم برای مشارکت در بازار کالا فراهم می‌کند. سرمایهگذاران در صندوق‌های چند کالایی بدون نیاز به خرید فیزیکی یا نگهداری مستقیم کالاها، در سود و زیان ناشی از تغییرات قیمت آن‌ها شریک می‌شوند و از افزایش قیمت کالاها بهره‌مند می‌شوند. صندوق‌های چند کالایی در دو نوع قابل معامله و صدور و ابطالی در بازار بورس فعالیت می‌کنند.
نحوه عملکرد صندوق چند کالایی
نحوه کار صندوق‌های چند کالایی به این صورت است که به جای سرمایهگذاری مستقیم سرمایهگذاران در کالاهای فیزیکی یا تنها یک نوع کالا، وجوه جمع‌آوری شده را در صندوقی متنوع از دارایی‌های مرتبط با انواع مختلف کالاهای باارزش سرمایهگذاری می‌کنند. در ادامه مراحل کار این صندوق‌ها شرح داده می‌شود:
- جمع‌آوری وجوه: صندوق چند کالایی با عرضه واحدهای سرمایهگذاری، وجوه نقدی را از سرمایهگذاران جمع‌آوری می‌کند.
- تشکیل سبد دارایی متنوع: در صندوق چند کالایی با استفاده از این وجوه، نهاد مربوطه اقدام به خرید مجموعه‌ی متنوعی از دارایی‌های مبتنی بر کالاها می‌کنند. این دارایی‌ها شامل کالای فیزیکی نیستند و کالایی به شکل فیزیکی خریداری نمی‌شود. معمولا بخش عمده‌ای از این صندوق‌ها را گواهی‌های سپرده کالایی تشکیل می‌دهند. علاوه بر این گواهی‌ها، صندوق چند کالایی می‌تواند در ابزارهای مالی مشتقه مرتبط با کالاها نیز سرمایهگذاری کند. این ابزارها شامل قراردادهای آتی کالا، قراردادهای اختیار معامله کالایی و قراردادهای سلف موازی استاندارد هستند. کالاهایی که گواهی سپرده یا اوراق مشتقه آن‌ها در سبد صندوق چند کالایی قرار می‌گیرند، متنوع هستند و می‌توانند شامل محصولات کشاورزی مانند زعفران، برنج، پسته، زیره، شکر و همچنین کالاهای غیرکشاورزی مانند طلا، نقره، نفت و حامل‌های انرژی باشند.
- مدیریت دارایی: مالکیت دارایی‌های صندوق چند کالایی، با شخص سرمایه‌گذار است و تنها مدیریت و معاملات آن به عهده نهاد صندوق است. هدف این مدیریت، به حداکثر رساندن بازدهی و هم‌زمان به حداقل رساندن ریسک با استفاده از تنوع بخشی در سبد دارایی است.
صندوق چند کالایی با جمع‌آوری سرمایه افراد و سرمایهگذاری در دارایی‌های کالایی متنوع امکان مشارکت غیرمستقیم، متنوع و با ریسک تعدیل شده را در بازار کالا برای آن‌ها فراهم می‌کند.
ترکیب دارایی‌های صندوق چند کالایی
ترکیب دارایی‌های صندوق چند کالایی شامل مجموعه‌ای متنوع از ابزارهای مالی مربوط به کالاهای باارزش هستند. دارایی‌های موجود در صندوق‌های چند کالایی شامل موارد زیر است:
گواهی‌های سپرده کالایی: این گواهی‌ها نماینده مالکیت مقدار مشخصی از یک کالای خاص هستند که در انبار تحت نظر سازمان بورس و اوراق بهادار نگهداری می‌شوند. گواهی‌های سپرده کالا بخش عمده‌ای در صندوق چند کالایی را شامل می‌شوند.
اوراق مشتقه مبتنی بر کالا: علاوه بر گواهی سپرده، صندوق می‌تواند در ابزارهای مالی مشتقه که ارزش آن‌ها از قیمت کالاهای پایه تبعیت می‌کند نیز سرمایهگذاری کند که شامل قراردادهای آتی کالایی، قراردادهای اختیار معامله کالایی، قراردادهای سلف موازی استاندارد هستند.
بررسی کالاهای موجود در صندوق چند کالایی
کالاهایی که گواهی سپرده یا اوراق مشتقه آن‌ها در سبد دارایی صندوق چند کالایی قرار می‌گیرند شامل کالاهای کشاورزی (Agri-Commodity) و کالاهای غیر کشاورزی (Non-Agri Commodity) هستند. مهم‌ترین نمونه این کالاها شامل موارد زیر است:
- زعفران
- برنج
- پسته
- زیره
- شکر
- طلا
- نقره
- نفت
- حامل‌های انرژی (مانند نفت خام، میعانات گازی)
- فلزات اساسی یا صنعتی (مانند سرب، آلومینیوم، نیکل، مس و سایر فلزات اساسی یا صنعتی)
هدف اصلی از این تنوع در ترکیب دارایی، توزیع ریسک سرمایهگذاری در میان کالاهای مختلف است تا یک پرتفوی قابل اطمینان در برابر نوسانات قیمتی کالاها ایجاد شود. این تنوع باعث می‌شود که صندوق نسبت به نوسانات قیمت تنها یک کالا حساسیت کمتری داشته باشد و ریسک آن نسبت به صندوق‌های تک کالایی کمتر باشد. ترکیب کالاهای مختلف با ماهیت‌های متفاوت مانند کالاهای کشاورزی حساس به تورم و کالاهای انرژی وابسته به قیمت جهانی، توسط نهاد صندوق چند کالایی انجام می‌شود تا بازدهی به حداکثر و ریسک به حداقل برسد.
مزایای صندوق چند کالایی
صندوق‌های چند کالایی با تنوع در ترکیب دارایی، سبب توزیع ریسک در سرمایهگذاری می‌شوند و دارای مزایایی برای سرمایهگذاران به شرح زیر است:
- سرمایهگذاری در دارایی کالامحور
افراد با سرمایهگذاری در صندوق‌های چند کالایی می‌توانند از تغییرات قیمت این کالاها سود کسب کنند و همچنین می‌توانند بر اساس ریسک‌پذیری خود و بازدهی که انتظار دارند، کالاهای متناسب با خود را انتخاب کنند.
- حفظ ارزش سرمایه در برابر تورم
یکی از کارکردهای مهم صندوق‌های چندکالایی، کمک به محافظت از سرمایه در شرایط افزایش نرخ تورم است. با سرمایهگذاری در دارایی‌هایی مانند طلا، نفت و محصولات کشاورزی که معمولا با افزایش نرخ تورم ارزش‌‌شان افزایش می‌یابد. این صندوق‌ها به سرمایهگذاران کمک می‌کنند تا در موقعیت‌های مختلف اقتصادی، سرمایه خود را حفظ کرده و ارزش آن را نیز ارتقا دهند.
- نقدشوندگی بالا
ترکیب دارایی متنوع در صندوق‌های چند کالایی، نقدشوندگی بالایی را برای سرمایهگذاران فراهم می‌آورد. برخلاف خرید مستقیم کالاهای فیزیکی که ممکن است فروش آن‌ها با چالش همراه باشد، واحدهای صندوق‌های چند کالایی به راحتی در بورس قابل معامله هستند و وجود بازارگردان به افزایش نقدشوندگی کمک می‌کند.
- امکان سرمایهگذاری با مبالغ کم
در صندوق‌های چندکالایی فرصت سرمایهگذاری در مجموعه‌ای از کالاهای گران‌بها مانند زعفران، پسته، طلا، نفت و غیره با سرمایه کم نیز فراهم است و معمولا حداقل مبلغ برای سرمایهگذاری در این صندوق‌ها 100 هزار تومان در نظر گرفته شده است. درصورتی که سرمایهگذاری در این کالاها در بازار نیاز به مبالغ بیشتری دارد.
- کاهش هزینه‌ها و حذف دغدغه نگهداری فیزیکی
سرمایهگذاری از طریق این صندوق‌ها باعث کاهش هزینه‌هایی مانند حمل و نقل، انبارداری، بیمه و سایر مسائل مربوط به نگهداری کالای فیزیکی می‌شود. سرمایهگذاران بدون نیاز به در اختیار داشتن فیزیکی کالا، مالکیت دارایی را دارند و بابت نگهداری، مراقبت، سرقت یا از بین رفتن آن نگران نیستند.
- تنوع‌بخشی در پرتفوی و توزیع ریسک
مزیت اصلی صندوق‌های چند کالایی، امکان سرمایهگذاری در سبدی از چندین کالای مختلف با ماهیت‌های گوناگون است. این تنوع باعث می‌شود که ریسک ناشی از نوسانات قیمت یک کالا کاهش یابد و در بین کالاهای متنوع توزیع شود. این استراتژی به حفظ سرمایه در شرایط کاهش ارزش یک دارایی و کسب سود از دارایی‌های دیگر در سبد کمک می‌کند.
- شفافیت و امنیت سرمایهگذاری
فعالیت صندوق‌های چند کالایی، تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار قرار دارد. این صندوق‌ها موظف به انتشار گزارش‌های دوره‌ای در سامانه‌های معتبر مانند کدال هستند. این نظارت و شفافیت، امنیت سرمایهگذاری در این ابزارها را افزایش می‌دهد. همچنین پشتوانه این صندوق‌ها بازار کالا است که به اعتبار آن‌ها می‌افزاید.
- قابلیت معامله در بازارهای ثانویه
از آن جایی که صندوق‌های چند کالایی شامل ابزارهای مالی مربوط به کالا هستند، واحدهای آن در بازارهای ثانویه نیز قابل معامله هستند.
معایب سرمایهگذاری در صندوق چند کالایی
صندوق‌های چند کالا در کنار مزایایی که برای سرمایهگذاران دارند، دارای محدودیت‌ها و معایبی نیز هستند که لازم است افراد پیش از سرمایهگذاری در خصوص آن‌ها مطلع باشند. در بخش زیر به معایب این شیوه سرمایهگذاری اشاره شده است.
- حساسیت به نوسانات قیمت
ارزش واحدهای صندوق مستقیما تحت تاثیر تغییرات قیمت کالاهای موجود در سبد دارایی آن قرار دارد. بنابراین، این صندوق‌ها نسبت به نوسانات بازار کالاها حساس هستند و به شدت از شرایط بازارهای مالی تاثیر می‌پذیرند.
- ریسک تاثیر از متغیرهای کلان اقتصادی
صندوق‌های چند کالایی تحت تاثیر عوامل کلان اقتصادی مانند تغییرات نرخ بهره، اخبار تاثیرگذار بر بازار، تحولات بازارهای جهانی یا تنش‌های سیاسی و همچنین تغییرات جهانی قیمت‌ها در بازار کالا قرار می‌گیرند.
- ریسک عملیاتی
گاهی ممکن است به دلیل مشکلات فنی یا سایر مسائل عملیاتی در سامانه‌های معاملاتی و هسته عملیاتی بازار، خرید و فروش واحدهای صندوق با اختلال مواجه شود. در صورتی که معاملات خرید یا فروش در زمان درستی انجام نشود، احتمال بروز زیان برای سرمایه‌گذار وجود دارد.
معرفی صندوق‌های چند کالایی در ایران
صندوق‌های چند کالایی در ایران شامل صندوق‌هایی هستند که شیوه سرمایهگذاری آن‌ها مبتنی بر گواهی سپرده زعفران و صندوق‌های مبتنی بر گواهی سپرده انرژی است. صندوق‌هایی که مبتنی بر گواهی سپرده زعفران فعالیت می‌کنند، به دلیل اینکه اجازه دارند در کالاهای دیگر مانند بزنج نیز سرمایهگذاری کنند، در دسته صندوق‌های چند کالایی قرار می‌گیرند که به طور مثال صندوق سحر خیز به این شیوه عمل می‌کند.
صندوق‌هایی که مبتنی بر گواهی سپرده انرژی هستند در انواع انرژی مانند گاز، نفت، برق و سایر انرژی‌ها سرمایهگذاری می‌کنند. صندوق سینرژی یک نوع صندوق چند کالایی است که ترکیب دارایی آن شامل گواهی سپرده انرژی‌های مختلف است.
جمع‌بندی
صندوق چند کالایی یک نوع صندوق سرمایهگذاری است که ترکیب دارایی آن شامل گواهی سپرده کالا یا قراردادهای مربوط به کالاهای ارزشمند در بازار است. هدف اصلی از این تنوع در دارایی‌ها، توزیع ریسک سرمایهگذاری در میان کالاهای مختلف و کاهش حساسیت صندوق نسبت به نوسانات قیمت تنها یک کالا است، که نتیجه آن ریسک کمتر نسبت به صندوق‌های تک کالایی است. سرمایهگذاران از طریق این صندوق‌ها، بدون نیاز به خرید فیزیکی یا نگهداری مستقیم کالاها، از سود و زیان ناشی از تغییرات قیمت آن‌ها بهره می‌برند. در این شیوه مالکیت دارایی‌ها با سرمایه‌گذار است، اما مدیریت و معاملات توسط نهاد صندوق انجام می‌شود. صندوق‌های چند کالایی در بازار بورس در دو نوع قابل معامله و صدور و ابطالی فعالیت می‌کنند. این صندوق‌ها امکان مشارکت غیرمستقیم، متنوع و با ریسک تعدیل شده را در بازار کالا برای سرمایهگذاران فراهم می‌کنند.
