صندوق کالایی (ETC) چیست؟ انواع، مزایا، نحوه عملکرد و معرفی بهترین صندوق‌های کالایی
صندوق کالایی (Exchange Traded Commodity) نوعی صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله در بورس است که به‌جای سهام یا اوراق با درآمد ثابت، در اوراق بهادار مبتنی بر کالاهایی مانند طلا، زعفران یا نفت سرمایه‌گذاری می‌کند. این صندوق‌ها امکان سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار کالا را بدون نیاز به خرید و نگهداری فیزیکی فراهم می‌کنند و معمولا به‌صورت ETF عرضه می‌شوند. هدف آن‌ها تنوع‌بخشی به سبد سرمایه و پوشش ریسک تورم است. با مطالعه این مقاله بیشتر می‌توان با این نوع صندوق آشنا شد.
مقاله پیشنهادی: «صندوق سرمایه‌گذاری چیست؟»
انواع صندوق‌های کالایی
صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی بورس با توجه به نوع و تعداد کالاهای موجود در سبد دارایی خود، به دو دسته اصلی صندوق تک‌کالایی و صندوق چندکالایی تقسیم می‌شوند. این دسته‌بندی بیانگر رویکرد سرمایه‌گذاری و هدف هر صندوق است.
صندوق‌های تک‌کالایی
در صندوق‌های تک‌کالایی، بخش عمده دارایی به یک کالای مشخص اختصاص می‌یابد. بیشتر صندوق‌های فعال در بازار سرمایه در حال حاضر، در این گروه قرار دارند. همچنین در ایران، صندوق‌های تک‌کالایی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
1. صندوق‌های کالایی با پشتوانه طلا: سرمایه‌گذاری این نوع از صندوق‌های تک‌کالایی مبتنی بر اوراق گواهی سپرده سکه بورسی و شمش طلا است. چنین صندوق‌هایی راهکاری مناسب برای ورود به بازار طلا محسوب می‌شوند و ریسک‌های نگهداری فیزیکی مانند سرقت یا آسیب را از میان برمی‌دارند. جذب سرمایه و افزایش تقاضا از طریق صندوق کالایی با پشتوانه طلا، می‌تواند بر قیمت طلا در بازار تاثیر بگذارد و به عنوان ابزاری برای پوشش ریسک در این بازار عمل کند.
2. صندوق‌های کشاورزی: در حال حاضر، این صندوق‌ها عمدتا بر زعفران متمرکز هستند. دارایی پایه آن‌ها شامل گواهی سپرده کالایی زعفران و اوراق مشتقه مرتبط است. صندوق‌های کشاورزی امکان بهره‌برداری از نوسانات بازار زعفران را بدون نیاز به درگیری با فضای فیزیکی این بازار فراهم می‌سازند.
3. صندوق‌های انرژی: برخی صندوق‌های تک‌کالایی می‌توانند تمرکز خود را بر گواهی سپرده حامل‌های انرژی مانند نفت خام، میعانات گازی یا سایر مشتقات انرژی قرار دهند. این صندوق‌ها به‌عنوان صندوق‌های انرژی شناخته می‌شوند و به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند بدون خرید مستقیم کالا یا اوراق مبتنی بر آن، در نوسانات بازارهای انرژی مشارکت داشته باشند. چنین ساختاری می‌تواند فرصت مناسبی برای بهره‌مندی از تغییرات قیمت حامل‌های انرژی و تحولات بازار جهانی فراهم کند.
صندوق‌های چندکالایی یا شاخصی
برخلاف نوع نخست، صندوق‌های چند کالایی دارایی خود را در ترکیبی از چند کالای مختلف سرمایه‌گذاری می‌کنند. این رویکرد با هدف افزایش تنوع و کاهش ریسک کلی سبد سرمایه‌گذاری اتخاذ می‌شود. در صورتی که قیمت یک کالا در سبد کاهش یابد، سایر کالاها می‌توانند زیان حاصل را جبران و از افت شدید ارزش صندوق جلوگیری کنند. کالاهای موجود در این نوع صندوق‌ها ممکن است شامل محصولات کشاورزی مانند زعفران و غلات و همچنین کالاهای غیرکشاورزی همچون فلزات گران‌بها و نفت باشند. در بازار سرمایه ایران، تعداد این صندوق‌ها کمتر از صندوق‌های تک‌کالایی است.
ترکیب دارایی صندوق‌های کالایی
ترکیب دارایی صندوق‌های کالایی به نوع کالایی بستگی دارد که صندوق برای آن مجوز فعالیت دریافت کرده است. هر صندوق کالایی موظف است بخش عمده‌ای از دارایی‌های خود را به کالای مشخص مرتبط با موضوع فعالیت خود اختصاص دهد. این الزام باعث می‌شود سرمایه‌گذاران با انتخاب یک صندوق، عملا وارد بازار همان کالای خاص شوند، بدون آنکه مستقیما درگیر معاملات فیزیکی باشند.
نکته مهم این است که صندوق‌های کالایی به‌طور مستقیم کالای فیزیکی را خریداری نمی‌کنند، بلکه منابع جمع‌آوری‌شده از سرمایه‌گذاران را به اوراق بهادار مبتنی بر کالا یا ابزارهای مشتقه مرتبط با آن اختصاص می‌دهند. این روش، ریسک‌ها و پیچیدگی‌های نگهداری کالای فیزیکی را حذف کرده و در عین حال، امکان بهره‌برداری از نوسانات قیمتی را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌سازد.
در مجموع، ترکیب دارایی صندوق‌های کالایی منعکس‌کننده استراتژی تخصصی آن‌ها است و با هدف دسترسی غیرمستقیم سرمایه‌گذاران به بازار کالای خاص طراحی شده است. لازم به ذکر است که این صندوق‌ها می‌توانند بخشی از دارایی‌های خود را در سایر ابزارهای مالی نیز سرمایه‌گذاری کنند، اما این سرمایه‌گذاری‌ها باید در چارچوب قوانین ناظر بازار سرمایه انجام شود.
مراحل سرمایه‌گذاری در صندوق‌های کالایی
اکثر صندوق‌های کالایی فعال در بازار سرمایه، در قالب صندوق‌های قابل معامله (ETF) فعالیت می‌کنند. بنابراین فرایند سرمایه‌گذاری در آن‌ها تفاوت چندانی با سایر صندوق‌های ETF ندارد و از طریق سامانه‌های آنلاین معاملاتی قابل انجام است. مراحل اصلی به شرح زیر هستند:
- دریافت کد بورسی: نخستین گام برای ورود به بازار سرمایه، دریافت کد بورسی از طریق ثبت‌نام در سامانه سجام و انجام احراز هویت در یکی از کارگزاری‌های معتبر است.
- انتخاب کارگزاری و دسترسی به سامانه معاملاتی: پس از دریافت کد بورسی، باید از طریق پنل معاملاتی آنلاین کارگزاری موردنظر، اقدام به خرید و فروش واحدهای صندوق کرد.
- جستجوی نماد صندوق: در بخش جستجوی سامانه معاملاتی، می‌بایست نماد صندوق کالایی مورد نظر را جستجو و انتخاب کرد.
- ثبت سفارش خرید یا فروش: سفارش خرید یا فروش، پس از انتخاب نماد و با تعیین قیمت و حجم دلخواه در بازه مجاز قیمتی، ثبت می‌شود.
نکات مهم درباره سرمایه‌گذاری در صندوق‌های کالایی
هنگام سرمایه‌گذاری در صندوق‌های کالایی، توجه به نکاتی ضروری است که شامل موارد زیر هستند:
1. ساعات و روزهای معاملاتی به شرح زیر هستند:
- صندوق‌های طلا: از ساعت 12:۰۰ تا 18:۰۰
- صندوق‌های کشاورزی (مانند زعفران): از ساعت 09:۰۰ تا 15:۰۰
- صندوق‌های انرژی: از ساعت 09:۰۰ تا 15:۰۰
همچنین معاملات در روزهای شنبه تا چهارشنبه انجام می‌شود.
2.صندوق‌های کالایی دارای دامنه نوسان روزانه ۱۰ درصد هستند.
3. حداقل مبلغ سرمایه‌گذاری در صندوق‌های کالایی ۱۰۰ هزار تومان است که امکان ورود افراد با سرمایه محدود را نیز فراهم می‌سازد.
4. کارمزد صندوق کالایی ناچیز است و تنها ۰.۰۰۱۲۵ درصد از مبلغ معامله را شامل می‌شود. برای مثال، در یک معامله ۱۰۰ میلیون تومانی، مجموع کارمزد پرداختی تنها حدود ۱۲۵ هزار تومان خواهد بود. این مبلغ شامل هزینه‌های کارگزاری، بورس کالا، سپرده‌گذاری مرکزی، مدیریت فناوری بورس و حق نظارت سازمان بورس است.
5. منابع اطلاعاتی برای بررسی صندوق‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
- سایت بورس کالای ایران (ime): برای مشاهده لیست رسمی و صندوق‌های کالایی بورس کالا
- وب‌سایت مدیریت فناوری بورس تهران (tsetmc): برای بررسی اطلاعات دقیق نمادها و عملکرد روزانه
- سایت فیپیران (fipiran): برای بررسی تخصصی صندوق‌های سرمایه‌گذاری از جمله صندوق کالایی
در مجموع، فرآیند سرمایه‌گذاری در صندوق‌های کالایی به دلیل سادگی، شفافیت و دسترسی آسان، می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای سرمایه‌گذاران خرد و کلان باشد؛ به‌ویژه افرادی که به دنبال سرمایه‌گذاری در بازار کالا بدون درگیر شدن با مشکلات نگهداری فیزیکی آن‌ها هستند.
معرفی بهترین صندوق‌های کالایی
در ادامه، فهرست بهترین صندوق‌های کالایی بر اساس بازدهی یک‌ساله و مطابق با اطلاعات منتشرشده در سایت فیپیران ارائه شده است. بر اساس جدول زیر، صندوق طلای تابان تمدن با کسب بیشترین بازدهی یک‌ساله، به‌عنوان بهترین صندوق کالایی شناخته می‌شود. لازم به ذکر است بازدهی این صندوق‌ها به‌طور مستقیم با نوسانات کالای پایه آن‌ها در ارتباط است؛ برای مثال در شرایطی که قیمت جهانی طلا افزایش یافته، صندوق‌های مبتنی بر طلا نیز رشد قابل‌توجهی تجربه کرده‌اند.
مزایای صندوق‌های کالایی
صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی مزایای متعددی برای سرمایه‌گذاران و حتی اقتصاد کشور به همراه دارند که آن‌ها را به ابزاری جذاب و کارآمد در بازار سرمایه تبدیل کرده است. مهم‌ترین این مزایا شامل موارد زیر می‌شوند:
- حفاظت در برابر تورم و حفظ ارزش دارایی‌ها: در اقتصادهای تورمی، حفظ قدرت خرید سرمایه اهمیت زیادی دارد. صندوق‌های کالایی با رشد قیمت کالاها در دوران تورم، موجب افزایش ارزش واحدهای سرمایه‌گذاری می‌شوند و از کاهش ارزش دارایی‌ها جلوگیری می‌کنند.
- حذف دغدغه‌های نگهداری: سرمایه‌گذاری مستقیم در کالاهای فیزیکی مانند طلا یا زعفران با چالش‌هایی نظیر ریسک سرقت، نیاز به فضای امن، هزینه‌های حمل‌ونقل، بیمه و دشواری در خرید و فروش همراه است. صندوق‌های کالایی با حذف نیاز به نگهداری فیزیکی کالا، این موانع و هزینه‌ها را برطرف می‌کنند.
- سادگی، شفافیت و قابلیت معامله در بورس: خرید و فروش واحدهای صندوق‌های کالایی همانند سهام، از طریق سامانه معاملات بورس انجام می‌شود. اطلاعات مربوط به عملکرد صندوق‌ها به‌طور منظم منتشر می‌شود و همین شفاف‌سازی، به افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران کمک می‌کند.
- نقدشوندگی بالا: ETC معمولا به صورت صندوق قابل معامله در بورس (ETF) طراحی شده‌اند و با حضور بازارگردان، امکان خرید و فروش سریع و آسان را فراهم می‌کنند. در نتیجه، سرمایه‌گذاران می‌توانند در کوتاه‌ترین زمان ممکن، سرمایه خود را به وجه نقد تبدیل کنند.
- امکان سرمایه‌گذاری با مبلغ کم و دسترسی عمومی: برخلاف خرید مستقیم بسیاری از کالاها که نیازمند سرمایه‌های بزرگ است، با صندوق‌های کالایی همانند دیگر صندوق‌های سرمایه‌گذاری، امکان سرمایه‌گذاری با مبالغ اندک برای عموم مردم فراهم خواهد بود.
- تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری و کاهش ریسک: Exchange Traded Commodity با ترکیب گواهی‌های سپرده و اوراق مشتقه مختلف، به کاهش ریسک غیرسیستماتیک و افزایش تنوع سبد سرمایه‌گذاری کمک می‌کنند.
ریسک‌ها و معایب صندوق‌های کالایی
هرچند صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی ابزاری کارآمد برای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار کالاها هستند و نسبت به خرید مستقیم کالا از بازار فیزیکی ریسک کمتری دارند، اما مانند هر ابزار مالی دیگری، با چالش‌ها و ریسک‌هایی همراه‌اند که آگاهی از آن‌ها برای سرمایه‌گذاران ضروری است. از مهم‌ترین این ریسک‌ها و معایب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نوسانات قیمت کالای پایه: قیمت کالاهای اساسی تحت‌تاثیر عواملی چون عرضه و تقاضا، شرایط آب‌وهوایی، رویدادهای سیاسی و اقتصادی، و سیاست‌گذاری‌های کلان قرار دارد. این نوسانات می‌تواند باعث کاهش ارزش واحدهای صندوق و زیان سرمایه‌گذاران شود.
- ریسک نرخ بهره و سیاست‌های پولی: اگر چه برخی صندوق‌ها مانند صندوق‌های طلا در برابر تورم عملکرد مناسبی دارند، اما در دوره‌هایی که نرخ بهره افزایش می‌یابد، جذابیت این صندوق‌ها کاهش پیدا می‌کند. در چنین شرایطی، گزینه‌هایی مانند سپرده‌گذاری بانکی ممکن است بازدهی بالاتری داشته باشند.
- ریسک ناشی از مدیریت صندوق: عملکرد مدیران صندوق در انتخاب و زمان‌بندی خرید و فروش دارایی‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت سرمایه‌گذاری دارد. تصمیم‌گیری‌های نادرست یا مدیریت ضعیف می‌تواند بازدهی صندوق را کاهش دهد.
- ریسک‌های عملیاتی و زیرساختی: اختلال در سامانه‌های معاملاتی، تاخیر در ثبت سفارش‌ها، یا مشکلات فنی زیرساختی می‌تواند معاملات سرمایه‌گذاران را مختل کرده و باعث زیان یا از دست رفتن فرصت‌های سرمایه‌گذاری شود.
- ریسک ناشی از متغیرهای کلان اقتصادی: تحولات سیاسی و اقتصادی در سطح ملی و بین‌المللی، نوسانات نرخ ارز، سیاست‌های مالی و پولی دولت‌ها و بحران‌های جهانی می‌توانند بر قیمت کالاها و به تبع آن بر عملکرد صندوق‌های کالایی اثرگذار باشند.
- عدم کنترل مستقیم سرمایه‌گذار بر دارایی‌ها: سرمایه‌گذار در صندوق‌های کالایی مانند دیگر صندوق‌های سرمایه‌گذاری اختیار مستقیمی در خرید و فروش دارایی‌ها ندارد و تصمیم‌گیری‌ها به‌طور کامل توسط مدیران صندوق انجام می‌شود.
- ریسک ناشی از استفاده از مشتقات برای پوشش: در مواردی که صندوق برای مدیریت ریسک از ابزارهای مشتقه استفاده می‌کند، در صورت نبود استراتژی مناسب یا تحلیل‌های ضعیف، ممکن است به‌جای کاهش ریسک، ریسک بیشتری ایجاد شود.
جمع‌بندی
پیش از سرمایه‌گذاری در صندوق کالایی قابل معامله، ضروری است که سرمایه‌گذار با درک جامعی از مزایا، معایب و کارکرد این ابزار مالی، سطح ریسک‌پذیری خود را به‌درستی ارزیابی کند. بررسی دقیق عملکرد تاریخی صندوق، ترکیب دارایی‌ها، نحوه قیمت‌گذاری، میزان نقدشوندگی و ساختار مدیریتی آن، نقش مهمی در تصمیم‌گیری آگاهانه ایفا می‌کند. همچنین، توجه به شرایط بازار کالا و مقررات حاکم بر صندوق‌ها می‌تواند از بروز تصمیم‌های هیجانی و پرریسک جلوگیری کند.
