اوراق قرضه دولتی چیست؟ + راهنمای کامل سرمایه‌گذاری در اوراق دولتی
اوراق قرضه دولتی نوعی ابزار بدهی است که دولت با انتشار آن، منابع مالی لازم برای پرداخت هزینه‌ها، مدیریت کسری بودجه یا اجرای طرح‌های عمومی را تامین میکند. سرمایه‌گذار با خرید اوراق قرضه دولتی، در عمل به دولت وام می‌دهد و دولت متعهد میشود اصل پول و سود مشخصی را در دوره‌های زمانی از پیش تعیین‌شده پرداخت کند. این سود دورهای، کوپن نام دارد و سازوکار پرداخت آن مبنای سود اوراق قرضه دولتی به شمار می‌رود.
به دلیل پشتوانه حاکمیتی، اوراق مالی اسلامی دولتی شامل اخزا، مرابحه و سایر ابزارهای بدهی منتشرشده توسط دولت، کم‌ریسک‌ترین ابزار بازار سرمایه ایران محسوب می‌شوند و نرخ سود آنها معمولا کمتر از ابزارهای پرریسک‌تر است. در اقتصادهای توسعه‌یافته این نقش بر عهده اوراق قرضه دولتی است، اما در ایران به دلیل الزامات فقهی، این ابزارها در قالب عقود اسلامی منتشر شده و معادل کارکردی اوراق بدهی حاکمیتی محسوب می‌شوند.
ریشه‌ها و فلسفه انتشار اوراق قرضه دولتی
انتشار اوراق قرضه دولتی پاسخی تاریخی به نیاز دولت‌ها برای تامین مالی بدون چاپ پول بوده است. در اروپا، اوراق بدهی ابتدا برای تامین مالی جنگ‌ها و بعدها برای احداث زیرساخت‌ها به کار رفت. در اقتصادهای مدرن، دولت‌ها از اوراق برای سه هدف کلیدی استفاده میکنند:
- تامین منابع مالی بدون افزایش مستقیم نقدینگی
- مدیریت بدهی‌ها با تبدیل بدهی کوتاه‌مدت به بلندمدت
- کنترل تورم و نقدینگی از طریق عملیات بازار باز
در ایران، انتشار اوراق قرضه دولتی از دهه‌های گذشته وجود داشت اما حراج منظم و سیستماتیک اوراق از نیمه دهه ۱۳۹۰ با هدف کاهش وابستگی بودجه به نفت تقویت شد.
سازوکار نرخ بهره و بازده اوراق
نرخ بهره اوراق قرضه دولتی، سود دورهای است که دولت برای جذب سرمایه متعهد میشود پرداخت کند و ارزش آن در زمان انتشار اوراق مشخص میشود. این نرخ در اغلب اوراق، ثابت تعیین میشود؛ اما در برخی اوراق دولتی، مانند اوراق شناور یا تورم‌محور، نرخ پرداختی بر اساس شاخص‌هایی مانند نرخ بهره بین‌بانکی یا تورم سالانه تعدیل میشود. نرخ بهره اسمی فقط سطح سود پرداختی را نشان می‌دهد و الزاما بیانگر بازده واقعی نیست، زیرا بازده نهایی تابع قیمت خرید اوراق و شرایط بازار است.
قیمت اوراق قرضه دولتی در بازار ثانویه تعیین میشود و می‌تواند کمتر یا بیشتر از ارزش اسمی باشد؛ زیرا قیمت بر اساس ارزش فعلی جریان‌های نقدی آینده تعیین میشود. فرمول قیمت‌گذاری اوراق شامل ارزش فعلی کوپن‌های دورهای و ارزش فعلی اصل مبلغ در سررسید است. اگر نرخ بهره بازار بالاتر از نرخ کوپن باشد، ارزش فعلی این جریان‌های نقدی کاهش می‌یابد و قیمت اوراق پایین‌تر از ارزش اسمی قرار می‌گیرد. زمانی که نرخ بهره بازار کاهش پیدا کند، ارزش فعلی این جریان‌ها افزایش می‌یابد و قیمت اوراق بالاتر از ارزش اسمی معامله میشود.
بازده اوراق قرضه دولتی، سود واقعی سرمایه‌گذار در طول دوره نگهداری اوراق است و برخلاف نرخ کوپن، مقدار آن به قیمت خرید اوراق (در بازار اولیه یا ثانویه) و جریان‌های نقدی حاصل از کوپن‌ها بستگی دارد. اگر سرمایه‌گذار اوراق را با قیمتی پایین‌تر از ارزش اسمی بخرد، بازده واقعی او بالاتر از نرخ کوپن خواهد بود و اگر اوراق را با قیمتی بالاتر خریداری کند، بازده کاهش می‌یابد. به همین دلیل، بازده همیشه با نرخ کوپن یکسان نیست و متناسب با نوسانات قیمت اوراق تغییر میکند.
رابطه نرخ بهره و قیمت اوراق
درک رابطه نرخ بهره و قیمت اوراق، محور تحلیل بازار بدهی است؛ زیرا هر تغییر در نرخ‌های بهره مستقیما بر ارزش فعلی جریان‌های نقدی اوراق اثر می‌گذارد. زمانی که نرخ بهره بازار افزایش می‌یابد، کوپن ثابت اوراق موجود جذابیت خود را از دست می‌دهد و ارزش فعلی پرداخت‌ها کاهش می‌یابد؛ نتیجه آن است که قیمت اوراق پایین می‌آید تا بازده آنها با سطح جدید نرخ‌های بهره هماهنگ شود. در مقابل، کاهش نرخ بهره باعث میشود اوراق قدیمی با نرخ کوپن بالاتر مطلوب‌تر شوند و تقاضا برای آنها افزایش یابد؛ این افزایش تقاضا، قیمت اوراق را به سطحی بالاتر از ارزش اسمی سوق می‌دهد.
این رفتار معکوس میان نرخ بهره و قیمت، بنیاد ریسک مهمی به نام ریسک نرخ بهره را شکل می‌دهد؛ ریسکی که نشان می‌دهد هر سرمایه‌گذار ممکن است پیش از سررسید مجبور شود اوراق را با قیمتی کمتر از بهای خرید به فروش برساند. هرچه سررسید اوراق بلندتر باشد، حساسیت قیمت نسبت به تغییرات نرخ بهره بیشتر میشود؛ به همین دلیل، اوراق بلندمدت معمولا نوسان قیمتی بالاتری را تجربه میکنند. در عمل، سرمایه‌گذار تنها زمانی از این ریسک در امان است که اوراق را تا سررسید نگه دارد؛ اما در صورت فروش پیش از سررسید، هر جهش نرخ بهره می‌تواند بازده مورد انتظار را کاهش دهد یا حتی آن را منفی کند.
انواع اوراق قرضه دولتی در بازارهای جهانی
انواع اوراق قرضه دولتی در بازارهای جهانی بر اساس سررسید، نوع پرداخت سود و شیوه تعدیل ارزش اوراق طبقه‌بندی می‌شوند و هر گروه کارکرد متفاوتی در سیاست مالی و مدیریت ریسک سرمایه‌گذار ایجاد میکند. موارد زیر رایج‌ترین انواع اوراق دولتی در اقتصادهای پیشرفته هستند:
اسناد خزانه (T-Bills): این اسناد، اوراق کوتاه‌مدت دولت آمریکا هستند که معمولا سررسیدی کمتر از یک سال دارند و بدون پرداخت کوپن منتشر می‌شوند. این اوراق با قیمتی کمتر از ارزش اسمی فروخته می‌شوند و سرمایه‌گذار در سررسید، کل مبلغ اسمی را دریافت میکند؛ بنابراین سود سرمایه‌گذار از تفاوت قیمت خرید و مبلغ سررسید ایجاد میشود.
یادداشت‌های خزانه (T-Notes): این نوع از اوراق قرضه آمریکا، سررسیدهای میان‌مدت دارند و معمولا در بازه دو تا ده ساله منتشر می‌شوند. این اوراق سود دورهای (کوپن) ثابت پرداخت میکنند و به دلیل سررسید متوسط، نوسان قیمتی کمتری نسبت به اوراق بلندمدت تجربه میکنند.
اوراق خزانه (T-Bonds): اوراق خزانه، اوراق بلندمدت دولت آمریکا با سررسیدهای بیست تا سی ساله هستند و دو بار در سال سود پرداخت میکنند. به دلیل دوره بلند نگهداری، حساسیت بیشتری نسبت به تغییرات نرخ بهره دارند و در پرتفوی‌های بلندمدت یا صندوق‌های درآمد ثابت بلندمدت مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اوراق مصون از تورم (TIPS): اوراق مصون از تورم، اصل بدهی را بر اساس شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) تعدیل میکنند تا قدرت خرید سرمایه‌گذار حفظ شود. نرخ کوپن این اوراق ثابت است، اما مبلغ پرداختی با توجه به تورم افزایش یا کاهش می‌یابد و بازده واقعی را تضمین میکند.
اوراق شهرداری (Munis): اوراق شهرداری، توسط دولت‌های محلی برای تامین مالی پروژه‌هایی مانند جاده، مدارس یا زیرساخت شهری منتشر می‌شوند. این اوراق معمولا مزایای مالیاتی دارند و سود آنها در بسیاری از ایالت‌ها از مالیات معاف میشود. به دلیل پشتوانه محلی، ریسک آنها کمی بالاتر از اوراق فدرال قرار می‌گیرد.
انواع اوراق دولتی در ایران
انواع اوراق دولتی در ایران با هدف تامین مالی پایدار و مطابق با اصول مالی اسلامی طراحی شده‌اند و هر گروه، کارکرد متفاوتی در ساختار بازار بدهی ایفا میکند. موارد زیر رایج‌ترین و مهمترین ابزارهای بدهی دولت در بازار ایران هستند:
اسناد خزانه اسلامی (اخزا): اخزا، اوراق کوتاه‌مدت بدون کوپن هستند که معمولا با سررسیدهای کمتر از یک سال منتشر می‌شوند. این اوراق با قیمتی کمتر از ارزش اسمی عرضه می‌شوند و در سررسید، مبلغ کامل به سرمایه‌گذار پرداخت میشود؛ بنابراین سود سرمایه‌گذار از تفاوت قیمت خرید و ارزش اسمی به دست می‌آید. اوراق خزانه به دلیل ریسک بسیار پایین و نقدشوندگی بالا، یکی از ابزارهای استاندارد بازار بدهی ایران محسوب می‌شوند.
اوراق مشارکت: این اوراق برای تامین مالی پروژه‌های عمرانی یا طرح‌های مشخص منتشر می‌شوند و سود دورهای پرداخت میکنند. این اوراق با هدف مشارکت عمومی در اجرای پروژه‌های زیرساختی طراحی شده‌اند و طبق قانون، سود آنها توسط دولت تضمین میشود. اوراق مشارکت به دلیل پشتوانه دولتی و ماهیت پروژه‌محور، در میان سرمایه‌گذاران کم‌ریسک محبوبیت دارند.
اوراق اجاره و اوراق مرابحه دولتی: این دو ابزار از جمله اوراق مبتنی بر عقود اسلامی هستند که به‌عنوان جایگزینی شرعی برای اوراق بدهی مرسوم استفاده می‌شوند. در اوراق اجاره، دولت دارایی پایه را اجاره می‌دهد و اجاره‌بها به‌عنوان سود دورهای پرداخت میشود. در اوراق مرابحه، دولت کالا یا خدماتی را به‌صورت نسیه خریداری میکند و بازپرداخت آن در قالب اوراق با نرخ سود مشخص انجام میشود. این اوراق با استانداردهای فقهی همخوانی دارند و برای توسعه بازار بدهی اسلامی به کار می‌روند.
اوراق بلندمدت دولتی: این اوراق مشابه اوراق قرضه (Bond) در اقتصادهای بین‌المللی عمل میکنند و دارای سررسیدهای چندساله هستند. دولت با انتشار این اوراق می‌تواند بدهی‌های خود را به افق بلندمدت منتقل کند و هزینه تامین مالی را طی دوره‌های طولانی‌تری مدیریت کند. به دلیل دوره سررسید بلند، قیمت این اوراق نسبت به تغییرات نرخ بهره حساسیت بیشتری نشان می‌دهد.
اصطلاحات کلیدی در سرمایه‌گذاری اوراق دولتی
برای تصمیم‌گیری دقیق در بازار بدهی، شناخت چند اصطلاح کلیدی ضروری است؛ زیرا این مفاهیم مستقیما بر بازده نهایی و ریسک سرمایه‌گذاری اثر می‌گذارند:
ارزش اسمی (Par Value): ارزش اسمی مبلغ اصلی وامی است که سرمایه‌گذار در اختیار دولت قرار می‌دهد و دولت متعهد میشود در تاریخ سررسید همین مبلغ را بازپرداخت کند. این مقدار مبنای تعیین سود دورهای نیز قرار می‌گیرد.
کوپن (Coupon): کوپن سود دورهای اوراق است که دولت در زمان‌های از پیش تعیین‌شده به سرمایه‌گذار پرداخت میکند. این پرداخت‌ها جریان نقدی منظم ایجاد میکنند و بخش مهمی از بازده کل اوراق را تشکیل می‌دهند.
بازار ثانویه: بازار ثانویه بازاری است که اوراق پس از انتشار اولیه در آن خریدوفروش می‌شوند و امکان معامله پیش از سررسید را فراهم میکنند. تغییرات قیمت در این بازار بازده واقعی سرمایه‌گذار را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
نرخ سود واقعی: نرخ سود واقعی میزان سودی است که پس از کسر تورم محاسبه میشود و نشان می‌دهد بازده اوراق چه اندازه قدرت خرید سرمایه‌گذار را حفظ میکند. این نرخ معیار اصلی مقایسه اوراق با سایر گزینه‌های سرمایه‌گذاری محسوب میشود.
مزایا و کاربردهای اوراق قرضه دولتی
مزایا و کاربردهای اوراق قرضه دولتی را میتوان در چهار محور اصلی خلاصه کرد که هر محور نقشی متفاوت در مدیریت سرمایه، بودجه و ثبات اقتصاد کلان ایفا میکند:
تامین درآمد پایدار با ریسک کم: اوراق قرضه دولتی به دلیل پشتوانه حاکمیتی، کم‌ریسک‌ترین ابزار مالی داخلی محسوب می‌شوند و سود دورهای منظم ایجاد میکنند. این پرداخت‌های ثابت، جریان درآمدی پیش‌بینی‌پذیر فراهم میکنند و در دوره‌های نوسان بازار سهام، امکان برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای سرمایه‌گذار ایجاد میکنند.
کاهش ریسک سبد و حفظ نقدشوندگی: افزودن اوراق دولتی به پرتفوی، ریسک کل سبد را کاهش می‌دهد زیرا رفتار قیمتی آنها با دارایی‌های پرریسک همبستگی کمی دارد. امکان معامله اوراق در بازار ثانویه نیز نقدشوندگی مطمئنی فراهم میکند و به سرمایه‌گذار اجازه می‌دهد پیش از سررسید، سرمایه خود را آزاد کند.
تامین مالی غیرتورمی و مدیریت بدهی دولت: انتشار اوراق دولتی امکان می‌دهد کسری بودجه بدون اتکا به چاپ پول تامین شود و فشار تورمی کاهش یابد. دولت همچنین می‌تواند بدهی‌های کوتاه‌مدت را به بدهی‌های بلندمدت تبدیل کند و ساختار بدهی خود را پایدارتر مدیریت کند.
تنظیم نرخ بهره و هدایت سیگنال‌های اقتصادی: بازار بدهی ابزار اصلی بانک مرکزی برای تنظیم نرخ بهره و کنترل نقدینگی است. بازده اوراق دولتی نقش نرخ معیار را در اقتصاد ایفا میکند و بر نرخ ارز، نرخ بین‌بانکی و قیمت‌گذاری سایر دارایی‌ها اثر می‌گذارد. در دوره‌های تورمی، تفاوت میان نرخ اسمی و نرخ واقعی سود اهمیت بیشتری پیدا میکند.
حراج اوراق دولتی در ایران چگونه انجام میشود؟
در ایران، حراج اوراق دولتی با یک فرآیند شفاف و مرحله‌به‌مرحله انجام میشود تا نرخ سود به‌صورت رقابتی و منصفانه تعیین شود. مراحل زیر، چارچوب رسمی برگزاری حراج را نشان می‌دهند:
۱. اعلام عرضه: بانک مرکزی و وزارت امور اقتصادی و دارایی مشخصات حراج را اعلام میکنند؛ شامل حجم کل اوراق، نرخ سود اسمی پیشنهادی، نوع اوراق و تاریخ سررسید. این اطلاعیه‌ها از طریق سامانه‌های رسمی مانند فرابورس منتشر می‌شوند و سرمایه‌گذاران را برای شرکت در حراج آماده میکنند.
۲. دریافت پیشنهادها: بانک‌ها، نهادهای مالی و سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی از طریق کارگزاری‌ها، سفارش‌های خود را ثبت میکنند. هر سرمایه‌گذار می‌تواند نرخ سود موردنظر و حجم تقاضا را تعیین کند و سفارش رقابتی یا غیررقابتی ارائه دهد.
۳. ارزیابی پیشنهادها: بانک مرکزی پیشنهادهای ثبت‌شده را بررسی میکند و نرخ‌های سود پیشنهادی، حجم تقاضا و شرایط مالی دولت را مبنای انتخاب قرار می‌دهد. هدف این مرحله کاهش هزینه تامین مالی دولت و جلوگیری از ایجاد نرخ‌های سود غیرمتعارف است.
۴. تخصیص اوراق: پس از ارزیابی، اوراق به پیشنهادهایی که با سیاست مالی دولت همخوانی داشته باشند تخصیص داده میشود. نتایج شامل نرخ سود نهایی، حجم تخصیص و میزان مشارکت در حراج از طریق سامانه‌های رسمی اعلام می‌شوند.
۵. تسویه حساب: در مرحله آخر، سرمایه‌گذار مبلغ لازم را در حساب کارگزاری تسویه میکند و پس از پایان فرآیند، اوراق به‌صورت الکترونیکی وارد پرتفوی بورسی او میشود. از این لحظه، امکان نگهداری تا سررسید یا فروش اوراق در بازار ثانویه وجود دارد.
نحوه خرید اوراق قرضه دولتی
خرید اوراق دولتی همانند سایر دارایی‌های بورسی از طریق کارگزاری و کد بورسی انجام میشود و نیازی به مراحل پیچیده ندارد. بااین‌حال، مسئله اصلی نه فرایند خرید، بلکه تحلیل درست اوراق است.
سرمایه‌گذار باید پیش از هر معامله، متغیرهایی مانند سود تا سررسید (YTM)، فاصله نرخ‌ها در منحنی بازده، ریسک تغییرات سیاست پولی، و میزان نقدشوندگی هر نماد را بررسی کند.
اختلاف بازده میان اوراق هم‌سررسید می‌تواند فرصت آربیتراژ یا نشانه‌ای از ریسک پنهان باشد؛ بنابراین تصمیم‌گیری در بازار بدهی تنها زمانی به بازده مطلوب می‌رسد که این عوامل به‌صورت تحلیلی و دقیق ارزیابی شوند.
ریسکها و چالش‌های اوراق قرضه دولتی
ریسکها و چالش‌های اوراق قرضه دولتی زمانی اهمیت پیدا میکنند که سرمایه‌گذار بخواهد بازده اوراق قرضه را با شرایط اقتصاد کلان، تورم و رفتار بازار مقایسه کند. موارد زیر مهمترین ریسکهایی هستند که می‌توانند بر ارزش یا بازده نهایی اوراق اثر بگذارند:
ریسک نرخ بهره: ریسک نرخ بهره زمانی ایجاد میشود که نرخ‌های بهره در اقتصاد افزایش یابند و ارزش فعلی جریان‌های نقدی اوراق کاهش یابد. در این حالت، سرمایه‌گذار ممکن است مجبور شود اوراق را در بازار ثانویه با قیمتی کمتر از مبلغ خرید بفروشد، زیرا کوپن ثابت اوراق در مقایسه با اوراق جدید جذابیت کمتری پیدا میکند.
ریسک تورم: ریسک تورم زمانی بروز میکند که نرخ تورم از نرخ سود اسمی اوراق بالاتر قرار گیرد و بازده واقعی سرمایه‌گذار را منفی کند. در چنین شرایطی، قدرت خرید بازدهی اوراق کاهش می‌یابد و سرمایه‌گذاری در اوراق با نرخ ثابت جذابیت خود را از دست می‌دهد.
ریسک حاکمیتی و سیاسی: در بازارهای نوظهور، تغییرات سیاستی، نوسان نرخ ارز و بحران‌های مالی می‌توانند بازپرداخت بدهی را تهدید کنند. نمونه کلاسیک این ریسک، بحران مالی آسیا در سال ۱۹۹۷ است که موجب کاهش ارزش پول ملی برخی کشورها و افزایش فشار بدهی شد و بر توان بازپرداخت دولت‌ها اثر گذاشت.
ریسک نقدشوندگی در ایران: در برخی مقاطع، کاهش تقاضا یا افزایش نااطمینانی اقتصادی باعث میشود اوراق دولتی در بازار ثانویه با حجم پایین معامله شوند. این وضعیت نقدشوندگی را کاهش می‌دهد و احتمال فروش اوراق با قیمت کمتر را افزایش می‌دهد.
ریسک نکول در بازارهای بین‌المللی: اگرچه دولت‌های بزرگ و دارای رتبه اعتباری بالا معمولا ریسک نکول کمی دارند، اما در کشورهای پرریسک یا اقتصادهای آسیب‌پذیر احتمال عدم بازپرداخت بدهی وجود دارد. این ریسک می‌تواند ارزش اوراق را کاهش دهد و هزینه تامین مالی دولت را افزایش دهد.
آینده و چشم‌انداز بازار اوراق قرضه دولتی در ایران
آینده بازار اوراق قرضه دولتی در ایران به شدت به مسیر بودجه‌ای دولت وابسته است؛ زیرا افزایش کسری بودجه معمولا انتشار بیشتر اوراق را ضروری میکند و سهم بدهی در ساختار مالی دولت را بالا می‌برد. اگر نرخ سود اوراق با واقعیت‌های تورمی اقتصاد هماهنگ نشود، جذابیت خرید کاهش می‌یابد و دولت مجبور میشود برای تامین مالی، نرخ‌های بالاتری پیشنهاد دهد یا از سیاستهای مکمل استفاده کند. در چنین شرایطی، اتکای بیش از حد به انتشار اوراق بدون کنترل هزینه‌های جاری، اقتصاد را به سمت الگوی دولت بدهکار سوق می‌دهد و فشار بدهی را در سال‌های آینده تقویت میکند.
با این حال، گسترش بازار بدهی در صورت مدیریت صحیح، می‌تواند به تعمیق بازار سرمایه و بهبود کارایی سیاست پولی کمک کند. توسعه ابزارهای بدهی موجب میشود بانک مرکزی امکان بیشتری برای هدایت نرخ بهره و مدیریت نقدینگی در اقتصاد به دست آورد و همچنین مسیر تامین مالی دولت به‌سوی روش‌های شفاف و کم‌ریسک‌تر سوق داده شود. اگر اصلاحات بودجه‌ای هم‌زمان با توسعه بازار بدهی پیش رود، اوراق دولتی می‌توانند به یکی از ستون‌های ثبات مالی در اقتصاد ایران تبدیل شوند.
جمع‌بندی
اوراق قرضه دولتی یکی از مهمترین ابزارهای مالی در سیاست‌گذاری، تامین مالی و مدیریت تورم است. سرمایه‌گذاران با خرید این اوراق، سودی ثابت و کم‌ریسک دریافت میکنند و دولت بدون نیاز به چاپ پول، کسری بودجه را پوشش می‌دهد. موفقیت این بازار وابسته به سه عامل، شفافیت نرخ سود، عمق بازار ثانویه و انضباط مالی دولت است. اگر این سه شرط رعایت شود، بازار اوراق قرضه دولتی به یکی از ستون‌های ثبات اقتصادی ایران تبدیل خواهد شد.
سوالات متداول
اوراق قرضه دولتی ابزار بدهی کمریسکی است که دولت برای تامین مالی منتشر میکند. خریداران سود دورهای دریافت میکنند و در سررسید، اصل سرمایه به آنها بازپرداخت میشود.
سود اوراق بسته به نوع اوراق، سررسید و شرایط بازار تعیین میشود و معمولا کمتر از ابزارهای پرریسک است اما ریسک بسیار پایینی دارد.
از طریق کارگزاریهای بورسی، شرکت در حراج رقابتی یا غیررقابتی و پیگیری اطلاعیههای بانک مرکزی میتوان این اوراق را خریداری کرد.
مهمترین ریسکها شامل ریسک نرخ بهره، ریسک تورم، ریسک نقدشوندگی و ریسک حاکمیتی در کشورهای نوظهور است.
قیمت بر اساس نرخ سود، سررسید، تورم، عرضه و تقاضا و سیاستهای بانک مرکزی در بازار اولیه و ثانویه تعیین میشود.
