گواهی سپرده کالایی چیست؟ + نحوه معاملات آن
امروزه ابزارهای مالی متعددی در بستر بازار سرمایه ایجاد شده‌اند که فرآیند دادوستد و معاملات را تسهیل کرده‌اند. یکی از این ابزارهای مالی که در بورس کالا معامله می‌شود، گواهی سپرده کالایی است. اما این گواهی چگونه صادر می‌شود و چه ویژگی‌هایی دارد؟ کاربرد و نحوه معاملات آن چگونه است؟ در این مقاله به این پرسش‌ها پاسخ داده شده است.
گواهی سپرده کالایی چیست؟
بورس کالا شامل بازارهایی نظیر بازار فیزیکی، بازار مشتقه، بازار مالی و… است که گواهی سپرده کالایی در کنار اوراق سلف استاندارد، صندوق‌های کالایی و اوراق خرید دین کالایی، به عنوان ابزارهای بازار مالی شناخته می‌شوند.
بنابراین می‌توان گفت که این گواهی ابزاری برای تامین مالی کوتاه مدت شرکت‌ها است و به عنوان یکی از انواع اوراق بهادار شناخته می‌شود که مالک کالا در ازای ارائه اجناس یا کالاهای خود به انبارهای مجاز بورس کالا به عنوان رسید دریافت، اخذ می‌کند. این اوراق بهادار قابلیت معامله دارد و دارای سررسید مشخصی است و برای کالاهای مختلفی صادر می‌شود. در زمان سررسید این گواهی، دارنده آن باید به انبار بورس کالا مراجعه و کالای خود را دریافت کند.
تاریخچه گواهی سپرده کالایی
تاریخچه گواهی سپرده کالایی به خرداد سال 1393 بازمی‌گردد. در آن زمان شورای عالی بورس و اوراق بهادار این اوراق بهادار را به عنوان یکی از ابزارهای مالی در بورس کالا شناسایی و تصویب کرد. یک سال بعد، دولت برای اولین بازار از این اوراق در بخش کشاورزی برای فروش ذرت استفاده کرد. گواهی سپرده سکه تمام بهار آزادی نیز در اواخر سال 1394 منتشر شد. امروزه علاوه بر سکه طلا و ذرت، برای کالاهای بسیاری این گواهی صادر می‌شود. همچنین با موفقیت در ارائه این ابزار مالی، تعداد انبارهای بورس کالا روز به روز افزایش یافته است.
انواع گواهی سپرده کالایی
به‌رغم آنکه آغاز معاملات گواهی سپرده کالایی برای کالاهای کشاورزی نظیر ذرت، جو و گندم و فلزات گران‌بهایی همچون شمش و سکه طلا بود، اما امروزه برای کالاهای پایه دیگری نظیر سیمان، زعفران، پسته، میلگرد، شیشه و… این گواهی صادر و در نهایت این اوراق در بازار ثانویه معامله می‌شوند. بورس کالا در سامانه خود لیستی از نمادهای گواهی سپرده، زمان معاملات آن، تاریخ انقضا و سایر مشخصات را منتشر می‌کند که از طریق لینک ذیل قابل مشاهده است:
مشخصات نمادهای گواهی سپرده کالایی
مزایای گواهی سپرده کالایی
ابزارهای مالی همچون گواهی سپرده کالایی باعث تسهیل در روند معاملات کالایی و دسترسی بهتر به کالاها می‌شوند. این ابزار همچنین دارای مزایای ذیل است:
- سهولت در روند معاملات
- کشف قیمت‌های منصفانه به صورت مستمر و روزانه
- راهی مناسب برای تامین مالی
- پوشش ریسک‌های معاملاتی
- افزایش نقدشوندگی و گردش کالاهای موجود در انبارها
- ایجاد شرایط مناسب برای خرده‌فروشی تولیدکنندگان
- امکان ارائه کالاها با کیفیت و استانداردهای لازم
- کمک به ایجاد و توسعه صندوق‌های کالایی (به عنوان دارایی پایه)
- معافیت مالیاتی
- امکان دریافت تسهیلات و وثیقه‌گذاری گواهی سپرده کالایی
- مرجع قیمتی برای قراردادهای مشتقه کالایی
فرآیند پذیرش کالا و صدور گواهی سپرده کالایی
در ادامه فرآیند پذیرش و صدور این اوراق تشریح شده است:
پذیرش کالا در انبارهای بورس کالا
پیش از هر کاری مالک کالا باید کد بورس کالا دریافت کند. پس از آن متقاضی با شناسایی انبارهای مجاز در بورس کالا و مراجعه به بورس کالا باید درخواست پذیرش کالای خود را با تکمیل فرم تقاضای پذیرش ارائه کند. درخواست متقاضی در کمیته پذیرش انبار بورس کالا بررسی شده و در صورت تایید درخواست، تضامین لازم به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ارائه می‌شود. با ارائه مدارک و مستندات لازم و همچنین پرداخت هزینه‌های کارشناسی، کالا به انبار تحویل و در سامانه ثبت خواهد شد.
در این خصوص متقاضی ضمن ارائه بیمه‌نامه به بورس کالا، باید کارمزدی تحت عنوان کارمزد پذیرش در انبار پرداخت کند که نحوه محاسبه آن در ذیل آمده است:
| شرح کارمزد | مبنای محاسبه | نرخ | حداکثر/حداقل (میلیون ریال) |
| کارمزد پذیرش انبار | ارزش ریالی گردش برآوردی انبار بر اساس قیمت بازار نقدی کالای سپرده شده در انبار در تاریخ پذیرش | 5 در هزار ( 0.005 ) | حداقل 50 میلیون ریال سقف 600 میلیون ریال |
با آغاز ذخیره‌سازی کالا در انبار پس از بررسی‌های کیفی و کمی، قبضی برای متقاضی صادر می‌شود که می‌تواند در روز کاری بعد به سپرده‌گذاری مرکزی مراجعه کرده و گواهی سپرده کالایی خود را دریافت کند.
در گواهی سپرده كالايی موارد ذيل درج خواهد شد:
- شماره قبض انبار
- شماره گواهی سپرده كالايی
- نام و كد پذيرش انبار
- نام و نوع كالا
- وزن كالا و كيفيت كالا
- تاريخ انقضای اعتبار گواهی سپرده كالايی
- نام دارنده گواهی سپرده كالايی
- تاريخ صدور
- امضا و مهر انباردار
- و سایر
نکته مهم آن است که بر اساس اعلام بورس کالا، انبار گواهی سپرده كالاهایی نظیر شمش طلا و سکه که ارزشمند هستند، بايد حتما خزانه يكی از بانک‌هایی باشد که مجوز لازم از بانک مركزی را داشته يا مورد تاييد سازمان بورس باشد. همچنین، انبار حامل‌های انرژی باید یکی از انبارها و مخازن مورد تایید نهاد متولی انرژی یا مورد تایید سازمان بورس باشد.
مالک کالا، پس از دریافت این اوراق باید آن را به همراه فرم دستور فروش و مدارک لازم به یکی از کارگزاری‌های مجاز بورس کالا ارائه کند. پس از آن با مشخص شدن نماد معاملاتی توسط بورس، اطلاعات لازم به شركت مديريت فناوری بورس و سپرده‌گذاری مركزی ارائه و گواهی صادر شده از طریق کارگزار عرضه می‌شود.
ویژگی‌های کالاها برای صدور گواهی سپرده کالایی
همان‌طور که گفته شد کالاهایی که امکان صدور گواهی سپرده کالایی برای آن است، باید به عنوان دارایی پایه دارای ویژگی‌ها و استانداردهای لازم باشد. این کالاها ضمن استانداردپذیر بودن باید قابلیت ماندگاری برای یک دوره زمانی قابل قبول داشته باشند. همچنین با گذر زمان ماهیت کالا تغییر نکند و از کیفیت آن کاسته نشود. این کالاها باید قابلیت تفکیک داشته و مازاد عرضه برای آن وجود داشته باشد. همچنین بسته به نوع کالای پایه برخی مشخصات کیفی وجود دارد که از طریق لینک ذیل در سامانه بورس کالا می‌توان جزییات آن را مشاهده کرد:
مشخصات کیفی کالای قابل پذیرش در انبار
گواهی سپرده کالایی چگونه عرضه می‌شود؟
خریداران این اوراق می‌توانند با دریافت آن، کالای مورد نظر را از انبار دریافت کنند یا این گواهی را در بازار ثانویه به فروش برسانند. گواهی سپرده کالایی در ابتدا از سوی کارگزار به دو روش ثبت سفارش و حراج عرضه می‌شود که در ادامه هر کدام از روش‌ها تشریح شده‌اند:
ثبت سفارش: کلیه اطلاعات مربوط به عرضه همچون حجم سفارش، زمان سفارش، قیمت پایه و… قبل از شروع عرضه از سوی سامانه بورس و همچنین سامانه معاملاتی اعلام می‌شود. پس از آن در بازه زمانی مشخص، معامله‌گران سفارش‌های خود را از طریق پنل معاملاتی خود ثبت می‌کنند. پس از پایان سفارش‌گیری، اوراق بر اساس شرایط ذیل تخصیص داده می‌شوند:
- اگر حجم کل سفارش‌ها با قیمت سقف دامنه تعیین شده، بیشتر از کل اوراق عرضه شده باشد، قیمت سقف دامنه به عنوان قیمت تعیین و اوراق به شيوه تخصيص به روش تسهيم به معامله‌گران اختصاص می‌یابد.
- اگر حجم کل سفارش‌ها، در دامنه قیمتی مشخص شده، مساوی یا بیشتر از کل اوراق عرضه شده باشد، اوراق بر اساس اولویت‌بندی قیمتی (از بیشترین به کمترین) به افراد تخصیص می‌یابد. در کمترین قیمت دامنه، اگر حجم تقاضا بیشتر از حجم عرضه باقیمانده باشد، میزان باقیمانده گواهی به روش تخصیص به روش تسهیم، به معامله‌گران اختصاص می‌یابد.
روش حراج: در این روش نیز، کلیه اطلاعات مربوط به عرضه همچون حجم سفارش، زمان سفارش، قیمت پایه و… پیش از شروع عرضه از سوی سامانه بورس و همچنین سامانه معاملاتی اعلام می‌شود. در زمان عرضه، سفارش‌ها بدون محدودیت قیمتی از سوی معامله‌گران ثبت می‌شوند. در حراج اوراق با شرایط ذیل تخصیص داده می‌شود:
- اگر حجم کل سفارش‌ها مساوی یا بیشتر از کل اوراق عرضه شده باشد، اوراق از بالاترین قیمت به پایین‌ترین بر اساس اولویت‌بندی تخصیص خواهد یافت. در قیمت‌های پایین اگر حجم تقاضا بیشتر از عرضه باشد، اولویت زمانی در نظر گرفته می‌شود.
- اگر حجم كل سفارش‌ها كمتر از حجم اوراق قابل عرضه باشد، به سفارش‌ها به ترتيب از بالاترين قيمت، اوراق تخصیص داده می‌شود.
پس از عرضه اولیه این اوراق در بازار ثانویه از سوی کارگزار، معاملات به دو صورت معاملات پیوسته و معاملات تک قیمتی انجام می‌شود:
حراج پیوسته: در این مرحله خریدار می‌تواند اوراق گواهی سپرده کالایی خود را مجددا بفروش برساند. همچنین در صورت دلخواه با فرارسیدن زمان سررسید تاریخ انقضای گواهی سپرده می‌تواند کالای خود را تحویل بگیرد.
حراج تک قیمتی یا ناپیوسته: در این مرحله خریدار پس از اخذ گواهی حتما باید کالا را از انبار در زمان سررسید تحویل بگیرد و امکان معامله مجدد این گواهی وجود نخواهد داشت.
نحوه خرید و فروش گواهی سپرده کالایی در بازار ثانویه
پیش از هر کاری معامله‌گر باید حتما از طریق کارگزار مجاز در معاملات بورس کالا، نسبت به ثبت‌نام در سامانه سجام و دریافت کدبورسی اقدام کنند. پس از آن با دریافت کد معاملات آنلاین و واریز وجه معاملات به حساب کارگزاری، می‌توانند از طریق پنل کارگزاری نسبت به خرید و فروش گواهی سپرده کالایی اقدام کنند. معاملات این اوراق همانند سایر اوراق و ابزارهای قابل معامله مشمول کارمزد است که میزان کارمزدهای این گواهی در ادامه آورده شده است.
| کارمزدهای گواهی سپرده کالایی | |||||||
| شرح کارمزد | خرید (درصد) | فروش (درصد) | جمع (درصد) | کارمزد به میلیون ریال | |||
| حداکثر کارمزد خرید | حداکثر کارمزد فروش | جمع | |||||
| کارمزد معاملات گواهی سپرده کالایی (به جز سکه طلا) | کارمزد کارگزاران | 0/0015 | 0/0015 | 0/003 | 100 | 100 | 200 |
| کارمزد بورس کالا | 0/0004 | 0/0004 | 0/0008 | 100 | 100 | 200 | |
| کارمزد سپرده‌گذاری | 0/00025 | 0/00025 | 0/0005 | 100 | 100 | 200 | |
| حق نظارت سازمان بورس | 0/0001 | 0/0001 | 0/0002 | 50 | 50 | 100 | |
| کارمزد مدیریت فناوری | 0/00015 | 0/00015 | 0/0003 | 100 | 100 | 200 | |
| جمع کل | 0/0024 | 0/0024 | 0/0048 | 450 | 450 | 900 | |
| کارمزد معاملات گواهی سپرده کالایی سکه طلا | کارمزد کارگزاران | 0/00075 | 0/00075 | 0/0015 | 100 | 100 | 200 |
| کارمزد بورس کالا | 0/0002 | 0/0002 | 0/0004 | 50 | 50 | 100 | |
| حق نظارت سازمان بورس | 0/0001 | 0/0001 | 0/0002 | 50 | 50 | 100 | |
| کارمزد شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه | 0/000125 | 0/000125 | 0/00025 | 50 | 50 | 100 | |
| کارمزد مدیریت فناوری بورس تهران | 0/000075 | 0/000075 | 0/00015 | 50 | 50 | 100 | |
| جمع کل | 0/00125 | 0/00125 | 0/0025 | 300 | 300 | 600 | |
| نرخ کارمزدهای معاملات بلوک مشابه بازار عادی است، اما سقف کارمزد بورس کالا در معاملات بلوک 2 برابر بازار عادی است. | |||||||
در صورتی که خریدار قصد تحویل کالا از انبار را داشته باشد، پس از مراجعه به انبار (با هماهنگی لازم) و ارائه مدارک و احراز هویت، هزینه‌هایی نظیر هزینه انبارداری از زمان معامله تا زمان تحویل را پرداخت و سپس کالا به خریدار تحویل داده می‌شود.
زمان معاملات گواهی سپرده کالایی
زمان انجام معاملات این اوراق بر اساس جدول ذیل است:
| ردیف | عنوان | نحوه انجام معامله | ساعت معاملات | روزهای معامله |
| 1 | نمادهای گواهی سپرده کالایی سکه تمام طرح جدید | پیوسته | 11:30 الی 15 | شنبه تا چهارشنبه |
| 2 | نمادهای گواهی سپرده کالایی محصولات کشاورزی | پیوسته | 8:45 الی 15 | شنبه تا چهارشنبه |
| 3 | نمادهای گواهی سپرده کالایی سیمان | ناپیوسته | 12:45 الی 14 | دوشنبه و سه شنبه |
| 4 | نمادهای میلگرد | ناپیوسته | 12:45 الی 14 | دوشنبه |
| 5 | نمادهای گواهی سپرده کالایی شیشه | ناپیوسته | 12:45 الی 14 | دوشنبه |
| 7 | نماد گواهی سپرده کلایی شمش طلا | پیوسته | 11:30 الی 17 | شنبه تا چهارشنبه |
| 11:30 الی 15 | پنجشنبه | |||
| 8 | نماد گواهی سپرده کالایی سکه طلا (نماد CD1GOC0001) | پیوسته | 11:30 الی 17 | شنبه تا چهارشنبه |
| 11:30 الی 15 | پنجشنبه |
جمع‌بندی
بورس کالا به عنوان بستری مناسب برای معاملات کالاها شناخته می‌شود که ابزارهای متنوعی دارد. یکی از ابزارهای مالی نوین در آن گواهی سپرده کالایی است. این گواهی قابلیت معامله در بورس را دارد و در واقع مالکیت صاحب گواهی بر مقدار معینی از کالا را نشان می‌دهد. پس از پذیرش کالاها در انبار و عرضه گواهی سپرده در بورس، معامله‌گران می‌توانند گواهی صادرشده را در بورس مکررا معامله کرده یا بسته به نوع معامله پس از دریافت گواهی نسبت به دریافت کالا از انبار اقدام کنند.
