سهام جایزه چیست؟ نحوه دریافت و فروش آن
احتمالا در برخی مواقع سهامداران به یکباره با افزایش تعداد سهام یک شرکت و کاهش قیمت بازاری آن سهم در پرتفوی خود مواجه شده‌اند. در این بین ممکن است برخی علت این موضوع را ندانند. به سهامی که به پرتفوی این افراد افزوده شده است، سهام جایزه می‌گویند. اما این سهام چه نوع سهامی است و تفاوت آن با سهام عادی در چیست؟ چه زمانی به سهامداران سهام جایزه تعلق می‌گیرد؟ در این مقاله به این پرسش‌ها پاسخ داده شده است.
منظور از سهام جایزه در بورس چیست؟
هرگاه شرکتی از طریق یکی از روش‌های سود انباشته یا تجدید ارزیابی داراییها افزایش سرمایه دهد، باتوجه به میزان افزایش سرمایه‌ای که دارد، تعداد سهام کل شرکت افزایش می‌یابد. در این حالت گرچه تعداد سهام کل بیشتر شده اما قیمت تئوریک هر سهم باید کاهش یابد تا ارزش بازار سهم به صورت کاذب بالاتر نرود.
با این شرایط احتمالا بسیاری خواهند گفت که کاهش قیمت سهم به ضرر سهامدارانش تمام خواهد شد، بنابراین برای حل این مشکل، به میزان کاهش قیمت هر سهم و بسته به میزان افزایش سرمایه، به سهامداران فعلی که سهم مورد نظر را در زمان افزایش سرمایه در پرتفوی خود داشته‌اند، سهام اضافه تعلق می‌گیرد. در این حالت سهامداران بابت سهام جدید پولی پرداخت نمی‌کنند، از طرفی ارزش دارایی‌هایشان نیز تغییر نخواهد کرد. به این سهام جدید، سهام جایزه گفته می‌شود.
نحوه دریافت سهام جایزه
همان‌طور که گفته شد، سهام جایزه از طریق برخی روش‌های افزایش سرمایه به پرتفوی سهامداران افزوده می‌شود. افزایش سرمایه، همان‌طور که از نامش پیداست؛ یعنی افزایش سرمایه شرکت که به عنوان راهی برای تامین مالی شرکت‌ها شناخته می‌شود. افزایش سرمایه از روش‌های مختلفی که در ذیل آمده انجام می‌شود:
- افزایش سرمایه از محل اندوخته یا انباشته
- افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده
- افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی داراییها
- افزایش سرمایه به روش صرف سهام
همان‌طور که گفته شد، سهام جایزه از دو روش افزایش سرمایه از محل اندوخته یا انباشته و افزایش در سرمایه از محل تجدید ارزیابی داراییها به سهامداران تخصیص می‌یابد. البته در افزایش سرمایه به روش صرف سهام نیز ممکن است سهام جایزه به سهامداران اعطا شود، اما این روش چندان در ایران کاربردی ندارد.
در ادامه نحوه تخصیص سهام جایزه از این روش‌ها تشریح شده است:
نحوه دریافت سهام جایزه از روش سود انباشته
شرکت‌ها موظف هستند تا هرساله درصدی از سود خود را تحت عنوان سود انباشته در نظر بگیرند. این سود قابلیت تقسیم میان سهامداران را ندارد. برخی شرکت‌ها تصمیم می‌گیرند تا با سودی که انباشته شده، افزایش سرمایه دهند. در این حالت هیچ پولی از بیرون به شرکت وارد نشده و شرکت در ازای این افزایش سرمایه سهام جدیدی منتشر می‌کند که تحت عنوان سهام جایزه به سهامداران تعلق می‌گیرد. در این حالت بر ارزش اسمی هر سهم افزوده اما از قیمت بازاری آن کاسته می‌شود.
برای مثال اگر شرکتی قصد افزایش سرمایه 30 درصدی از محل سود انباشته داشته باشد، در حالی که مجموع سهام یک فرد 200 سهم و قیمت سهم پیش از افزایش سرمایه 1,000 تومان باشد، تعداد سهام جایزه و قیمت تئوریک هر سهم به شرح ذیل است:
((۱۰۰/درصد افزایش سرمایه) + ۱) × تعداد سهام اولیه = تعداد سهام
((30/100) + ۱) × 200 = 260
تعداد سهام جایزه = تعداد سهام قدیم – تعداد سهام جدید
60 = 200 – 260
((۱۰۰/درصد افزایش سرمایه) + ۱) / قیمت پایانی سهم پیش از افزایش سرمایه = قیمت جدید سهم
((30/100) + ۱) / 1000 = 769
نحوه تخصیص سهام جایزه از روش تجدید ارزیابی داراییها
در روش تجدید ارزیابی داراییها نیز همانند روش سود انباشته، پولی از بیرون وارد شرکت نمی‌شود. نکته مهم در این نوع افزایش سرمایه این است که شرکت‌ها، ارزش دارایی‌های خود را بر اساس قیمت‌های زمان تاسیس در دفاتر خود ثبت می‌کنند اما هرساله به واسطه تورم ارزش دارایی‌های آن‌ها اعم از زمین، ملک، تجهیزات و… افزایش می‌یابد. بنابراین برای ارزش‌گذاری واقعی دارایی‌های شرکت‌ها، باید هر چند سال یک بار قیمت‌ها به‌روز شود. در این روش ارزش سرمایه شرکت افزایش می‌یابد و بر اساس میزان افزایش سرمایه، سهام جایزه منتشر می‌شود. البته در این روش نیز قیمت تئوریک هر سهم بسته به میزان افزایش سرمایه کاهش می‌یابد. لازم به توضیح است که محاسبات این روش همانند روش افزایش سرمایه از محل سود انباشته است.
نحوه تخصیص سهام جایزه از روش صرف سهام
در این روش اگر شرکتی تصمیم بگیرد تا سهام خود را با قیمتی بیش از قیمت اسمی آن در بازار بفروشد، به میزان اختلاف بین قیمت اسمی و قیمت عرضه، صرف سهام گفته می‌شود. در این حالت رقم ماحصل از صرف سهام یا به حساب اندوخته شرکت‌ها افزوده می‌شود یا ممکن است که سهام جایزه منتشر و به سهامداران تخصیص یابد. همان‌طور که گفته شد این روش در ایران چندان رایج نیست.
زمان افزوده شدن سهام جایزه به پرتفوی سهامداران
احتمالا بسیاری از سهامداران این پرسش را داشته باشند که سهام جایزه چه زمانی به پرتفوی آن‌ها افزوده خواهد شد؟ چرا برای برخی از سهام مدت‌ها زمان می‌برد تا این سهام در پرتفو بشیند و قابلیت معامله پیدا کند؟
برای پاسخ به این افراد باید گفت که زمان اضافه شدن این نوع سهام به پرتفوی آن‌ها، به میزان افزایش سرمایه بستگی دارد. در واقع پس از تشکیل مجمع فوق‌العاده شرکت در خصوص افزایش سرمایه، نماد شرکت بسته می‌شود، یعنی سهام آن قابلیت معامله نخواهد داشت. در این حالت اگر میزان افزایش سرمایه کمتر از 200 درصد باشد، تا نهایت 2 روز کاری پس از مجمع، نماد بازگشایی شده و قابلیت معامله خواهد داشت.
نکته مهم آن است که فرآیند افزایش سرمایه از زمان تشکیل مجمع تا ثبت آن، فرآیندی زمان‌بر است و سهامداران باید در این خصوص صبور باشند. سهام جایزه تا زمانی که افزایش سرمایه ثبت نشود، به پرتفوی معامله‌گران اضافه نخواهد شد. همچنین در صورتی که افزایش سرمایه بیش از 200 درصد باشد، نماد سهم تا زمان ثبت افزایش سرمایه بازگشایی نخواهد شد. در این حالت پس از ثبت افزایش سرمایه و انتشار آگهی آن، سهام بازگشایی شده و سهام جایزه به پرتفوی سهامدار اضافه می‌شود. از آن پس هم سهام عادی و هم سهام جایزه قابلیت معامله را خواهند داشت.
نکته‌ای که باید در نظر داشت آن است که این نوع سهام پس از افزوده شدن به پرتفوی سهامداران دیگر تفاوتی با سهام عادی نخواهند داشت و با قیمت سهام عادی و به همان روش معامله می‌شوند.
سهام جایزه به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟
به‌طور کلی در فرآیند افزایش سرمایه، تنها سهامدارانی مشمول مزایای افزایش سرمایه همچون سهام جایزه خواهند شد که در زمان برگزاری مجمع فوق‌العاده افزایش سرمایه، سهامدار آن شرکت باشند. کما اینکه دارایی این افراد از سهام مدنظر تنها یک سهم باشد. در این حالت پس از افزایش سرمایه به روش فوق، سهام جایزه در پرتفوی این افراد خواهد نشست. البته تعداد سهامی که به سهامداران تعلق می‌گیرد، بر اساس میزان افزایش سرمایه و درصد مالکیت آن‌ها از سهام شرکت مشخص می‌شود. در واقع هرچه میزان سهام یک سهامدار بیشتر باشد، سهام جایزه بیشتری دریافت خواهد کرد.
نتیجه‌گیری
یکی از مزایای شرکت در افزایش سرمایه برای سهامداران، به ویژه افزایش سرمایه به روش سود انباشته و تجدید ارزیابی داراییها، تخصیص سهام جایزه به آن‌ها است. در این حالت گرچه از جهت ارزشی در دارایی سهامداران تغییری ایجاد نمی‌شود، اما تعداد سهام آن‌ها بیشتر خواهد شد. در این حالت بسیاری معتقدند با افزایش سرمایه، شرکت‌ها گام مهمی در راستای توسعه و رشد برداشته و این امر احتمالا چشم‌انداز آتی سهم را جذاب‌تر کند. بنابراین باتوجه به اینکه قیمت تئوریک سهم کاهش می‌یابد، احتمالا سرعت افزایش قیمت سهم در آینده بیشتر شود. البته باید در نظر داشت که انتخاب سهم صرفا بر اساس افزایش سرمایه، امری منطقی نیست و باید سایر فاکتورهای ارزندگی سهم نیز مدنظر قرار گیرد. چه بسا اثرات روانی ممکن است که موقتا سهامی که قصد افزایش سرمایه دارند را جذاب‌تر کند، اما در نهایت بازار به سمت خلاف انتظار پیش رود.
