شاخص قیمت تولیدکننده (PPI) چیست؟

شاخص‌های قیمتی بیانگر تغییرات قیمتی در گروه‌های مختلف کالایی و خدمات نسبت به سال پایه است. این شاخص‌ها انواع مختلفی دارند و هرکدام نوسانات قیمتی کالا و خدمات را برای گروهی از مصرف‌کنندگان یا تولیدکنندگان نشان می‌دهد. از جمله این شاخص‌ها به شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI)، شاخص قیمت تولیدکننده (PPI)، شاخص قیمت کالاهای صادراتی و وارداتی، شاخص بهای عمده و خرده‌فروشی و… اشاره کرد. در این مقاله به تشریح شاخص قیمت تولیدکننده (Producer Price Index) پرداخته شده است.

شاخص قیمت چیست؟

در اقتصاد کلان عمدتا برای نمایش تحولات قیمتی از انواع شاخص استفاده می‌شود. از آن‌جا که این شاخص‌ها می‌بایست یک اساس و یا پایه‌ای به عنوان مبدا محاسبات طی دوره‌های مختلف داشته باشند، عمدتا با تعیین یک سال پایه، تغییرات قیمتی در بازه‌های زمانی مختلف محاسبه می‌شود. مهم‌ترین شاخص قیمت برای کشور، شاخص قیمت مصرف‌کنندگان یا CPI است. این شاخص تورم را نشان می‌دهد. در این بین شاخص قیمت دیگری وجود دارد که قیمت تمام شده کالا و خدمات را از نگاه فروشندگان نشان می‌دهد. در واقع افزایش قیمت‌ها در شاخص قیمت تولیدکننده، رشد قیمت‌ها در شاخص مصرف‌کننده را در آینده نشان می‌دهد.

انواع روش‌های محاسبه شاخص‌های قیمت شامل روش لاسپیرز، پاشه، فیشر و شاخص مارشال- اجورث است. در شاخص‌های قیمت ایران عمدتا از روش لاسپیرز استفاده می‌شود.

شاخص قیمت تولیدکننده (PPI) چیست؟

شاخص قیمت تولیدکننده یا همان (Producer price indices) که با حروف اختصار (PPI) نشان داده می‌شود، یکی از شاخص‌های مهم است. هدف این شاخص نمایش تغییرات قیمت گروه‌های مختلف کالا و خدمات تولیدشده برای فروش در بازه زمانی مشخص است. در واقع این شاخص تغییرات بهای تمام شده کالاها و خدمات را در محل تولید نشان می‌دهد. نوسانات این شاخص برای بخش‌های مختلف برای اولین بار از سال 1374 و بر پایه سال 1369 از سوی بانک مرکزی تهیه شد که بعدها در دوره‌های مختلف مورد بازبینی قرار گرفت. بعدها در سال 1390 اطلاعات مربوط به این نماگر از سوی مرکز آمار ایران نیز منتشر شد. بررسی این شاخص در کشور به صورت ماهانه صورت گرفته و تغییرات آن به صورت ماهانه، فصلی و سالانه منتشر می‌شود.

تفاوت شاخص (PPI) و (CPI)

شاخص قیمت مصرف‌کننده یا (CPI) تحولات قیمت سبدی از کالا و خدمات مصرفی را برای مصرف‌کنندگان نشان می‌دهد. در واقع شاخص CPI تغییرات هزینه‌ها را برای مصرف‌کنندگان نمایش می‌دهد. این شاخص برای نمایش تورم استفاده می‌شود. شاخص قیمت تولیدکننده یا (PPI) اما تحولات قیمت تمام شده کالا و خدمات را در محل تولید برای فروشندگان یا تولیدکنندگان نشان می‌دهد. این شاخص تغییرات هزینه را برای تولیدکنندگان نشان می‌دهد. از طرفی شاخص PPI تحولات شاخص CPI را پیش‌بینی می‌کند.

بخش‌های مختلف شاخص قیمت تولیدکننده

برای محاسبه شاخص قیمت تولیدکننده و نمایش نوسانات آن طی دوره‌های زمانی مختلف، فعالیت‌های اقتصادی کشور به زیر شاخه‌ها و گروه‌های مختلف دسته‌بندی می‌شود. هر گروه یا زیر شاخه در شاخص PPI بسته به سطح اهمیت با ضریب وزنی متفاوتی لحاظ می‌شود. بانک مرکزی فعالیت‌های اقتصادی کشور را به 13 گروه اصلی و 267 گروه فرعی دسته‌بندی کرده است و به هر گروه ضریب وزنی مشخصی داده است. این بخش‌ها به ترتیب اثر وزنی به بخش ساخت (صنعت)، حمل و نقل و انبارداری، کشاورزی، جنگلداری و ماهیگیری، بهداشت و مددکاری، آموزش، اطلاعات و ارتباطات، هتل و رستوران و سایر فعالیت‌ها و خدمات دسته‌بندی می‌شوند. هر بخش نیز زیر شاخه‌های مختلف با ضرایب وزنی متفاوت دارد.

ضرایب اهمیت شاخص (PPI)

همان‌طور که ذکر شد، شاخص PPI به عنوان دماسنج تغییرات قیمتی کالاها و خدمات، برای دوره‌های زمانی مختلف (ماهانه، فصلی و سالانه) نسبت به سال پایه است. تولید و خدمات کشور برای بخش‌های مختلف بسته به میزان اهمیت با ضرایب وزنی مختلفی در نظرگرفته شده است. در جدول ذیل ضرایب در نظر گرفته شده برای هر بخش اصلی آورده شده است:

نحوه محاسبه شاخص قیمت تولید کننده (PPI)

برای محاسبه شاخص PPI، ارزش تمام شده کالاها و خدمات مشمول در شاخص در محل تولید به صورت دسته‌بندی شده برای شهرهای مختلف جمع‌آوری می‌شود. پس از جمع‌آوری قیمت‌ها، میانگین موزون تغییرات قیمت کلیه کالاها و خدمات موثر بر شاخص، با وزن تولید نسبی آن کالا یا خدمات در سال پایه و بر اساس فرمول لاسپیرز محاسبه می‌شود.

به بیان ساده‌تر در روش لاسپیرز که یکی از روش‌های محاسبه شاخص قیمت است، قیمت یا ارزش روز بهای تمام شده هر یک از کالاها و خدمات که در محاسبه شاخص PPI لحاظ می‌شود را در مقدار وزنی همان کالا و خدمات در سال پایه ضرب می‌کنند و سپس میانگین موزون آن را بسته به میزان ضریب اهمیت محاسبه می‌کنند.

در فرمول فوق p^t  قیمت کالا و خدمات در سال مورد محاسبه و p^o  و q^o قیمت و مقدار کالا و خدمات در سال پایه است.

تغییرات شاخص هر گروه نسبت به ماه قبل، فصل قبل و سال قبل منتشر می‌شود. این نوسانات قیمتی برای تک تک بخش‌ها و زیرمجموعه‌های آن به صورت جداگانه محاسبه می‌شود. تغییرات قیمت‌ها در شاخص قیمت تولیدکننده دید مناسبی از روند قیمت‌ها برای مصرف‌کنندگان در روزهای آتی دارد.

اثر شاخص قیمت تولیدکننده بر تورم

همان‌طور که گفته شد، شاخص قیمت مصرف‌کننده نمایانگر تورم برای سبدی از کالاهای مصرفی است. از شاخص قیمت تولیدکننده اما به عنوان شاخصی پیش‌نگر برای پیش‌بینی تورم استفاده می‌کنند، چرا که تغییرات قیمت تمام شده کالا و خدمات برای تولیدکنندگان بر قیمت‌ مصرف‌کنندگان اثرگذار است. به بیان دیگر تغییرات قیمت کالاها و خدمات از سوی مصرف‌کنندگان با اندکی وقفه نسبت به قیمت تمام شده کالاها و خدمات از سوی تولیدکنندگان نمایان می‌شود. بسیاری معتقدند که شاخص قیمت تولیدکننده برای ارزیابی و شناسایی روند قیمت‌ها و کنترل آن از سوی دولت است. در واقع دولت با کنترل قیمت تولیدکنندگان سعی بر کنترل نرخ تورم را دارد.

تاریخچه 31 ساله قیمت شاخص (PPI) در ایران

سال پایه در نظر گرفته شده برای محاسبه شاخص قیمت تولیدکننده، سال 1369 است. در جدول ذیل تغییرات شاخص قیمت تولیدکننده در 31 سال اخیر آورده شده است. این جدول اعداد اعلامی از سوی بانک مرکزی است.