شاخص قیمت تولیدکننده (PPI) چیست؟

شاخص قیمت تولیدکننده (PPI) یک ابزار اقتصادی است که تغییرات قیمت کالاها و خدمات تولیدی را از دیدگاه تولیدکنندگان نشان می‌دهد. شاخص‌های قیمتی بیانگر تغییرات قیمتی در گروه‌های مختلف کالایی و خدمات نسبت به سال پایه است. این شاخص‌ها انواع مختلفی دارند و هرکدام نوسانات قیمتی کالا و خدمات را برای گروهی از مصرف‌کنندگان یا تولیدکنندگان نشان می‌دهد. از جمله این شاخص‌ها به شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI)، شاخص قیمت تولیدکننده (PPI)، شاخص قیمت کالاهای صادراتی و وارداتی، شاخص بهای عمده و خرده‌فروشی و… اشاره کرد. در این مقاله به تشریح شاخص قیمت تولیدکننده (Producer Price Index) پرداخته شده است.

شاخص قیمت چیست؟

در اقتصاد کلان عمدتا برای نمایش تحولات قیمتی از انواع شاخص استفاده می‌شود. از آن‌جا که این شاخص‌ها می‌بایست یک اساس و یا پایه‌ای به عنوان مبدا محاسبات طی دوره‌های مختلف داشته باشند، عمدتا با تعیین یک سال پایه، تغییرات قیمتی در بازه‌های زمانی مختلف محاسبه می‌شود. مهم‌ترین شاخص قیمت برای کشور، شاخص قیمت مصرف‌کنندگان یا CPI است. این شاخص تورم را نشان می‌دهد. در این بین شاخص قیمت دیگری وجود دارد که قیمت تمام شده کالا و خدمات را از نگاه فروشندگان نشان می‌دهد. در واقع افزایش قیمت‌ها در شاخص قیمت تولیدکننده، رشد قیمت‌ها در شاخص مصرف‌کننده را در آینده نشان می‌دهد.

انواع روش‌های محاسبه شاخص‌های قیمت شامل روش لاسپیرز، پاشه، فیشر و شاخص مارشال- اجورث است. در شاخص‌های قیمت ایران عمدتا از روش لاسپیرز استفاده می‌شود.

شاخص قیمت تولیدکننده (PPI) چیست؟

شاخص قیمت تولیدکننده یا همان (Producer price indices) که با حروف اختصار (PPI) نشان داده می‌شود، یکی از شاخص‌های مهم است. هدف این شاخص نمایش تغییرات قیمت گروه‌های مختلف کالا و خدمات تولیدشده برای فروش در بازه زمانی مشخص است. در واقع این شاخص تغییرات بهای تمام شده کالاها و خدمات را در محل تولید نشان می‌دهد. نوسانات این شاخص برای بخش‌های مختلف برای اولین بار از سال 1374 و بر پایه سال 1369 از سوی بانک مرکزی تهیه شد که بعدها در دوره‌های مختلف مورد بازبینی قرار گرفت. بعدها در سال 1390 اطلاعات مربوط به این نماگر از سوی مرکز آمار ایران نیز منتشر شد. بررسی این شاخص در کشور به صورت ماهانه صورت گرفته و تغییرات آن به صورت ماهانه، فصلی و سالانه منتشر می‌شود.

تفاوت شاخص (PPI) و (CPI)

شاخص قیمت مصرف‌کننده یا (CPI) تحولات قیمت سبدی از کالا و خدمات مصرفی را برای مصرف‌کنندگان نشان می‌دهد. در واقع شاخص CPI تغییرات هزینه‌ها را برای مصرف‌کنندگان نمایش می‌دهد. این شاخص برای نمایش تورم استفاده می‌شود. شاخص قیمت تولیدکننده یا (PPI) اما تحولات قیمت تمام شده کالا و خدمات را در محل تولید برای فروشندگان یا تولیدکنندگان نشان می‌دهد. این شاخص تغییرات هزینه را برای تولیدکنندگان نشان می‌دهد. از طرفی شاخص PPI تحولات شاخص CPI را پیش‌بینی می‌کند.

شاخص PPI خالص یا core PPI چیست؟

شاخص PPI خالص یا Core PPI نسخه‌ای تعدیل‌شده از شاخص قیمت تولیدکننده (PPI) است که نوسانات قیمت کالاهای فرار مانند مواد غذایی و انرژی را از محاسبه حذف می‌کند. دلیل این تعدیل، کاهش نویز آماری و ارائه تصویری دقیق‌تر از روندهای پایدار تورمی در بخش تولید است.
در واقع، Core PPI بهتر از PPI معمولی می‌تواند روندهای بلندمدت تورم تولیدکننده را نمایان کند؛ چرا که قیمت مواد غذایی و انرژی معمولا نوسانات مقطعی دارند و ممکن است باعث گمراهی در تحلیل سیاست‌گذاران پولی یا تصمیم‌گیران اقتصادی شوند. به همین دلیل، بانک‌های مرکزی و تحلیل‌گران اقتصادی برای ارزیابی دقیق‌تر فشارهای تورمی و تصمیم‌گیری درباره سیاست‌های پولی به شاخص PPI خالص توجه ویژه‌ای دارند.

بخش‌های مختلف شاخص قیمت تولیدکننده

برای محاسبه شاخص قیمت تولیدکننده و نمایش نوسانات آن طی دوره‌های زمانی مختلف، فعالیت‌های اقتصادی کشور به زیر شاخه‌ها و گروه‌های مختلف دسته‌بندی می‌شود. هر گروه یا زیر شاخه در شاخص PPI بسته به سطح اهمیت با ضریب وزنی متفاوتی لحاظ می‌شود. بانک مرکزی فعالیت‌های اقتصادی کشور را به 13 گروه اصلی و 267 گروه فرعی دسته‌بندی کرده است و به هر گروه ضریب وزنی مشخصی داده است. این بخش‌ها به ترتیب اثر وزنی به بخش ساخت (صنعت)، حمل و نقل و انبارداری، کشاورزی، جنگلداری و ماهیگیری، بهداشت و مددکاری، آموزش، اطلاعات و ارتباطات، هتل و رستوران و سایر فعالیت‌ها و خدمات دسته‌بندی می‌شوند. هر بخش نیز زیر شاخه‌های مختلف با ضرایب وزنی متفاوت دارد.

ضرایب اهمیت شاخص (PPI)

همان‌طور که ذکر شد، شاخص PPI به عنوان دماسنج تغییرات قیمتی کالاها و خدمات، برای دوره‌های زمانی مختلف (ماهانه، فصلی و سالانه) نسبت به سال پایه است. تولید و خدمات کشور برای بخش‌های مختلف بسته به میزان اهمیت با ضرایب وزنی مختلفی در نظرگرفته شده است. در جدول ذیل ضرایب در نظر گرفته شده برای هر بخش اصلی آورده شده است:

نحوه محاسبه شاخص قیمت تولید کننده (PPI)

برای محاسبه شاخص PPI، ارزش تمام شده کالاها و خدمات مشمول در شاخص در محل تولید به صورت دسته‌بندی شده برای شهرهای مختلف جمع‌آوری می‌شود. پس از جمع‌آوری قیمت‌ها، میانگین موزون تغییرات قیمت کلیه کالاها و خدمات موثر بر شاخص، با وزن تولید نسبی آن کالا یا خدمات در سال پایه و بر اساس فرمول لاسپیرز محاسبه می‌شود.

به بیان ساده‌تر در روش لاسپیرز که یکی از روش‌های محاسبه شاخص قیمت است، قیمت یا ارزش روز بهای تمام شده هر یک از کالاها و خدمات که در محاسبه شاخص PPI لحاظ می‌شود را در مقدار وزنی همان کالا و خدمات در سال پایه ضرب می‌کنند و سپس میانگین موزون آن را بسته به میزان ضریب اهمیت محاسبه می‌کنند.

در فرمول فوق p^t  قیمت کالا و خدمات در سال مورد محاسبه و p^o  و q^o قیمت و مقدار کالا و خدمات در سال پایه است.

تغییرات شاخص هر گروه نسبت به ماه قبل، فصل قبل و سال قبل منتشر می‌شود. این نوسانات قیمتی برای تک تک بخش‌ها و زیرمجموعه‌های آن به صورت جداگانه محاسبه می‌شود. تغییرات قیمت‌ها در شاخص قیمت تولیدکننده دید مناسبی از روند قیمت‌ها برای مصرف‌کنندگان در روزهای آتی دارد.

کسب و کارها چگونه از شاخص PPI‌ استفاده می‌کنند؟

کسب‌وکارها از شاخص قیمت تولیدکننده (PPI) به‌عنوان یک ابزار تحلیلی برای تصمیم‌گیری‌های مالی، عملیاتی و استراتژیک استفاده می‌کنند. این شاخص به آن‌ها کمک می‌کند تا روند تغییر هزینه‌های تولید را رصد کنند و با پیش‌بینی بهتر شرایط اقتصادی، از نوسانات قیمتی جلوگیری یا بهره‌برداری کنند. در ادامه، سه کاربرد اصلی PPI برای کسب‌وکارها را به‌طور بررسی شده است:

۱. پیش‌بینی هزینه‌ها و تعیین قیمت فروش: کسب‌وکارها با تحلیل روند PPI می‌توانند افزایش یا کاهش آتی در هزینه‌های تولید (مانند مواد اولیه یا نیروی کار) را پیش‌بینی کنند. این تحلیل به آن‌ها امکان می‌دهد قیمت فروش محصولات خود را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که حاشیه سود حفظ شود یا زیان کاهش یابد.

۲. مذاکره با تامین‌کنندگان و مشتریان: شرکت‌ها از داده‌های PPI برای توجیه افزایش یا کاهش قیمت‌ها در مذاکره با مشتریان یا تامین‌کنندگان استفاده می‌کنند. مثلا اگر شاخص PPI در یک صنعت خاص افزایش یافته باشد، تولیدکننده می‌تواند با استناد به آن خواهان افزایش قیمت قراردادهای فروش خود شود.

۳. ارزیابی عملکرد و مدیریت ریسک: مقایسه PPI صنعت با هزینه‌های داخلی شرکت به مدیران کمک می‌کند تا میزان بهره‌وری، رقابت‌پذیری و کارایی عملیاتی خود را ارزیابی کنند. اگر نرخ رشد هزینه‌های شرکت بالاتر از رشد PPI باشد، ممکن است نشان‌دهنده ناکارآمدی یا ریسک‌های ساختاری باشد که نیاز به اصلاح دارد.

تاریخچه 31 ساله قیمت شاخص (PPI) در ایران

سال پایه در نظر گرفته شده برای محاسبه شاخص قیمت تولیدکننده، سال 1369 است. در جدول ذیل تغییرات شاخص قیمت تولیدکننده در 31 سال اخیر آورده شده است. این جدول اعداد اعلامی از سوی بانک مرکزی است.

اثر شاخص قیمت تولیدکننده بر تورم

همان‌طور که گفته شد، شاخص قیمت مصرف‌کننده نمایانگر تورم برای سبدی از کالاهای مصرفی است. از شاخص قیمت تولیدکننده اما به عنوان شاخصی پیش‌نگر برای پیش‌بینی تورم استفاده می‌کنند، چرا که تغییرات قیمت تمام شده کالا و خدمات برای تولیدکنندگان بر قیمت‌ مصرف‌کنندگان اثرگذار است. به بیان دیگر تغییرات قیمت کالاها و خدمات از سوی مصرف‌کنندگان با اندکی وقفه نسبت به قیمت تمام شده کالاها و خدمات از سوی تولیدکنندگان نمایان می‌شود. بسیاری معتقدند که شاخص قیمت تولیدکننده برای ارزیابی و شناسایی روند قیمت‌ها و کنترل آن از سوی دولت است. در واقع دولت با کنترل قیمت تولیدکنندگان سعی بر کنترل نرخ تورم را دارد.

تاثیر شاخص PPI در بازارهای مالی

همانطور که در پاراگراف‌های قبلی گفته شد، شاخص قیمت تولیدکننده یکی از شاخص‌های کلیدی برای سنجش تورم در مرحله تولید است که اثرات گسترده‌ای بر تصمیمات پولی و رفتار بازارها دارد. در ادامه، تاثیر این شاخص در بازارهای مختلف بررسی شده است:

شاخص قیمت تولیدکننده در معاملات فارکس

در بازار فارکس، معامله‌گران از PPI برای تحلیل فشارهای تورمی استفاده می‌کنند. افزایش شاخص PPI ممکن است نشانگر افزایش تورم آینده باشد که معمولا به افزایش نرخ بهره توسط بانک مرکزی منجر می‌شود؛ این اتفاق در نهایت موجب تقویت ارز ملی خواهد شد. بنابراین، اگر داده‌های منتشرشده از PPI بالاتر از انتظارات بازار باشد، می‌تواند موجب افزایش ارزش ارز مربوطه شود و بالعکس. معامله‌گران حرفه‌ای، تغییرات ماهانه یا سالانه PPI را با سایر شاخص‌ها مانند CPI و نرخ بهره ترکیب کرده و برای ورود یا خروج از معاملات جفت‌ارزها تصمیم‌گیری می‌کنند.

تاثیر PPI در بازار سهام

تغییرات شاخص PPI می‌تواند بر سودآوری شرکت‌ها، مخصوصا در بخش تولید، اثرگذار باشد. افزایش PPI به معنای افزایش هزینه‌های تولید است و اگر این هزینه‌ها به قیمت نهایی کالا منتقل نشود، حاشیه سود شرکت‌ها کاهش می‌یابد. این موضوع می‌تواند باعث افت قیمت سهام شرکت‌های تولیدی و صنعتی شود. در عین حال، افزایش PPI که به افزایش نرخ بهره منجر شود، اغلب باعث کاهش جذابیت بازار سهام نسبت به بازار بدهی می‌شود. بنابراین، سرمایه‌گذاران بازار سهام معمولا افزایش شدید PPI را به عنوان سیگنال منفی برای بازار تلقی می‌کنند.

تاثیر PPI در بازار طلا

طلا به‌عنوان دارایی امن در مقابل تورم شناخته می‌شود. هرگاه PPI افزایش یابد و به‌عنوان نشانه‌ای از افزایش نرخ تورم آتی تعبیر شود، تقاضا برای طلا بیشتر می‌شود زیرا سرمایه‌گذاران برای حفظ ارزش دارایی‌های خود به خرید طلا روی می‌آورند. در نتیجه، در بلندمدت افزایش شاخص PPI می‌تواند به رشد قیمت طلا منجر شود. با این حال، اگر افزایش PPI موجب سیاست‌های انقباضی بانک مرکزی (مانند افزایش نرخ بهره) شود، ممکن است در کوتاه‌مدت تقاضا برای طلا را کاهش دهد؛ زیرا دارایی‌های با درآمد ثابت جذاب‌تر می‌شوند.

از کجا می‌توان داده‌های PPI‌ را رصد کرد؟

در ادامه چند منبع معتبر و کاربردی برای رصد شاخص قیمت تولیدکننده معرفی شده است که معامله‌گران فارکس و فعالان اقتصادی می‌توانند برای بررسی و تحلیل داده‌های این شاخص از آن‌ها استفاده کنند:

سایت فارکس فکتوری (Forex Factory): این سایت به آدرس forexfactory.com/calendar، یکی از معتبرترین منابع در بین معامله‌گران فارکس است و در بخش تقویم اقتصادی خود، زمان دقیق انتشار شاخص PPI، مقدار قبلی، پیش‌بینی و مقدار واقعی را نمایش می‌دهد.

سایت اینوستینگ (Investing): در بخش تقویم اقتصادی این سایت به آدرسinvesting.com/economic-calendar نیز امکان مشاهده زمان‌بندی انتشار شاخص PPI برای کشورهای مختلف وجود دارد. همچنین تحلیلگران می‌توانند داده‌های پیشین، روند مقایسه‌ای و پیش‌بینی آینده را مشاهده کنند.

سایت Zburse.vip (زدبورس): در این منبع فارسی‌زبان به آدرس zburse.vip، نسخه ترجمه‌شده و تحلیلی شاخص‌های اقتصادی از جمله PPI منتشر می‌شود. این سایت با ارائه توضیحات فارسی درباره عملکرد و تاثیر شاخص‌ها، به کاربران ایرانی کمک می‌کند تا بهتر تصمیم‌گیری کنند.

نکات مهم در رابطه با شاخص قیمت تولیدکننده

آشنایی با مهم‌ترین نکات درباره شاخص قیمت تولیدکننده برای تحلیل بهتر بازارهای مالی از جمله فارکس، سهام و طلا ضروری است:

شاخص پیشرو تورم است: PPI معمولا پیش از شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) افزایش می‌یابد و سیگنال اولیه‌ای درباره رشد تورم ارائه می‌دهد. افزایش هزینه‌های تولیدکننده به‌مرور در قیمت کالاهای نهایی منعکس می‌شود.

نشان‌دهنده فشار قیمتی در زنجیره تامین است: چون PPI هزینه مواد اولیه، نیروی کار و خدمات را از دیدگاه تولیدکننده اندازه‌گیری می‌کند، تحلیل آن به درک بهتری از فشارهای تورمی از سمت عرضه کمک می‌کند.

بر سیاست پولی اثر می‌گذارد: افزایش PPI ممکن است بانک مرکزی را به سمت افزایش نرخ بهره سوق دهد تا مانع از انتقال فشار تورمی به مصرف‌کننده شود؛ موضوعی که می‌تواند بر بازار فارکس و بازار سهام تاثیرگذار باشد.

بر ارزش ارز کشورها در بازار فارکس اثرگذار است: وقتی PPI فراتر از انتظار بازار منتشر می‌شود، معامله‌گران آن را نشانه‌ای از احتمال افزایش نرخ بهره تفسیر کرده و ممکن است به خرید ارز آن کشور روی بیاورند.

افزایش PPI در بلندمدت می‌تواند طلا را تقویت کند: چون افزایش شاخص PPI به معنای احتمال رشد تورم است، در بلندمدت تقاضا برای دارایی‌های امن مانند طلا افزایش می‌یابد تا ارزش پول حفظ شود.

Core PPI برای تحلیل دقیق‌تر استفاده می‌شود: در نسخه خالص شاخص، اقلام پرنوسانی مانند انرژی و مواد غذایی حذف می‌شوند تا روند پایه قیمت‌گذاری بهتر دیده شود؛ این شاخص بیشتر مورد توجه سیاست‌گذاران قرار می‌گیرد.

برای کسب‌وکارها ابزار پیش‌بینی و مذاکره است: شرکت‌ها از تغییرات PPI برای پیش‌بینی افزایش قیمت نهاده‌ها، تعدیل قیمت محصولات، یا مذاکره با تأمین‌کننده‌ها و مشتریان استفاده می‌کنند.

جمع‌بندی

به طور کلی می‌توان گفت شاخص قیمت تولیدکننده یکی از کلیدی‌ترین ابزارها برای پایش روندهای تورمی در اقتصاد است. این شاخص با رصد تغییرات قیمت در سطح تولید، نه‌تنها به سیاست‌گذاران در اتخاذ تصمیمات پولی کمک می‌کند، بلکه به کسب‌وکارها و فعالان بازارهای مالی نیز امکان تحلیل دقیق‌تر شرایط اقتصادی، پیش‌بینی قیمت‌ها و مدیریت ریسک را می‌دهد. از آن‌جایی که PPI نسبت به شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) زودتر تغییر می‌کند، تحلیلگران آن را به‌عنوان شاخصی پیش‌نگر در نظر می‌گیرند که تاثیر مستقیم بر نرخ بهره، ارزش ارزها، قیمت طلا و روند سودآوری شرکت‌ها دارد.

سوالات متداول