دارایی پایه چیست؟ بررسی انواع و نقش آن در معاملات آپشن
دارایی پایه (Underlying Asset) به دارایی مالی یا کالایی اشاره دارد که ارزش و قیمت یک ابزار مالی دیگر که به آن ابزار مشتقه گفته می‌شود، از آن نشات می‌گیرد. به بیان دیگر، ارزش معاملات بر روی اوراق مشتقه، از جمله قراردادهای اختیار معامله (آپشن)، قراردادهای آتی و پیمان آتی تابعی از دارایی پایه است که قرارداد بر روی آن تعریف شده است. دارایی‌های پایه به شکل ابزارهای مالی مختلف مانند سهام، کالاها، ارزها و شاخص‌های بورسی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در واقع، هر دارایی که بتوان بر روی آن یک قرارداد اختیار خرید یا فروش تنظیم کرد، می‌تواند به عنوان دارایی پایه در نظر گرفته شود. این دارایی‌ها می‌توانند به شکل دارایی‌های فیزیکی مانند خانه و اتومبیل یا دارایی‌های نامشهود مانند اوراق سهام و ارز خارجی باشند. لازم به ذکر است که واژه‌های دارایی پایه و نماد پایه در قراردادهای اختیار معامله عملا یکسان هستند و تفاوتی با یکدیگر ندارند. دلیل استفاده از نماد پایه این است که در بازار بورس، دارایی‌های پایه اغلب به صورت نمادها و صندوق‌های بورسی نمایش داده می‌شوند.
پیشنهاد می‌شود برای آشنایی بیشتر با اوراق مشتقه، مقاله اوراق مشتقه چیست و چه انواعی دارد؟ مطالعه شود.
در این مقاله به معرفی دارایی پایه، انواع، عوامل موثر بر قیمت، نحوه تحلیل و انتخاب، اهمیت آن در معاملات مبتنی بر اوراق مشتقه و همچنین نقش این دارایی‌ها در ارزش‌گذاری معاملات آپشن پرداخته شده است.
انواع دارایی پایه
دارایی‌های پایه در بازارهای مالی بسیار متنوع هستند و می‌توانند به شکل دارایی‌های فیزیکی و نامشهود باشند. به طور مثال سهام، شاخص‌های بورس، کالاها، ارزها، اوراق قرضه و ابزارهای نرخ بهره، صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله و ارزهای دیجیتال می‌توانند به عنوان دارایی پایه در معاملات مبتنی بر اوراق مشتقه استفاده شوند. در ادامه به معرفی هر یک از این موارد پرداخته می‌شود.
- سهام (Stocks)
سهام شرکت‌های بورسی رایج‌ترین نوع دارایی پایه برای معاملات اوراق مشتقه مانند آپشن هستند. معامله‌گران از آپشن‌های سهام برای اهداف مختلفی استفاده می‌کنند. برخی از فعالان بازارهای مالی از طریق سفته‌بازی، از این ابزار برای کسب سود بهره می‌برند. سفته‌بازی به پیش‌بینی افزایش یا کاهش قیمت سهام در آینده می‌پردازد و هدف آن کسب سود از نوسانات قیمت، بدون توجه به ارزش ذاتی دارایی یا نگهداری بلندمدت آن است. همچنین ممکن است که افراد از آپشن برای پوشش ریسک سهام‌های خود استفاده کنند تا در برابر ضررهای احتمالی محافظت شوند. برخی از افراد نیز از طریق فروش آپشن‌ها و دریافت حق قرارداد، به ایجاد درآمد اضافی می‌پردازند.
- صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در بورس (ETF)
بسیاری از صندوق‌های قابل معامله (ETF) که سبدی متشکل از اوراق بهادار دارند، دارای آپشن هستند. معامله آپشن بر روی این صندوق‌ها اغلب ساده‌تر از معامله بر روی شاخص‌ها است و امکان سرمایه‌گذاری متنوع را فراهم می‌کند.
- شاخص‌های بورس (Stock Indices)
معاملات اختیار یا آپشن می‌توانند بر روی شاخص‌های بورس مانند S&P 500 یا نزدک 100 به عنوان یک نوع دارایی پایه انجام شوند. این نوع معاملات آپشن معمولا به صورت نقدی تسویه می‌شوند و معامله‌گران از آن‌ها برای سفته‌بازی بر روی جهت کلی بازار یا پوشش ریسک پرتفوی خود استفاده می‌کنند.
- کالاها (Commodities)
کالاهایی مانند نفت خام، طلا، نقره، گاز طبیعی و محصولات کشاورزی می‌توانند دارایی پایه معاملات مبتنی بر اوراق مشتقه باشند. این معاملات در پوشش ریسک در برابر نوسانات قیمت کالاها یا کسب سود از آن‌ها کاربرد دارند. در بورس کالای ایران نیز کالاهایی مانند زعفران و نقره نیز به عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی معامله می‌شوند.
- ارزها
ارزهای بین‌المللی به عنوان یک نوع دارایی پایه در قراردادهای اوراق مشتقه استفاده می‌شوند. در معاملات آپشن معامله‌گران حق خرید یا فروش یک جفت ارز خاص را با نرخ مشخصی دارند. شرکت‌های فعال در تجارت بین‌الملل و سفته‌بازان از این ابزار برای مدیریت ریسک نوسانات نرخ ارز بهره می‌برند.
- اوراق قرضه و ابزارهای نرخ بهره
آپشن‌ها می‌توانند بر روی اوراق قرضه دولتی یا سایر ابزارهای مالی مرتبط با نرخ بهره تنظیم شوند. نرخ بهره، درصدی از مبلغ وام یا سپرده است که وام‌گیرنده باید به وام‌دهنده به عنوان هزینه استفاده از پول پرداخت کند. این آپشن‌ها عمدتا توسط موسسات مالی برای مدیریت ریسک نرخ بهره استفاده می‌شوند.
- ارزهای دیجیتال (Cryptocurrencies)
با گسترش بازار ارزهای دیجیتال، معاملات آپشن بر روی دارایی‌هایی پایه ارز دیجیتال مانند بیت‌کوین و اتریوم نیز انجام می‌شوند. این آپشن‌ها به معامله‌گران اجازه می‌دهند تا بدون نیاز به خرید مستقیم ارز دیجیتال، بر روی نوسانات قیمت آن سفته‌بازی کنند یا آن را برای پوشش ریسک به کار بگیرند.
عوامل موثر بر قیمت دارایی پایه
قیمت و رفتار دارایی پایه تحت تاثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد که شناخت آن‌ها برای پیش‌بینی حرکت قیمت دارایی پایه و اوراق مشتقه ضروری است. در ادامه به بررسی این موارد اثرگذار بر قیمت دارایی پایه پرداخته می‌شود.
عوامل اقتصادی: شاخص‌های کلان اقتصادی مانند نرخ بهره، تورم و سیاست‌های پولی بانک‌های مرکزی می‌توانند تاثیر قابل توجهی بر قیمت دارایی‌های پایه داشته باشند. بنابراین لازم است که در تحلیل و بررسی تغییرات دارایی‌های پایه، این موارد در نظر گرفته شوند.
اخبار و رویدادها: گزارش‌های مالی شرکت‌ها، تغییرات سیاسی، بلایای طبیعی، اعلام عرضه محصولات جدید یا رویدادهای ژئوپلیتیکی می‌توانند نوسانات شدیدی در قیمت دارایی پایه و به تبع آن، اوراق مشتقه ایجاد کنند.
عرضه و تقاضا: تعادل بین عرضه و تقاضا به‌ویژه در بازارهای کالا و ارز، مستقیما بر قیمت دارایی پایه اثر می‌گذارد. هرچه تقاضا برای دارایی پایه بیشتر باشد، احتمال افزایش قیمت آن بیشتر است. در مقابل، افزایش عرضه یک دارایی در بازار، احتمال کاهش قیمت آن را بیشتر می‌کند.
نوسانات بازار: تغییرات کلی در بازارهای مالی و افزایش یا کاهش نوسان‌پذیری (Volatility) می‌توانند بر دارایی‌های پایه و ابزارهای مشتقه مبتنی بر آن‌ها تاثیر بگذارند. اگر نوسانات بازار منفی باشند، سبب کاهش قیمت دارایی می‌شوند و درصورت مثبت بودن تغییرات بازار نیز، قیمت دارایی افزایش پیدا می‌کند. البته این مسئله به ماهیت دارایی نیز بستگی دارد. زیرا برخی دارایی‌ها نسبت به نوسانات کلی بازار مقاوم‌تر هستند و تاثیر کمتری می‌پذیرند.
اهمیت دارایی پایه در معاملات اوراق مشتقه
درک صحیح از مفهوم دارایی پایه، یک اصل اساسی برای فهم سازوکار معاملات اوراق مشتقه، به‌ویژه معاملات اختیار یا آپشن، محسوب می‌شود. قیمت، ریسک و استراتژی‌های معاملاتی یک قرارداد اختیار معامله به دارایی پایه آن وابسته است. از این رو، شناخت دقیق دارایی پایه و ویژگی‌های آن برای معامله‌گران اوراق مشتقه اهمیت بالایی دارد که در بخش زیر به این موارد پرداخته شده است.
- انتخاب ابزار مشتقه مناسب
معامله‌گران باید دارایی پایه‌ای را انتخاب کنند که از درک خوبی نسبت به آن برخوردار هستند و قادر به تحلیل حرکت‌های قیمتی آن باشند. در نظر گرفتن تحلیل صنعت، عوامل تاثیرگذار تحلیل بنیادی و تحلیل تکنیکال موثر بر قیمت دارایی پایه، برای پیش‌بینی جهت و شدت حرکت قیمت آن ضروری است.
- تحلیل ریسک و بازده
ریسک و بازدهی هر قرارداد مشتقه مستقیما با ریسک و بازدهی دارایی پایه مرتبط است. معامله‌گر باید بتواند ریسک‌های مربوط به دارایی پایه، از جمله ریسک نوسانات یا ریسک سود نقدی را به‌درستی ارزیابی کند. یکی از فاکتورهای اثرگذار در بررسی ریسک و بازده دارایی پایه، نسبت سود نقدی به قیمت دارایی پایه است. این فاکتور نشان می‌دهد که دارایی چه میزان بازدهی نقدی نسبت به قیمت فعلی خود ایجاد می‌کند. این نسبت می‌تواند در ارزیابی سود سرمایه‌گذاری و مدیریت ریسک قراردادهای مبتنی بر آن دارایی نقش مهمی داشته باشد.
- پوشش ریسک
ابزارهای مشتقه ابزاری قدرتمند برای پوشش ریسک پوزیشن‌های موجود در دارایی پایه هستند. به عنوان مثال، در صورت نگرانی از کاهش قیمت سهام تحت مالکیت، می‌توان با خرید آپشن فروش بر روی همان سهام، ریسک مربوطه را پوشش داد.
- استفاده از استراتژی‌های معاملاتی ویژه هر دارایی پایه
بسیاری از استراتژی‌های پیچیده در بازار ابزارهای مشتقه به تعامل بین ابزار مشتقه و دارایی پایه (یا بین چند ابزار مشتقه با دارایی پایه یکسان) وابسته هستند.
نقش دارایی پایه در ارزش‌گذاری آپشن
دارایی پایه نقش محوری در تعیین ارزش و رفتار یک قرارداد آپشن دارد. ارزش یک آپشن به‌طور مستقیم به قیمت دارایی پایه وابسته است. مدل‌های قیمت‌گذاری مانند مدل بلک-شولز (Black-Scholes) یا مدل درخت دوجمله‌ای (Binomial Tree)، قیمت دارایی پایه را به عنوان یکی از متغیرهای اصلی برای محاسبه ارزش آپشن به کار می‌برند. به طور کلی دو ارزش اصلی شامل ارزش ذاتی و ارزش زمانی برای ارزش‌گذاری دارایی‌های پایه در معاملات قرارداد آپشن وجود دارد که درنهایت مجموع این ارزش‌ها برابر با قیمت آپشن است. در ادامه به هر یک از این موارد پرداخته می‌شود.
ارزش ذاتی: ارزش ذاتی از تفاوت میان قیمت فعلی دارایی پایه و قیمت اعمال آپشن به دست می‌آید. به عنوان مثال، اگر قیمت سهام فولاد ۱۱,۰۰۰ تومان باشد و قیمت اعمال اختیار خرید آن ۱۰,۰۰۰ تومان باشد، در نتیجه اختیار خرید آن دارای ۱,۰۰۰ تومان ارزش ذاتی است.
ارزش زمانی: ارزش زمانی دارایی پایه به دلیل زمان باقی‌مانده تا سررسید آپشن و احتمال تغییرات قیمت دارایی پایه در آینده، به آپشن اضافه می‌شود.
لازم به ذکر است که نوسانات و تغییرات قیمت دارایی پایه نیز یکی از عوامل مهم در تعیین قیمت و ارزش آپشن است. دارایی‌هایی که نوسانات قیمتی بالایی دارند (مانند سهام شرکت‌های فناوری) معمولا قراردادهای آپشن گران‌تری دارند، زیرا احتمال تغییرات بزرگ در قیمت آن‌ها بیشتر است.
نکات مهم در انتخاب و تحلیل دارایی پایه
دارایی‌های پایه مبنای اصلی قراردادهای اوراق مشتقه هستند و به همین دلیل انتخاب و تحلیل آن‌ها برای موفقیت در معاملات اهمیت بالایی دارد. در ادامه به موارد مورد اهمیت در تحلیل و بررسی دارایی‌های پایه پرداخته شده است.
نقدشوندگی: میزان نقدشوندگی دارایی پایه تاثیر مستقیم بر میزان نقدشوندگی معامله آپشن دارد. دارایی‌های پایه با نقدشوندگی بالا، مانند سهام شرکت‌های بزرگ یا کالاهای باارزش و رایج در معاملات، معمولا برای قراردادهای مشتقه مناسب‌تر هستند.
نوسانات: دارایی‌هایی که نوسانات قیمتی مناسبی دارند، می‌توانند فرصت‌های سودآوری بیشتری ایجاد کنند.
تحلیل بازار: قبل از انتخاب دارایی پایه، تحلیل وضعیت کلی بازار، روند قیمتی گذشته دارایی، اخبار مرتبط (مانند گزارش‌های مالی شرکت‌ها) و وضعیت حاکم بر بازار آن دارایی ضروری است.
جمع‌بندی
دارایی پایه، اساس معاملات مبتنی بر قراداد اوراق مشتقه مانند قرارداد آتی، پیمان آتی و آپشن است. درواقع اختیار خرید یا فروش این دارایی در قرارداد تعریف شده و تمام جنبه‌های مهم یک قرارداد مشتقه شامل قیمت‌گذاری، سود و زیان، ریسک‌ها و استراتژی‌ها حول محور آن شکل می‌گیرند. شناخت کامل ماهیت دارایی پایه، نوسانات، عوامل موثر بر ارزش و تاثیر رویدادهای مختلف بر آن، برای هر معامله‌گر و سرمایه‌گذاری که قصد ورود به بازار اوراق مشتقه را دارد، ضروری است.
