تحلیل بنیادی صنعت لاستیک و پلاستیک
تحلیل بنیادی صنعت لاستیک و پلاستیک به‌عنوان یکی از گروه‌های بورسی در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است. در دسته‌بندی صنایع در بورس، این صنعت جزو صنایع پایین‌دستی صنعت پتروشیمی است و جایگاه مهمی در اقتصاد جهان دارد. مقاله زیر به بررسی و تحلیل صنعت لاستیک و پلاستیک در ایران ازجمله انواع لاستیک، میزان عرضه و تقاضا، واردات و صادرات تایر و غیره پرداخته است. در مقاله تحلیل صنعت چیست چگونگی انجام تحلیل بنیادی یک صنعت آموزش داده شده است.
انواع لاستیک
در تحلیل صنعت لاستیک و پلاستیک، عموما لاستیک یا همان کائوچوی تولیدی بر اساس نحوه تولید و فرآوری به دو نوع لاستیک طبیعی و لاستیک مصنوعی طبقه‌بندی می‌شوند.
لاستیک (کائوچوی) طبیعی
ماده اولیه لاستیک طبیعی از صمغ درخت‌های خاص تهیه می‌شوند که بیشتر در شرق و جنوب شرق آسیا قرار دارد. کشور مالزی اولین و بزرگترین صادرکننده کائوچو در جهان است. پس از آن لاستیک طبیعی عمدتا در کشتزارهای اندونزی، لیبریا و غیره تولید می‌شود. کائوچوی طبیعی در ایران از (بورس هند و مالزی) وارد می‌شود. در ادامه نمودار میزان کائوچوی طبیعی تولید شده در دنیا آمده است.
کائوچوی مصنوعی
لاستیک‌های مصنوعی یا همان سنتزی به دو گروه واکنش‌پذیر و واکنش‌ناپذیر دسته‌بندی می‌شوند. این لاستیک از ترکیب مواد اولیه شیمیایی پلیمری ساخته می‌شود. به طور معمول لاستیک‌های سنتزی از طریق دو روش امولسیون سرد و روش محلول تهیه می‌شوند.
پرمصرف‌ترین لاستیک سنتزی SBR است. از دیگر کشپارهای معمولی می‌توان پلی بوتا‌دی‌ان، پلی اتیلن – پروپیلن ، لاستیک پوتیل، نئوپرن، لاستیک‌های نیتریل و پلی‌ایزوپرن را نام برد. در ادامه نمودار میزان تولید کائوچوی مصنوعی در جهان نمایش داده شده است.
کائوچوی بازیافتی
کائوچوی بازیافتی توسط شرکتهای تایرسازی و از طریق بازیافت لاستیک‌های طبیعی و مصنوعی استفاده شده، به‌دست می‌آید. از مهمترین دلایل بازیافت لاستیک کمبود کائوچوی طبیعی، مشکلات زیست‌محیطی و رفع آلودگی محیطی می‌باشد. علاوه بر این کائوچوی احیاشده دارای صرفه اقتصادی است و موجب اشتغال‌زایی نیز می‌شود. استفاده از کائوچوی احیاشده موجب افزایش سرعت اختلاط آمیزه، کاهش دمای فرآیند و جمع‌شدگی و پایداری ابعاد محصولات می‌شود. همچنین کائوچوی احیاشده باعث سرعت پخت بالا، چسبندگی و زمانبندی خوب و مقاومت در برابر شرایط جوی در آمیزه می‌شود. با توجه به مزایای ذکر شده علاوه بر جایگزینی بخشی از کائوچوهای اصلی در ساخت تایر در صنایع مختلف نظیر روکش کابل، نوارهای نقاله، عایق‌سازی بام‌ها و لوله‌ها و غیره نیز می‌توان از کائوچوی احیاشده استفاده کرد.
در ایران ۳ شرکت پتروشیمی بندر امام، پتروشیمی تخت جمشید و شاراک کائوچوی مصنوعی تولید می‌کنند که ظرفیت تولید هر یک در جدول زیر آمده است.
| نام شرکت | بندر امام | تخت جمشید | پتروشیمی اراک |
| ظرفیت (تن) | 60,000 | 35,000 | 30,000 |
همبستگی قیمت در تحلیل صنعت لاستیک و پلاستیک
کائوچوی مصنوعی به قیمت دلار و محصولات پتروشیمی و دوده به قیمت محصولات پتروپالایشی وابسته است. بنابراین دوده و کائوچو تحت تاثیر قیمت دلار و نفت هستند. به عبارتی نیمی از بهای تمام شده مواد اولیه به دلار وابسته است.
در بین مواد اولیه، تولید تایر کائوچوی طبیعی که وارداتی است، به طور مستقیم ربطی به محصولات پتروشیمی ندارد، اما به قیمت نفت و کائوچوی مصنوعی وابستگی دارد و به این دلیل که با کاهش قیمت کائوچوی مصنوعی میزان تقاضا برای آن افزایش می‌یابد و میزان تقاضای کائوچوی طبیعی کاهش می‌یابد، این کاهش تقاضا موجب کاهش قیمت آن می‌شود و بالعکس.
اضافه کردن مواد دیگر برای تولید لاستیک نهایی:
عموما لاستیک طبیعی یا سنتزی تهیه شده، برای آماده‌سازی نهایی تایر قابل استفاده نیستند. بنابراین لازم است تا در مرحله آمیزه‌کاری انواع افزودنی‌های لازم به آن مانند دوده، گوگره یا ترکیبات گوگردی، ضد اکسنده محافظ، روغن به آن اضافه و برای تهیه لایه‌های تایر آماده می‌شود. لیست زیر برخی از افزودنی‌های لازم برای این مرحله می‌باشد.
- بوتادین
- استایرن
- اکریلونیتریل
- کلروپرن
- ایزوبوتیلن
- ایزوپرن
تایر مهمترین محصول در تحلیل صنعت لاستیک و پلاستیک کشور است که در ادامه انواع تایر، شرکتهای تولیدکننده تایر در ایران، قیمت‌گذاری و دیگر جزئیات این صنعت مورد بررسی قرار گرفته است.
تایر
تایر بخش حلقه‌ای شکلی است که به صورت حلقه بر دور چرخ قرار می‌گیرد و غشای دور چرخ را می‌گیرد تا فشار ناشی از میله چرخ فرمان را از طریق چرخ‌ها به زمین منتقل کند. بدین ترتیب استحکام لازم برای حرکت چرخ بر روی زمین به وجود می‌آید. در تحلیل بنیادی صنعت تایر، این محصول به دو نوع تایر رادیال و بایاس دسته‌بندی می‌شود که در ادامه هر یک بررسی شده است.
تایر رادیال
در تایر رادیال، امتداد نخ‌های لایه با خط مرکزی تایر زاویه‌ای حدود 90 درجه می‌سازند؛ به عبارتی امتداد نخ‌ها در جهت شعاعی قرار گرفت‌اند. در این لاستیک‌ها جنس نخ لایه‌ها عموما از ریون یا پلی‌استر است. در تایرهای رادیال به‌منظور ایجاد پایداری حرکتی از لایه‌های به عرض عاج و زاویه مورب نسبت به خط مرکزی تایر با نام کمربند یا بلت استفاده می‌شود. الیاف مصرفی در کمربند از جنس نخ یا سیم فولادی است. در صورتی که کمربند نخی باشد تایر را رادیال نخی و در صورتی که سیمی باشد تایر را رادیال سیمی (استیل بلت) می‌نامند.
تایر بایاس
در این دسته از تایرها امتداد نخ‌های لایه با خط مرکزی تایر زاویه مورب می‌سازد و قرارگیری لایه‌ها روی یکدیگر به صورت ضربدری است. جنس نخ لایه‌ها از نایلون است و در بدنه تایر به جز در ناحیه طوقه‌ها از سیم فولادی استفاده نمی‌شود.
تفاوت تایر بایاس و رادیال
تفاوت تایرهای بایاس و رادیال در نوع ساخت و نوع جهت‌گیری نخ و سیم است. تفاوت دیگر میان این دو نوع لاستیک این است که در تایرهای رادیال عموما سیم استفاده می‌شو؛ اما در تایرهای بایاس الیاف و نخ مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تایرهای بایاس قدیمی‌تر از تایرهای رادیال هستند. تایرهای رادیال نسل جدید تایرها هستند که در همه جا کاربرد ندارند. به طور مثال در وسایل نقلیه‌ی مربوط به کشاورزی از تایرهای بایاس استفاده می‌شود.
همچنین تایرهای رادیال به میزان کائوچوی طبیعی کمتری نیاز دارند و حاشیه‌ی سود بیشتری نسبت به تایرهای بایاس دارند. این دلایل باعث شده تا عمده شرکت‌هایی که در صنعت تایر فعالیت می‌کنند، در سال‌های اخیر به سمت توسعه‌ی محصولات خود برای تولید تایرهای رادیالی بروند. تایرهای رادیال بسته به نوع نخ و سیم آن‌ها در دو نوع رادیال تمام سیمی یا رادیال نخی وجود دارند. در رادیال یک بلت استفاده می‌شود که اگر از جنس نخ باشد رادیال نخی و اگر سیم باشد رادیال سیمی می‌باشد.
معایب تایرهای بایاس نسبت به تایرهای رادیال:
- سایش سریع‌تر
- مصرف سوخت بیشتر
- چنگ‌زنی کمتر
- فرمان‌پذیری ضعیف‌تر در پیچ‌ها
- ترمزگیری ضعیف‌تر
- عملکرد ضعیف‌تر در جاده‌های خیس
محصولات صنعت
محصولات صنعت لاستیک شامل تایرهای سواری، وانتی، باری، اتوبوسی، کشاورزی، صنعتی موتور سیکلت، دوچرخه، فرقون، ویلچر، کفپوش و… می‌باشد. در جدول زیر تولیدات شرکتهای مختلف این صنعت به تفکیک نمایش داده شده است.
تحلیل بنیادی هر یک از سهم‌های فوق در سایت انیگما قابل دسترسی می‌باشد. برای آشنایی بیشتر با این تحلیل مقاله تحلیل بنیادی چیست پیشنهاد می‌شود.
قیمت‌گذاری تایر
قیمت‌گذاری محصولات صنعت تایر از سال 1397 تا پیش از تابستان سال 1399 به دلیل دریافت ارز ۴۲۰۰ تومانی دستوری بود. لازم به ذکر است ارز 4200 تومانی فقط کائوچوی طبیعی و مصنوعی تعلق می‌گرفت. سپس در آبان سال 1399 با مصوبه ستاد تنظیم بازار، قیمت‌گذاری تایر آزاد شد. به این ترتیب، قیمت تایر توسط انجمن تایر و البته با نظارت سازمان حمایت مشخص می‌شود.
در پی این مصوبه، اواخر آبان 99 قیمت تایر 50 درصد افزایش یافت. دلیل این افزایش قیمت، رشد قیمت مواد اولیه تولید تایر از جمله دوده، روغن، کائوچو، نخ و اکسید روی عنوان شده بود. پس از آن، در پاییز ۱۴۰۰، مجوز افزایش نرخ تایرهای رادیال به میزان ۱۵ درصد و تایرهای بایاس به میزان ۲۵ درصد صادر شد. اما پس از مدتی، این مجوز لغو گردید.
در نهایت، در خرداد ماه سال جاری (۱۴۰۱)، مجوز افزایش نرخ تایرهای رادیال به میزان ۳۰ درصد و تایرهای بایاس به میزان ۱۹ درصد صادر شد.
تعرفه واردات
تغییر نرخ ارز درمحاسبات گمرکی از دولتی به نیمایی و بالا رفتن هزینه‌های واردات تایر و مواد اولیه باعث شد که کاهش تعرفه واردات این اقلام در دستور کار وزارت صمت قرار گیرد. از ابتدای سال 1401 وزارت صنعت، معدن و تجارت درحال بررسی کاهش تعرفه واردات مواد اولیه تایرسازی و تایرهای سبک و سنگین به کشور است.
به گفته یکی از مدیران وزارت صمت، گمرک جمهوری اسلامی ایران در سال جدید محاسبه عوارض گمرکی را برمبنای ارز نیمایی انجام می‌دهد که این موضوع یعنی تغییر نرخ ارز دولتی به نیمایی قیمت تمام‌شده اقلام وارداتی را به شدت افزایش می‌دهد. برهمین اساس، وزارت صمت برای تعدیل قیمت‌ها و خنثی کردن افزایش نرخ در بازار،کاهش تعرفه‌های وارداتی را دستور کار خود قرار داده است و به‌زودی با تصویب نهایی جهت اجرا ابلاغ خواهد شد.
تعرفه صادرات
به علت كمبود تاير و افزايش قيمت آن در داخل كشور، از شهريور سال 1397 طبق بخشنامه وزارت صنعت و معدن و تجارت صادرات انواع تاير تا اطلاع ثانوی ممنوع شد. با به تعادل رسيدن عرضه و تقاضا در برخی از گروه‌های محصول در بازار داخلی و پيگيری‌های مكرر توليدكنندگان تاير، انجمن صنفی صنعت تاير ايران در دی ماه 1400 طی نامه‌ای موافقت وزير محترم صمت در خصوص صادرات بخشی از گروه محصولات (10% سواری و 30 % كشاورزی و راهسازی) را به توليدكنندگان ابلاغ کرد.
آمار تولید خودرو در تحلیل صنعت تایر
طبق آمار منتشر شده توسط سازمان بین‌المللی وسایل نقلیه موتوری در خرداد سال 1401تولید خودرو در سال 2021 به میزان 3 درصد افزایش یافته است. تولید خودرو در داخل کشور نیز 2 درصد افزایش یافته و به 894 هزار دستگاه رسیده است. بر اساس این گزارش، ایران جایگاه نوزدهم را در رده‌بندی بزرگترین خودروسازهای جهان کسب کرده است. در صدر این رده‌بندی، کشور چین قرار دارد که با تولید 26 میلیون و 82 هزار دستگاه، بزرگترین خودروساز جهان است.
طبق آمارهای منتشر شده، سال 1400 در ایران تعداد 963 هزار و 179 دستگاه خودرو تولید شده است که نسبت به سال 99، افت 2.9 درصدی را نشان می‌دهد. از این میان تعداد خودروهای سواری برابر با 868 هزار و 130 دستگاه بوده که نسبت به سال 99، 3.9 درصد افت داشته است. تعداد وانت‌های تولید شده نیز به 79 هزار و 751 دستگاه رسید، که با افت یک درصدی همراه بوده است. در بخش کامیون، کامیونت و کشنده، تعداد 12 هزار و 382 دستگاه تولید شد، که 112 درصد رشد داشته است. همچنین در این سال، تعداد یک هزار و 74 دستگاه مینی‌بوس و میدل‌باس تولید شد که 35.4 درصد رشد داشته است. اتوبوس‌های تولید شده نیز به 674 دستگاه رسید که با افت 28.8 درصدی همراه بوده است.
بررسی تولید تایر در ایران
طبق آمار منتشر شده در سال 1400، برای هر خودرو سواری و وانت نیاز به 4 حلقه تایر، برای هر کامیون و کامیونت و کشنده به 6 حلقه، برای هر مینی‌بوس و میدل‌باس 6 حلقه، برای اتوبوس‌ها هر دو نوع 6 حلقه در بازار ایران موجود هستند.
| نوع خودرو | نوع لاستیک | تعداد حلقه (سال 1399) | وزن کل (سال 1399) | وزن یک تایر (کیلوگرم) | تعداد حلقه (سال 1400) | وزن کل (سال 1400) | وزن یک تایر (کیلوگرم) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| سواری | بایاس | 33325 | 216 | 6/5 | 41775 | 282 | 6/8 |
| سواری | رادیال | 10601266 | 76524 | 7/2 | 10170788 | 73296 | 7/2 |
| وانتی | بایاس | 623891 | 10201 | 16/4 | 724158 | 11576 | 16 |
| وانتی | رادیال | 134039 | 1490 | 11/1 | 130996 | 1713 | 13/1 |
| باری اتوبوسی | بایاس | 229494 | 14148 | 61/6 | 239695 | 15023 | 62/7 |
| باری اتوبوسی | رادیال | 181722 | 12389 | 68/2 | 183351 | 12319 | 67/2 |
بنابراین طبق جدول فوق در صورتی که تولید در سال 1401 مشابه سال 1400 در نظر گرفته شود برای خودروهای سواری تولید شده به 3,472,520 حلقه (25024 تن)، برای وانت‌های تولیدی به 319,004 حلقه (5099 تن)، برای کامیون، کامیونت و کشنده تولیدی به 74,292 حلقه (4656 تن)، برای مینی‌بوس و میدل‌باس تولیدی به 6,444 حلقه (433 تن) و برای اتوبوس‌های تولیدی به 4044 حلقه (271 تن) تایر نیاز است.
بنابراین برای تایر مصرفی خودروهای تولید شده در سال حدود 35 هزار و 500 تن تایر نیاز است. علاوه بر خودروهای تولیدی، در ایران حدود 25 میلیون خودرو وجود دارد. اگر فرض شود هر خودرو به‌طور میانگین 4 سال یک بار 5 تایر مستعمل خود را تعویض کند و وزن هر تایر به‌طور میانگین 9 کیلوگرم در نظر گرفته شود، نیاز سالانه تایر مستعمل در کشور چیزی حدود 280 هزار تن است. بنابراین نیاز داخلی سالانه تایر در کشور حداقل 315 هزار تن می‌باشد.
ظرفیت عملی تولید تایر در ایران
نمودار زیر ظرفیت عملی شرکتهای بورسی تولیدکننده تایر طبق گزارشات منتشر شده در کدال را نشان می‌دهد. گروه صنعتی بارز با نماد پکرمان و ظرفیت 89,700 هزار تن نسبت به سایر شرکت‌ها بیشترین تولید را در سال 1400 داشته است. پس از آن به ترتیب شرکتهای لاستیک یزد، آرتاویل و کویر تایر بیشترین ظرفیت عملی در این سال را داشته‌اند. طبق این آمار مجموع انواع تایر تولیدی در سال 1400 به همراه سایر شرکتهای خارج از بورس حدود 260 هزار تن بوده است. دو نماد پاسا و پسهند، تایر خودرو تولید نمی‌کنند؛ بنابراین در آمار فوق در نظر گرفته نشده‌اند.
طبق اطلاعات فوق در کشور سالانه حدود 55 هزار تن مازاد تقاضا وجود دارد که لازم است از طریق واردات تامین شود.
واردات تایر در ایران
نمودار زیر روند واردات تایر اتومبیل سواری و سایر وسایل نقلیه طی چند سال گذشته را نشان می‌دهد.
کشورهای مبدا واردات تایر و لاستیک در سال ۱۴۰۰ طبق نمودار زیر می‌باشند. نیمی از واردات تایر کشور در این سال از بزرگترین کشور تولیدکننده تایر، یعنی چین بوده است.
علاوه بر تحلیل صنعت لاستیک و پلاستیک ، می‌توانید تحلیل بنیادی سایر صنایع را در بخش مقاله‌های سایت انیگما مشاهده کنید.
