تحلیل حساسیت چیست و چگونه به شناسایی سهام در بورس کمک می‌کند؟
تحلیل حساسیت یکی از تکنیک‌های کلیدی برای ارزیابی ریسک در تحلیل بنیادی شرکت‌های بورسی است که به بررسی تاثیر تغییرات در متغیرهای ورودی بر نتایج یک مدل می‌پردازد. این فرآیند به تحلیلگران کمک می‌کند تا عوامل مهم و حساس که بیشترین تاثیر را بر خروجی مدل دارند شناسایی کرده و از این طریق تصمیمات بهتری در خصوص مدیریت ریسک و تخصیص منابع اتخاذ کنند. تحلیل حساسیت در زمینه‌های مختلفی مانند ارزیابی ریسک مالی، مهندسی، بهداشت و محیط زیست کاربرد دارد و ابزاری ارزشمند برای پیش‌بینی نتایج احتمالی و کاهش عدم قطعیت‌ها محسوب می‌شود. در این مقاله به مفهوم تحلیل حساسیت، انواع آن و میزان تاثیر آن بر روی سود خالص شرکت‌های متاثر از آن پرداخته شده است.
تحلیل حساسیت چیست؟
به میزان تغییرات سود یک شرکت نسبت به یک عامل تاثیرگذار در آن، تحلیل حساسیت (Sensitivity Analysis) گفته می‌شود. تحلیل حساسیت یک تکنیک کمی است که برای ارزیابی تاثیر تغییرات در متغیرهای ورودی بر نتایج یا خروجی‌های یک مدل استفاده می‌شود. حساسیت به میزان و نحوه واکنش یک سیستم معاملاتی یا مدل به تغییرات در ورودی‌ها یا شرایط اطلاق می‌شود. به عبارت دیگر، حساسیت نشان می‌دهد که تغییرات در ورودی‌ها چگونه می‌توانند بر خروجی یا نتایج مدل تاثیر بگذارند. این مفهوم به تحلیلگران کمک می‌کند تا درک بهتری از پایداری و ثبات سیستم‌ها به دست آورند و پیش‌بینی کنند که کدام متغیرها تاثیر بیشتری بر نتایج دارند.
حساسیت مثبت
به عنوان مثال اگر قیمت محصول در یک صنعت رشد کند و بهای تمام شده آن ثابت باقی بماند، سودآوری شرکت‌های فعال در آن صنعت افزایش خواهند یافت. اما باید توجه داشت که این افزایش سود متناسب با حساسیت آن شرکت نسبت به محصول موردنظر است. بنابراین سود شرکتی که در آن صنعت درصد حساسیت بیشتری نسبت به آن محصول داشته باشد بیشتر تغییر می‌کند.
به عبارتی به ازای تغییر یکسان در قیمت محصول نهایی، شرکتی که حساسیت بالاتری داشته باشد تغییرات سود بیشتری دارد بنابراین سود آن سریع‌تر تغییر خواهد کرد و احتمال می‌رود قیمت آن سهم در بورس بیشتر رشد کند. همچنین برعکس این موضوع نیز صدق می‌کند. یعنی در کاهش قیمت آن کامودیتی، شرکت‌هایی که درصد حساسیت بالاتری دارند، بیشتر متضرر خواهند شد.
حساسیت منفی
در حساسیت منفی شرکت‌های موجود در یک صنعت از افزایش قیمت یک کامودیتی یا عامل تاثیرگذار متضرر خواهند شد. برای مثال اگر قیمت ماده اولیه در یک صنعت افزایش پیدا کند و قیمت محصول ثابت بماند (گاهی به دلیل دستوری بودن قیمت آن محصول) شرکت‌های فعال در آن صنعت متضرر می‌شوند و به مرور نتیجه آن در قیمت سهام خود را نشان می‌دهد و برعکس.
اگر تحلیلگران تحلیل حساسیت کامودیتی‌های مختلف را روی نمادهای متاثر از آن کامودیتی انجام دهند، همواره یک گام جلوتر از بازار حرکت خواهند کرد. به این صورت که به محض افزایش یا کاهش قیمت یک عامل تاثیرگذار، پیش از نمایان شدن تاثیر آن بر قیمت نمادها، آن را در تحلیل‌های خود اعمال می‌کنند.
در بخش کامودیتی انیگما می‌توان تحلیل حساسیت تمام عوامل تاثیرگذار بر بازار را مشاهده و با تحلیل آن سودهای خوبی را در بورس کسب کرد.
تاریخچه پیدایش تحلیل حساسیت
تحلیل حساسیت در اوایل قرن بیستم به عنوان یک تکنیک برای ارزیابی تاثیر تغییرات در ورودی‌ها و پارامترهای مدل‌ها بر خروجی‌های آن‌ها در سیستم‌های پیچیده مطرح شد. این تکنیک ابتدا در مهندسی، به‌ویژه در طراحی و تحلیل سیستم‌های پیچیده مانند سیستم‌های هوافضا و مهندسی سازه مورد استفاده قرار گرفت. در این دوران، تحلیل حساسیت به‌عنوان ابزاری برای شبیه‌سازی رفتار سیستم‌ها و پیش‌بینی تاثیر تغییرات جزئی در ورودی‌ها به کار گرفته می‌شد. توسعه اولیه این روش با استفاده از محاسبات دستی و ساده‌سازی مدل‌ها همراه بود.
در دهه‌های بعد، به‌ویژه از دهه ۱۹۶۰ به بعد، تحلیل حساسیت به سرعت در دیگر حوزه‌ها مانند اقتصاد، مالی و بهداشت گسترش یافت. با پیشرفت‌های فناوری و استفاده از ابزارهای محاسباتی پیشرفته‌تر، این تکنیک قادر به تجزیه و تحلیل مدل‌های پیچیده‌تر با تعداد زیاد ورودی‌ها و داده‌های پیچیده‌تر شد. از دهه ۱۹۸۰ به بعد، تحلیل حساسیت به‌عنوان یک ابزار ضروری در ارزیابی ریسک و تصمیم‌گیری‌های استراتژیک در سازمان‌ها و صنایع مختلف شناخته شد. این روند در حال حاضر همچنان ادامه دارد و تحلیل حساسیت به ابزاری مهم برای مدیریت ریسک و تصمیم‌گیری‌های بهینه در مواجهه با عدم قطعیت‌ها تبدیل شده است.
انواع تحلیل حساسیت
تحلیل حساسیت می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام شود که هر کدام به‌طور خاص برای شرایط و نوع مدل‌های مختلف مناسب هستند. این روش‌ها می‌توانند شامل تحلیل‌های ساده تک‌متغیره تا شبیه‌سازی‌های پیچیده‌تری مانند مونت کارلو باشند. انواع رایج تحلیل حساسیت شامل موارد زیر است:
تحلیل حساسیت تک‌متغیره: در این روش، تنها یک متغیر ورودی تغییر داده می‌شود، در حالی که سایر متغیرها ثابت نگه داشته می‌شوند. این روش ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین نوع تحلیل حساسیت است و برای شناسایی متغیرهایی که بیشترین تاثیر را بر خروجی دارند، مفید است. با این حال، این روش ممکن است تعاملات پیچیده بین متغیرها را نادیده بگیرد.
تحلیل حساسیت دو متغیره: این تکنیک تغییرات هم‌زمان در دو متغیر ورودی را بررسی می‌کند و به تحلیل تعاملات بین آن‌ها می‌پردازد. این روش می‌تواند دیدگاه جامع‌تری از رفتار مدل ارائه دهد، اما وقتی تعداد متغیرها بیشتر از دو باشد، پیچیدگی آن افزایش می‌یابد.
شبیه‌سازی مونت کارلو: این روش شامل شبیه‌سازی هزاران سناریو با استفاده از مقادیر ورودی تصادفی است. این رویکرد احتمال‌های مختلف را برای ورودی‌ها در نظر می‌گیرد و از این طریق توزیع احتمالی نتایج را شبیه‌سازی می‌کند. شبیه‌سازی مونت کارلو برای مدل‌های پیچیده با چندین متغیر ورودی و عدم قطعیت‌های بالا بسیار مفید است.
تحلیل همبستگی: در این روش، رابطه و همبستگی بین متغیرهای ورودی بررسی می‌شود. هدف این است که متغیرهایی که با هم مرتبط هستند شناسایی شوند تا بتوان تحلیل حساسیت را بر روی متغیرهای مستقل‌تر متمرکز کرد. این تکنیک به ویژه در مدل‌های پیچیده مفید است.
تحلیل سناریو: در این روش، مجموعه‌ای از سناریوهای مختلف با ترکیب‌های متفاوت از مقادیر ورودی ایجاد می‌شود. این روش برای تحلیل‌های حساسیت در مدل‌هایی که شامل تعاملات پیچیده یا شرایط خاص هستند، بسیار کاربردی است. با استفاده از تحلیل سناریو، می‌توان تاثیرات رویدادهای شدید یا غیرمنتظره را ارزیابی کرد.
تحلیل حساسیت در بورس
تحلیل حساسیت در بورس یکی از ابزارهای مهم و رایج در تحلیل بنیادی بورس است که توسط سرمایه‌گذاران و تحلیلگران به کار می‌رود. در این تحلیل، معمولا تغییرات در یک یا دو پارامتر اصلی مانند قیمت دلار یا دیگر متغیرهای کلیدی اقتصادی بررسی می‌شود تا اثرات آن بر سود یک شرکت و در نهایت بر قیمت سهام آن پیش‌بینی شود. به عنوان مثال، تحلیلگران می‌توانند با استفاده از تجزیه و تحلیل حساسیت، تاثیر تغییرات در نرخ ارز یا قیمت نفت را بر سودآوری شرکت‌ها در سناریوهای مختلف شبیه‌سازی کنند.
تحلیل حساسیت سهام به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که درک بهتری از ریسک‌های موجود داشته باشند و با توجه به پیش‌بینی‌های مختلف، تصمیمات بهتری در خرید یا فروش سهام اتخاذ کنند. تحلیل حساسیت به این صورت می‌تواند به شفافیت بیشتر در ارزیابی شرکت‌ها کمک کرده و با توجه به نوسانات اقتصادی و تغییرات در عوامل بیرونی، امکان پیش‌بینی تغییرات سودآوری شرکت‌ها را در آینده فراهم آورد.
به عبارتی، برای ایجاد یک جدول تحلیل حساسیت سود هر سهم (EPS) معمولا باید چند پارامتر اصلی مثل قیمت فروش، هزینه‌ها، نرخ بهره و متغیرهای اقتصادی دیگر را در نظر گرفت. جدول تحلیل حساسیت به سرمایه‌گذار این امکان را می‌دهد که چگونگی تغییرات در این پارامترها و تاثیر آن بر سود هر سهم را بررسی کند.
تحلیل حساسیت دلار
مهم‌ترین پارامتر اثرگذار بر سودآوری شرکت‌ها در بورس ایران دلار است. سودسازی بسیاری از شرکت‌های تولیدی وابسته به دلار هستند و نرخ آن‌ها با تغییرات قیمت دلار، تغییر می‌کند. در برخی شرکت‌ها نرخ مواد اولیه و در برخی دیگر نرخ محصولات متاثر از قیمت دلار هستند. از طرفی قیمت دلار در ایران دارای نوسانات زیادی است و گاهی شاهد رشد یا کاهش شدید در آن بوده‌ایم. بنابراین لازم است تحلیلگران تاثیر این پارامتر بر شرکت‌ها را به طور پیوسته مورد بررسی قرار دهند و نسبت به تغییرات قیمت دلار و اثرات آن هوشیار باشند.
حساسیت مثبت نسبت به دلار
به صورت کلی شرکت‌های صادرات‌محور دارای حساسیت مثبت نسبت به قیمت دلار هستند. برای مثال شرکت‌های پتروشیمی و فلزی درصد حساسیت‌شان نسبت به دلار بالا می‌باشد. در میان شرکت‌های صادراتی نیز شرکت‌هایی که درصد بیشتری از محصولات خود را صادر می‌کنند نسبت به تغییرات دلار حساسیت بیشتری دارند. برای مثال شرکت پتروشیمی زاگرس که بیش از 95 درصد از محصولات خود را صادر می‌کند دارای حساسیت شدیدتری نسبت به شرکتی با صادرات کمتر است. پس با افزایش قیمت دلار انتظار می‌روند سودآوری آن با فرض ثابت بودن سایر عوامل نسبت به سهمی که حساسیت کمتری نسبت به دلار دارد، بیشتر رشد کند و قیمت آن سریع‌تر بالا رود. در میان شرکت‌های فولادی نیز شرکت فولاد مبارکه تمام محصولات خود را به صورت داخلی به‌فروش می‌رساند. اما شرکت فولاد خوزستان درصد کمی از محصولات خود را صادر می‌کند. بنابراین انتظار داریم حساسیت فخوز نسبت به دلار بیشتر از فولاد باشد.
حساسیت منفی نسبت به دلار
سهم‌هایی در بازار وجود دارد که نسبت به قیمت دلار حساسیت منفی دارند. شرکت‌هایی مانند شرکت‌های دارویی، خودرویی، لوازم خانگی و… بخشی یا تمام ماده اولیه خود را دلاری تهیه می‌کنند و محصولاتشان را به صورت ریالی به فروش می‌رسانند. این شرکت‌ها با افزایش قیمت دلار متضرر و با کاهش آن سود خواهند کرد.
بررسی زمانی تحلیل حساسیت
با تحلیل حساسیت شرکت‌ها نسبت به نرخ یک کامودیتی یا عامل تاثرگذار باید توجه داشت که این تاثیرات بلافاصله بر قیمت یک سهم تاثیر نمی‌گذارند و معمولا زمان‌بر می‌باشند. به‌طور مثال برای شرکت‌هایی که ماده اولیه دلاری دارند، در ابتدا بهای تمام شده افزایش پیدا می‌کند و از سودآوری آن‌ها کاسته می‌شود. اما پس از مدتی با گذر زمان نرخ محصولات شرکت‌ها نیز افزایش می‌یابد و شرکت مجدد به سیکل سودسازی و رشد قیمت بازمی‌گردد.
چطور از تحلیل حساسیت استفاده کنیم؟
در ادامه نحوه استفاده موثر از تحلیل حساسیت، بررسی شده است:
- شناسایی متغیرهای ورودی و خروجی: برای آموزش تحلیل حساسیت، ابتدا باید متغیرهایی که ممکن است بر نتایج مدل تاثیر بگذارند را شناسایی کرد. این متغیرها می‌توانند شامل عواملی مانند نرخ بهره، قیمت دارایی‌ها، یا شرایط محیطی باشند که ممکن است بر خروجی‌ها تاثیر بگذارند.
- تعیین دامنه تغییرات ورودی: برای هر یک از متغیرهای ورودی، باید دامنه‌ای از تغییرات را مشخص کرد. این تغییرات ممکن است از کوچک‌ترین تغییرات در مقادیر شروع شوند تا به تغییرات گسترده‌تر برسند. تعیین سناریوهای مختلف کمک می‌کند تا چگونگی واکنش مدل به تغییرات را بررسی کرد.
- اجرای تحلیل حساسیت: حالا با تغییر دادن سیستماتیک مقادیر ورودی و مشاهده تاثیر آن‌ها بر نتایج مدل، می‌توان فهمید که کدام متغیرها بیشترین تاثیر را دارند. این مرحله می‌تواند از تحلیل حساسیت تک‌متغیره شروع شود و به تحلیل‌های پیچیده‌تر مانند شبیه‌سازی مونت کارلو یا تحلیل سناریو برسد.
- تجزیه و تحلیل و تفسیر نتایج: پس از انجام تحلیل، نتایج را تجزیه و تحلیل کرد تا مشخص شود که کدام متغیرها بیشتر بر نتایج تاثیر دارند. این شناسایی به شما این امکان را می‌دهد که بر متغیرهای حساس‌تر تمرکز کرد و استراتژی‌های بهتری برای کاهش ریسک یا بهبود نتایج اتخاذ کرد.
- اتخاذ تصمیمات آگاهانه: با استفاده از اطلاعات به‌دست‌آمده از تحلیل حساسیت، می‌توان تصمیمات آگاهانه‌تری گرفت. به عنوان مثال، اگر یک متغیر خاص تاثیر زیادی بر نتایج دارد، می‌توان استراتژی‌های خاصی برای مدیریت آن متغیر یا کاهش عدم قطعیت پیرامون آن اتخاذ کرد.
جمع‌بندی
به طور کلی، تحلیل حساسیت به عنوان یک ابزار قدرتمند در ارزیابی ریسک، امکان درک بهتر تاثیر تغییرات در متغیرهای ورودی بر نتایج مدل‌ها را فراهم می‌آورد. این تحلیل نه تنها به شناسایی عوامل بحرانی کمک می‌کند بلکه با بهبود تصمیم‌گیری، کاهش عدم قطعیت و بهینه‌سازی استراتژی‌های مدیریت ریسک نقش اساسی ایفا می‌کند. با وجود چالش‌هایی مانند پیچیدگی مدل‌ها و محدودیت‌های داده‌ای، استفاده از تکنیک‌های مختلف تحلیل حساسیت در حوزه‌های مالی، مهندسی، بهداشت و محیط زیست می‌تواند نتایج قابل‌اعتماد و موثری به همراه داشته باشد. بنابراین، اهمیت و کاربرد روزافزون این ابزار در زمینه‌های مختلف، آن را به ابزاری ضروری برای تصمیم‌گیران در مواجهه با ریسک‌ها تبدیل کرده است.
سوالات متداول
تحلیل حساسیت سود یک تکنیک است که برای ارزیابی تاثیر تغییرات در متغیرهای ورودی مانند نرخ بهره، قیمت دلار یا هزینه‌ها بر سود یک شرکت یا مدل مالی استفاده می‌شود. این تحلیل کمک می‌کند تا مشخص شود کدام عوامل بیشترین تاثیر را بر سودآوری دارند.
تحلیل حساسیت در بورس، برای بررسی تاثیر تغییرات در پارامترهای کلیدی مثل نرخ ارز یا قیمت مواد اولیه بر سود شرکت‌ها انجام می‌شود. با شبیه‌سازی سناریوهای مختلف، می‌توان پیش‌بینی کرد که چگونه تغییرات این پارامترها بر قیمت سهام تاثیر خواهند گذاشت.
در تحلیل حساسیت مثبت، افزایش در یک متغیر ورودی باعث افزایش در خروجی می‌شود، در حالی که در حساسیت منفی، افزایش در ورودی منجر به کاهش در خروجی می‌شود. این دو نوع حساسیت به تحلیلگران کمک می‌کنند تا رابطه بین ورودی‌ها و خروجی‌ها را بهتر درک کنند.
