سبدگردانی یکی از روش‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار سرمایه است که افرادی که دانش یا زمان کافی برای تحلیل در بازار سرمایه را ندارند، سرمایه خود را به شرکت‌های سبدگردان می‌سپارند. این شرکت‌ها، با اخذ مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار، در بخش‌های مختلف بازار سرمایه سرمایه‌گذاری انجام می‌دهند و پرتفوی سرمایه‌گذاری را برای مشتریان خود تشکیل می‌دهند. سوالی که مطرح می‌شود این است که سرمایه‌گذاران چه تضمینی از سوی شرکت‌های سبدگردان دریافت می‌کنند که پول خود را در اختیار آن‌ها قرار دهند؟ پاسخ این سوال در قرارداد سبدگردانی قابل یافتن است. این قرارداد یک سند رسمی است که میان سرمایه‌گذار و شرکت سبدگردان منعقد می‌شود و بر اساس آن، اعتماد بین این دو طرف ایجاد می‌شود. این قرارداد شامل جزئیات خاصی است که سرمایه‌گذاران باید در زمان انعقاد به آن توجه کنند. در ادامه این مطلب درباره قرارداد سبدگردانی و مهم‌ترین موارد در آن پرداخته می‌شود.
مقاله پیشنهادی: سبدگردانی در بورس
قرارداد سبدگردانی چیست؟
قرارداد سبدگردانی یک مدرک حقوقی است که برای رسمی کردن فرآیند سبدگردانی در بازار سرمایه استفاده می‌شود. این قرارداد میان دو طرف، یعنی شرکت سبدگردان و سرمایه‌گذار (یا شخص حقیقی یا حقوقی که می‌خواهد سبدگردانی کند) منعقد می‌شود. قرارداد سبدگردانی شکل و فرمت خاصی دارد که توسط سازمان بورس و اوراق بهادار یا مراجع مرتبط تعیین شده است.
پس از اعمال و انعقاد این قرارداد، سبدگردان مدیریت منابع مالی سرمایه‌گذار را به عهده می‌گیرد. انعقاد قرارداد سبدگردانی به سبدگردان اختیار می‌دهد تا از پول شخص سرمایه‌گذار به منظور سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه استفاده کند و معاملات مورد نظر خود را انجام دهد. قرارداد سبدگردانی جزئیات و شروط خاصی را شامل می‌شود که باید توسط طرفین رعایت شود. این شروط ممکن است شامل مواردی نظیر نحوه مدیریت پرتفوی سرمایه‌گذار، هزینه‌ها، سیاست‌های سرمایه‌گذاری، حقوق و تعهدات طرفین و اختیارات و مسئولیت‌های سبدگردان باشد. سرمایه‌گذاران پیش از امضای این قرارداد، باید تمامی جزئیات و شروط را به دقت بررسی کنند تا بهترین تصمیم را بگیرند.
پس از انعقاد قرارداد، یک کد PRX که به آن کد سبد بورسی گفته می‌شود به سبد سرمایه‌گذار اختصاص می‌یابد که مالکیت سرمایه‌گذار نسبت به سبد بورسی را نشان می‌دهد. این درحالی است که سبدگردان مدیریت سبد سرمایه‌گذار را بر عهده می‌گیرد. این سبد مطابق با دارایی‌ها، اهداف، بازدهی مورد نظر و ریسک مطلوب سرمایه‌گذار تشکیل می‌شود.
سرمایه اولیه برای انعقاد قرارداد سبدگردانی
سرمایه‌گذاران برای بهره‌مندی از خدمات سبدگردانی در بازار سرمایه، باتوجه به سیاست‌های سبدگردان باید حداقل سرمایه اولیه را داشته باشند. به عنوان مثال، فرض کنید یک شرکت سبدگردانی حداقل مبلغ 100 میلیون تومان را برای سبدگردانی تعیین کرده باشد. به این معناست که اگر شما فقط 50 میلیون تومان سرمایه داشته باشید، نمی‌توانید از خدمات این شرکت سبدگردانی استفاده کنید و باید مقدار سرمایه خود را افزایش دهید تا به حداقل مورد نیاز برسد. این حداقل سرمایه توسط هر شرکت سبدگردان به طور مستقل تعیین می‌شود و ممکن است در شرکت‌های مختلف متغیر باشد. این اقدام به منظور حفظ عملکرد بهینه سبدگردانی و مدیریت مناسب منابع مالی سرمایه‌گذاران انجام می‌شود.
کارمزد در قرارداد سبدگردانی
کارمزد در قرارداد سبدگردانی یکی از موارد مهمی است که برای خدمات ارائه شده توسط شرکت سبدگردان معین می‌شود. مقدار و نرخ این کارمزد برای هر شرکت سبدگردان با شکاف کمی تقریبا متفاوت بوده و به میزان معینی در قرارداد سبدگردانی تعیین می‌شود. این مقدار به صورت درصدی به عنوان کارمزد ثابت و درصدی از مازاد بازدهی سرمایه‌گذاری تعیین می‌شود.
نحوه تعیین کارمزد سبدگردانی
عموما کارمزد سبدگردانی شامل دو بخش ثابت و متغیر است. بخش ثابت که به آن کارمزد خدمات مدیریت سبد گفته می‌شود، حدود 1 تا 2 درصد از سرمایه است. بخش متغیر کارمزد بر اساس عملکرد سبدگردان تعیین می‌شود. در این حالت طبق توافق سبدگردان با سرمایه‌گذار درصدی از مازاد سود به دست آمده (فرضا 20 درصد) به عنوان کارمزد عملکرد به سبدگردان تعلق خواهد گرفت. عمدتا نرخ پایه بازدهی بر اساس نرخ سود بدون ریسک یا همان نرخ سود بانکی تعیین می‌شود. اگر سود حاصل از سبدگردانی کمتر از سود بانکی باشد، در این صورت کارمزدی از سرمایه‌گذار دریافت نمی‌شود. به طور خلاصه، کارمزد سبدگردانی متناسب با بازدهی حاصل از سبدگردانی و سرمایه اولیه سرمایه‌گذار تعیین می‌شود.
در برخی مواقع سبدگردان در فضای رقابتی و جهت تشویق سرمایه‌گذاران ممکن است، سیاست‌هایی در نحوه دریافت کارمزد داشته باشند، برای مثال ممکن است توافق شود که هر چه سرمایه اولیه بیشتری در اختیار سرمایه‌گذار باشد، کارمزد کمتری از او اخذ شود.
شروط و محدودیت‌ها در قرارداد سبدگردانی
در فرآیند سبدگردانی، سرمایه‌گذار می‌تواند شروط و محدودیت‌های خاصی را در قرارداد با شرکت سبدگردان مشخص کند که تاثیر مستقیم بر روی نوع محاسبه کارمزد و درصد آن داشته باشد. این شروط و محدودیت‌ها معمولا بر اساس استراتژی و اهداف سرمایه‌گذار در نظر گرفته می‌شوند.
به عنوان مثال، سرمایه‌گذار می‌تواند محدودیت‌هایی را در قرارداد تعیین کند که ممکن است شامل عدم سبدگردانی در برخی صنایع یا شرکت‌ها باشد. او ممکن است تصمیم بگیرد که فقط روی صنایع یا شرکت‌های خاصی سبدگردانی کند که با اهداف و استراتژی سرمایه‌گذاری او تطابق دارند. این محدودیت‌ها به صورت رسمی در قرارداد سبدگردانی ذکر می‌شوند و شرکت سبدگردان موظف است این شروط را رعایت کند. بنابراین هرگونه شروطی از سوی سرمایه‌گذار و یا حتی سبدگردان باید در قرارداد ذکر شود.
تاثیر شروط و محدودیت‌های قرارداد بر کارمزد
توجه به این نکته ضروری است که شروط و محدودیت‌های موجود در قرارداد سبدگردانی ممکن است تاثیر مستقیمی بر نوع محاسبه کارمزد و درصد آن داشته باشند. بنابراین مشتریان باید این موارد را به دقت مطالعه کنند و در نظر بگیرند. همچنین، درصد کارمزد ممکن است بر اساس سودسازی شرکت سبدگردان برای مشتریان و مطابق با شروط قرارداد، تغییر کند.
انتشار بازدهی سبد اختصاصی توسط سبدگردان
سبدگردان در اجرای وظایف خود موظف است بازدهی سبد اختصاصی را در دوره‌های زمانی روزانه، هفتگی، ماهانه و سالانه مطابق با دستورالعمل تاسیس و فعالیت شرکت سبدگردان، محاسبه و حداکثر تا روز کاری بعد از پایان هر دوره، این اطلاعات را از طریق سایت اینترنتی خود برای سرمایه‌گذاران قرار دهد.
برای این منظور، به ازای هر سبد سرمایه‌گذاری، یک حق دسترسی نرم‌افزاری در نرم‌افزار رسمی شرکت سبدگردان اختصاص داده می‌شود. این نرم‌افزار شامل تمامی اطلاعات و آمار مربوط به بازدهی سبد، جزئیات معاملات و سرمایه‌گذاری سبد است. به این ترتیب، سرمایه‌گذار همیشه به طور آنلاین و به‌روز از بازدهی سرمایه‌گذاری خود مطلع می‌شود.
این اطلاعات و امکان دسترسی به بازدهی سبد به سرمایه‌گذار امکان مانیتورینگ و ارزیابی عملکرد سبدگردانی اختصاصی خود را فراهم می‌کند و به وی کمک می‌کند تصمیم‌گیری‌های بهتری در مورد سرمایه‌گذاری خود بگیرد.
نظارت بر عملکرد سبدگردان
در فرآیند سبدگردانی، شرکت‌های سبدگردان موظف هستند تا از میان موسسات حسابرسی (حتما باید مورد تایید سازمان بورس باشد) یک موسسه را به عنوان امین انتخاب کنند. موسسه حسابرسی مسئولیت نظارت بر عملکرد سبدگردان را بر عهده دارد. امین سبد با دسترسی به نرم‌افزار سبدگردانی، مسئولیت اعمال قوانین و مقررات مربوط به سبدگردانی را بر عهده دارد.
تخطی سبدگردان از قوانین و مقررات
در صورتی که سبدگردان از قوانین و مقررات تخطی کند یا مشکلاتی در عملکرد خود داشته باشد، موسسه حسابرسی این اطلاعات را در نامه‌ای کتبی به سازمان بورس و اوراق بهادار ارائه می‌دهد. سازمان بورس و اوراق بهادار نیز بعد از دریافت این نامه، مسائل تخطی یا مشکلات سبدگردان را بررسی کرده و در صورت لزوم با سبدگردان برخورد قانونی می‌کند.
این نظام نظارتی به منظور حفظ شفافیت و اطمینان در فرآیند سبدگردانی و تضمین رعایت قوانین و مقررات مربوط به این حوزه ایجاد شده است. امین سبدگردان نقش اساسی در این نظام دارد تا عملکرد شرکت سبدگردان را تحت نظارت خود مورد ارزیابی قرار دهد و هرگونه تخطی یا مشکل را پیگیری کند.
مدت قرارداد سبدگردانی
مدت قرارداد یکی از جنبه‌های مهم در قرارداد سبدگردانی است. معمولا بیشتر قراردادهای سبدگردانی به مدت یک سال منعقد می‌شوند که این امر می‌تواند به تحقق سود حداکثری کمک کند.
با انعقاد قرارداد یک ساله، سطح ریسک در عملیات سبدگردانی کاهش می‌یابد، علت این امر این است که در بازه زمانی طولانی‌تر بازدهی واقعی‌تر است و دستخوش هیجانات گذرای بازار نخواهد بود. در مدت زمان یکساله، عمدتا متغیرهای اثرگذار بر بازار سهام نمود بیشتری دارند. از طرفی مجامع شرکت‌ها در یک سال برگزار و صورت‌های مالی یکساله منتشر خواهند شد که ملاک تصمیم‌گیری بهتر برای انتخاب سهام است.
سرمایه‌گذار طی مدت قرارداد می‌تواند مقدار سرمایه خود را افزایش یا کاهش دهد یا حتی قرارداد خود را فسخ کند. بنابراین، در تدوین قرارداد سبدگردانی باید مدت زمان آن لحاظ شود و توافق‌نامه به شکلی تدوین شود که تا مدت تعیین شده معتبر باقی بماند و امکان تغییرات در سرمایه یا شرایط قرارداد را در نظر بگیرد. این اقدام به سرمایه‌گذار امکان انطباق با شرایط مختلف بازار و تغییرات در سرمایه‌اش را می‌دهد.
پایان قرارداد سبدگردانی
پایان قرارداد سبدگردانی به معنی پایان مدت زمان تعیین شده در قرارداد برای انجام فرآیند سبدگردانی است. در صورتی که مدت قرارداد به پایان برسد و این قرارداد تمدید نشود، سبدگردان دیگر اختیاری برای اعمال تغییرات در سبد ندارد. او موظف است طی دو روز کاری پس از پایان مدت قرارداد، وجوه متعلق به سبد را به سرمایه‌گذار تحویل دهد.
اگر سرمایه‌گذار تمایل به فروش دارایی‌های موجود در سبد خود را نداشته باشد، سبدگردان موظف است این دارایی‌ها را به وی تحویل دهد تا سرمایه‌گذار بتواند به عنوان مالک دارایی‌ها به ادامه نگهداری یا انجام تغییرات بر روی آن‌ها تصمیم بگیرد. این اقدامات در راستای انجام قوانین و مقررات مربوط به پایان قرارداد سبدگردانی انجام می‌شود و هدف آن حفظ شفافیت و حقوق سرمایه‌گذاران است.
نکته مهم در قرارداد سبدگردانی
یکی از نکات مهم در قرارداد سبدگردانی مرتبط با مواردی از جمله سود سهام، سود اوراق مشارکت، سهام جایزه، سود سایر اوراق بهادار، برگه‌های حق تقدم و دیگر منافع و مزایای مرتبط با دارایی‌های سبد اختصاصی سرمایه‌گذار است. این منافع و مزایا به عنوان بخشی از دارایی‌های سبد اختصاصی سرمایه‌گذار در نظر گرفته می‌شوند و قرارداد سبدگردانی باید جزئیات اجرایی مربوط به این موارد را پوشش دهد.
سبدگردان در طول مدت قرارداد و در صورت تمدید آن تا پایان مهلت معین شده، مسئولیت دارد تا به عنوان نماینده سرمایه‌گذار وظیفه خود را انجام دهد تا این منافع و مزایا را از ادارات و شرکت‌های مربوطه دریافت کند و به دارایی‌های سبد اختصاصی سرمایه‌گذار اضافه کند. این موارد به عنوان یک قسمت از عملکرد سبدگردان در اجرای قرارداد سبدگردانی محسوب می‌شوند و برای حفظ حقوق و مزایای سرمایه‌گذاران بسیار حائز اهمیت است.
کلام آخر
در این مقاله، تمامی موارد مهم مرتبط با قرارداد سبدگردانی توضیح داده شده است. به طور کلی، افرادی که مهارت و زمان لازم برای سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه را ندارند، یکی از گزینه‌های مناسب، استفاده از خدمات سبدگردانی است، اما انتخاب یک سبدگردان معتبر از اهمیت بالایی برخوردار است. برای آغاز فرآیند سبدگردانی، سرمایه‌گذار نیاز به انعقاد قرارداد با سبدگردان منتخب را دارد.
هنگام تدوین قرارداد سبدگردانی، باید به نکاتی مانند حداقل سرمایه مورد نیاز برای سبدگردانی، میزان کارمزد مورد انتظار از شرکت سبدگردان، نحوه گزارش‌دهی شرکت مذکور به مشتریان و دیگر جزئیات مرتبط توجه کرد. این یک قرارداد اساسی برای مشتریان است و به ایجاد تفاهم و شفافیت میان سرمایه‌گذار و سبدگردان کمک می‌کند تا فرآیند سبدگردانی به درستی انجام شود و اهداف مشتریان رعایت شوند.
