آیا بازار سرمایه ایران از بازارهای جهانی تأثیر میپذیرد؟
بازار سرمایه به عنوان یکی از شریانهای اصلی تامین مالی در کشور شناخته میشود. این بازار که از انواع بازارهای مالی است، نقش مهمی بر اقتصاد کشورها دارد. عوامل متعددی بر نوسانات این بازار مالی دخیل هستند و تحلیلگران و فعالان همواره سعی بر آن دارند تا با شناسایی این عوامل و محرکهای اثرگذار بر آن چشمانداز بهتری را برای سرمایهگذاران این بازار ترسیم کنند. در میان عوامل و محرکها، بازارهای جهانی یکی از عواملی است که تحلیلگران و فعالان بازار سرمایه همواره به آن توجه دارند. به دلیل اهمیت این بازارها، در این مقاله میزان و نحوه اثرگذاری بازارهای جهانی بر بورس ایران بررسی شده است.
عوامل داخلی و خارجی موثر بر بازار سرمایه کدامند؟
پیش از پرداختن به اثرات عوامل خارجی و بینالمللی همچون بازارهای جهانی بر بورس ایران، باید گفت که بازار سرمایه متاثر از دو دسته عوامل و نیروهای محرک است که شامل عوامل درون مرزی و عوامل فرامرزی میشود. عوامل درون مرزی از دو بعد خرد و کلان مطرح میشود. بخش خرد آن مربوط به ساختار و حاکمیت شرکتی، عرضه و تقاضا، مباحث رقابتی و… است، این در حالی است که در نگاه کلان به بورس، عواملی همچون اثر سیاستهای مالی و پولی دولت، نرخ ارز، نرخ بهره، تورم و… مطرح میشود. عوامل فرامرزی اما شامل محدودیتهایی از جمله تحریمها در مراودات تجاری و نوسانات نرخهای جهانی را شامل میشود.
چرا عوامل خارجی یا فرامرزی بر بازارهای مالی اثرگذارند؟
مهمترین علت اثرگذاری عوامل خارجی بر بازارهای مالی ایران به ویژه بازار سرمایه، تجارت و ارتباطات بینالملل بنگاههای اقتصادی با سایر کشورها است. تجارت بخش مهمی از اقتصاد جهانی است و منجر به رشد و توسعه کشورها میشود. صاحبان کسبوکار همواره به دنبال جهانیشدن و بهرهبرداری از فرصتهای تجارتی بینالمللی برای کسب سود بیشتر هستند. بنابراین هرگاه در ارائه کالا و خدماتی نسبت به سایر کشورها و رقبا، مزیت نسبی داشته باشند، سعی دارند تا با توسعه و گسترش خدمات و کالاهای خود در فراتر از مرزهای کشور، درآمد بیشتری کسب کنند و از مزایای تجارت بینالمللی بهرهمند شوند. در مقابل هرگونه نقصان و کاستی در عرضه را با واردات پوشش میدهند.
بنابراین تجارت با واردات و صادرات کالا و خدمات میسر میشود. صادرات کالا منبع اصلی درآمدهای ارزی برای شرکتها و در مقیاس بزرگتر برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه است که میتواند به کنترل نرخ ارز و تورم، توسعه اقتصادی، بهبود زیرساختها، ایجاد شغل و… کمک کند. در مقابل واردات کالا، از هم از جهت تامین مواد اولیه برای تولید و هم افزایش عرضه و رفع کاستیها و ایجاد تنوع در کالاها اهمیت دارد. وابستگی بسیار به تجارت بینالمللی باعث میشود تا شرکتها بیشتر در معرض تغییرات قیمت و شوکهای خارجی باشند.
میزان وابستگی شرکتهای بورسی به تجارت بینالمللی
برای آنکه گفته شود که بورس ایران به بازارهای جهانی وابسته است یا خیر، باید نگاهی به روابط و مراودات تجاری شرکتهای بورسی با سایر کشورها داشت. به طور کلی شرکتهای بورسی از حیث تجارت به دو دسته شرکتهای واردات محور و شرکتهای صادرات محور دستهبندی میشوند. به واسطه تجارت این شرکتها با ارز محبوب و رایج دنیا؛ یعنی دلار، به این شرکتها سهام دلاری نیز گفته میشود. سهام صادرات محور نقش مهمی در ارزآوری دارند و در بازارهای جهانی با همتایان خود رقابت میکنند. ایران به واسطه منابع غنی از انرژی و سایر کالاها همچون مس و… این کالاها را به سایر کشورها صادر میکند. سهام واردات محور اما عمدتا برای تامین مواد اولیه تولیدات خود و ماشین آلات و تجهیزات به واردات وابسته هستند. از جمله سهام صادرات محور میتوان به گروه پتروشیمی و محصولات شیمیایی، فلزات اساسی، کانیهای فلزی و… و سهام واردات محور میتوان به خودروییها، داروییها و … اشاره کرد.
نکته بعدی این است که واردات و صادرات این شرکتها بر نرخ ارز اثرگذار است. به طور کلی بالا یا پایین رفتن نرخ برابری ارزها میتواند صادرات و واردات را تحت تاثیر قرار دهد، چرا که رابطه بین واردات و صادرات یک کشور و همچنین نرخ ارز آن یک چرخه پیچیده و به هم پیوسته است. ارز داخلی ضعیفتر (ریال در برابر دلار)، از صادرات بیشتر حمایت میکند و در عوض هزینه واردات را افزایش میدهد. در مقابل، ارز داخلی قویتر (ریال در برابر دلار) مانع از صادرات شده و در عین حال واردات را مقرون به صرفهتر میکند. صادرات و واردات شرکتها تحت تاثیر عوامل متعددی اعم از تنشهای ژئوپلیتیکی، تحریمها، تحولات مرتبط با رقبا و شرکای تجاری و … قرار دارد.
نحوه نرخگذاریها در تجارت جهانی
با توجه به اینکه واردات و صادرات مبتنی بر کالا (کامودیتی) است، در نتیجه نوسانات نرخ کامودیتی در تجارت بسیار حائز اهمیت میشود. همه کالاها از انرژی و محصولات کشاورزی گرفته تا فلزات گرانبها و صنعتی نرخهای منطقهای و جهانی دارند که مبنایی برای واردات و صادرات کشورها است. قیمتهای کالاهای مختلف میتواند متفاوت باشد، اگرچه همه آنها متاثر از عواملی مانند سطح تولید (عرضه) و تقاضا هستند. عوامل اقتصادی دیگری همچون نوسانات شاخص دلار (نرخ برابری این ارز در برابر سایر ارزها)، مسائل و تنشهای ژئوپلیتیکی، رشد یا رکود اقتصادی، سیاستهای دولت مبنی بر تعیین نرخهای بهره و… از جمله عوامل دیگری هستند که بر قیمت کالاها در بازار تأثیر می گذارند. ایران به واسطه تحریمها همواره ناچار بوده تا واردات و صادرات خود را با محدودیت و تخفیفهای بیشتری انجام دهد.
اثر بازارهای جهانی بر بازار سرمایه چیست؟
با توجه به موارد ذکر شده، مشخص شد که صنایع و شرکتهای بورسی به واسطه تجارت با سایر کشورها به نرخها و در کل به بازارهای جهانی وابسته هستند و از آن تاثیر میگیرند. به طور کلی بیش از ۶۰ درصد از بورس ایران به شرکتهای کامودیتیمحور تعلق دارد که از نرخهای جهانی تبعیت دارند، بنابراین این شرکتها یا از طریق واردات کامودیتی یا صادرات آن به نوعی به نرخهای جهانی وابسته هستند. با توجه به اینکه هر کدام از این شرکتها در بخش مشخصی از زنجیره تامین قرار دارند، در نتیجه هرگونه تغییری در میزان درآمدزایی یا تولیدات آنان صنایع مرتبط را هم درگیر میکند. بنابراین نوسانات بازارهای جهانی هم به صورت مستقیم بر شرکتهای کامودیتی محور و هم غیرمستقیم بر صنایع وابسته به آنها اثرگذار است.
از طرفی سهم بزرگی از بازار سهام به کامودیتی محورها اختصاص دارد و این شرکتها میتوانند کل بازار سهام را به عنوان لیدرهای بازار متاثر کند. بنابراین رشد دستهجمعی یا افت این سهام به واسطه نوسانات در بازارهای جهانی بر کلیات بازار اثر روانی خواهد گذاشت. نکته بعدی آن است که به جز بازارهای کامودیتی، بازار ارزهای دیجیتال نیز در مقیاس جهانی میتواند به عنوان بازار رقیب بر بورس ایران اثرگذار باشد. در واقع رونق بازار ارزهای دیجیتال منجر به خروج سرمایه از بورس میشود. از طرفی رکود در این بازار و افت قیمتها مجددا توجه سرمایهگذاران را به بازارهایی نظیر بورس معطوف میکند.
کلام آخر
بازار سرمایه ایران متاثر از عوامل داخلی و خارجی است. از جمله عوامل خارجی میتوان به نوسانات بازار جهانی اشاره کرد که به واسطه تجارت شرکتها با سایر کشورها، بر واردات و صادرات آنان اثرگذار است. در واقع اثر نوسانات نرخهای جهانی مستقیما در صورتهای مالی شرکتها نمود پیدا میکند. در شرکتهای صادرات محور افزایش نرخهای جهانی منجر به رشد درآمد و در شرکتهای واردات محور افزایش نرخهای جهانی منجر به رشد هزینههای تولید خواهد شد. بنابراین چشمپوشی از اثرات بازارهای جهانی بر بورس ایران اجتنابناپذیر است.