دارایی مالی چیست؟ بررسی انواع و نقدشوندگی آن

دارایی مالی (Financial Asset) نوعی دارایی نقدی است که ارزش خود را از یک حق قراردادی یا مالکیت بر یک واحد تجاری به دست می‌آورد. این دارایی در حسابداری و اقتصاد نقش مهمی دارد و به‌عنوان یکی از بخش‌های اصلی ترازنامه بررسی می‌شود. در واقع دارایی مالی نشان‌دهنده یک مطالبه یا تعهد برای دریافت پرداخت‌های آینده از سوی یک نهاد است. برخلاف دارایی‌های فیزیکی مانند زمین، ساختمان یا کالا که ارزش ذاتی و فیزیکی دارند، دارایی‌های مالی شکل فیزیکی مشخصی ندارند. ارزش این دارایی‌ها بیشتر به عوامل عرضه و تقاضا در بازار و میزان ریسک آن‌ها بستگی دارد. ارزش دارایی‌های مالی بر پایه دارایی‌های دیگر مانند سهام، اوراق قرضه و سپرده‌های بانکی تعیین می‌شود. از همین رو در برخی مواقع دارایی‌های مالی با عنوان دارایی‌های کاغذی نام‌گذاری می‌شوند. همچنین در برخی موارد ارزش دارایی‌های مالی از یک دارایی پایه ناشی می‌شود که می‌تواند فیزیکی یا نامشهود باشد. برای نمونه، کالاهای فیزیکی ممکن است مبنای دارایی‌های مالی‌ مانند قراردادهای آتی کالا یا صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) قرار بگیرند.

در این مقاله به معرفی دارایی مالی، مبانی شناخت، انواع و بررسی نقدشوندگی هر یک پرداخته شده است. همچنین ارتباط بین دارایی مالی با دارایی پایه و تفاوت آن با دارایی فیزیکی از مباحث مطرح شده در این مقاله هستند.

انواع دارایی‌های مالی

بر اساس استانداردهای گزارشگری مالی بین‌المللی (IFRS)، دارایی‌های مالی به هر نوع دارایی اطلاق می‌شود که ارزش آن از یک قرارداد، حق قانونی یا ادعای مالکیت به دست می‌آید. این قراردادها می‌توانند مربوط به یک شرکت (مثل سهام)، یک کالا (مثل قرارداد آتی) یا حتی خود پول باشند که قراردادی نانوشته بین مردم و بانک مرکزی است. به‌بیان ساده، دارایی مالی سندی است که نشان می‌دهد چه‌کسی، چه‌چیزی و به چه میزان از یک دارایی را در اختیار دارد. این دارایی‌ها می‌توانند به صورت نقد، سهام یا اوراق مالی باشند و معمولا با هدف سرمایه‌گذاری، حفظ ارزش یا تسهیل مبادلات نگهداری می‌شوند. به‌طور کلی، دارایی‌های مالی در پنج گروه اصلی طبقه‌بندی می‌شوند که به شرح زیر هستند.

پول نقد: وجه نقد یکی از ساده‌ترین و رایج‌ترین نوع دارایی مالی است که شامل اسکناس، مسکوکات و موجودی حساب‌های بانکی می‌شود.

ابزارهای سرمایه‌‌گذاری در بازار سرمایه: ابزارهای سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه نشان‌دهنده مالکیت یک دارایی (مانند گواهی سپرده) یا مالکیت در یک شرکت (مانند گواهی سهام) هستند. به طور مثال گواهی سهام، نشان‌دهنده سهمی از دارایی‌ها و سود شرکت است.

حقوق قراردادی دریافتنی: این دارایی مالی شامل حقی است که یک نهاد برای دریافت وجه نقد یا دارایی مالی از نهاد دیگر دارد. به طور مثال حساب‌های دریافتنی یا وام‌های اعطایی در این دسته قرار می‌گیرند.

حقوق قراردادی برای مبادله دارایی‌ها یا بدهی‌ها: این دارایی‌ مالی متعلق به قراردادهایی هستند که به دارنده اجازه می‌دهند دارایی یا بدهی مالی را تحت شرایط مساعد مبادله کند.

قراردادهای مبتنی بر سهام واحد تجاری: قراردادهایی که می‌توانند با صدور سهام همان واحد تجاری تسویه شوند، در دسته دارایی‌های مالی قرار می‌گیرند.

مشتقات مالی و ابزارهای مشابه: این دارایی‌های مالی شامل اوراق قرضه، قراردادهای آتی، اختیار معامله (آپشن)، حساب‌های بازار پول و سایر ابزارهای سرمایه‌گذاری هستند.

لازم به ذکر است که بسیاری از این دارایی‌های مالی، به ویژه سهام که ارزش و قیمت آن‌ها در نوسان است، تا زمانی که به وجه نقد تبدیل نشوند، ارزش پولی مشخصی ندارند.

انواع دارایی‌ مالی در سرمایه‌گذاری

دارایی‌های مالی ابزارهایی هستند که امکان سرمایه‌گذاری و کسب بازده را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند. تعیین ارزش این دارایی‌ها بیشتر بر اساس قراردادهای مالی، ارزش بازار و عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد. هر کدام از دارایی‌های مالی دارای سطح متفاوتی از ریسک، بازده و نقدشوندگی هستند. به همین سبب شناخت انواع این دارایی‌ها در سرمایه‌گذاری، اهمیت بالایی دارد. در ادامه، مهم‌ترین انواع دارایی‌های مالی در سرمایه‌گذاری معرفی شده‌اند.

سهام: این دارایی‌ مالی تاریخ پایان یا انقضای مشخصی ندارد. سرمایه‌گذار با خرید سهام، مالک بخشی از یک شرکت می‌شود و در سود و زیان آن شریک است. سهام را می‌توان به طور نامحدود نگهداری کرد یا به سایر سرمایه‌گذاران فروخت و به عنوان ابزاری برای ترید از آن استفاده کرد.

اوراق قرضه: شرکت‌ها یا دولت‌ها از اوراق قرضه برای تامین مالی پروژه‌های میان‌مدت یا بلندمدت استفاده می‌کنند. شخص دارنده اوراق در واقع قرض‌دهنده است و اوراق قرضه، میزان بدهی، نرخ بهره پرداختی و تاریخ سررسید را مشخص می‌کند.

گواهی سپرده: این ابزار به سرمایه‌گذار امکان می‌دهد مبلغی را برای مدت معینی با نرخ سود تضمین‌شده در بانک سپرده‌گذاری کند. گواهی سپرده معمولا سود دوره‌ای پرداخت ‌می‌کند و بسته به قرارداد، بین سه ماه تا پنج سال نگهداری می‌شود.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری: صندوق‌های سرمایه‌گذاری سرمایه‌های کوچک افراد را جمع‌آوری کرده و بنا به نوع صندوق در دارایی‌های مختلف سرمایه‌گذاری می‌کنند. سود حاصل از این صندوق‌ها به تناسب بین سرمایه‌گذاران توزیع می‌شود.

ارز دیجیتال (رمز ارزها): ارزهای دیجیتال به دلیل نوسانات بالا، یک گزینه مناسب برای سرمایه‌گذاری هستند و می‌تواند منجر به سودها یا حتی ضررهای کلان شوند. به همین سبب برای استفاده از این نوع دارایی مالی برای سرمایه‌گذاری باید نسبت به بازار آن شناخت کامل داشت. معامله این ارزها از طریق صرافی‌های آنلاین و پلتفرم‌های معاملاتی تحت شبکه بلاک‌چین انجام می‌شود.

اوراق مشتقه: اوراق مشتقه روش‌های نوین معامله‌ هستند که شامل قراردادهای آتی و قرارداد اختیار (آپشن) می‌شوند. قرارداد آتی، فروشنده را موظف می‌کند در سررسید مشخصی، محصولی را به قیمتی که امروز تعیین می‌شود، به خریدار واگذار و پول آن را دریافت کند. در این روش در زمان انعقاد قرارداد، پول و کالا مبادله نمی‌شوند. قرارداد اختیار یا آپشن به خریدار اختیار (نه الزام) می‌دهد تا در ازای پرداخت مبلغی، حق خرید یا فروش یک دارایی را با قیمت مشخص در آینده به دست آورد.

ارتباط بین دارایی مالی و دارایی پایه

ارزش دارایی‌های مالی از یک حق قراردادی یا ادعای مالکیت ناشی می‌شود که نشان‌دهنده تعهدی برای دریافت پرداخت‌های آتی است. در سوی دیگر، دارایی پایه (Underlying Asset) به دارایی یا کالایی اشاره دارد که منشا ارزش آن یک ابزار مالی دیگر، به‌ویژه ابزارهای مشتقه است. در واقع، بسیاری از دارایی‌های مالی، ارزش خود را مستقیما از یک دارایی پایه کسب می‌کنند. به طور مثال قراردادهای آتی و اختیار معامله که خود نوعی دارایی مالی محسوب می‌شوند، بر روی یک دارایی پایه انجام می‌شوند. بنابراین، ارتباط اصلی در این است که دارایی پایه، مبنای ارزش‌گذاری بخش قابل توجهی از دارایی‌های مالی را تشکیل می‌دهد. به طوری که قیمت، ریسک و استراتژی‌های معاملاتی اوراق مشتقه به عنوان یک دارایی مالی کاملا به نوسانات و ویژگی‌های دارایی پایه آن وابسته است.

تفاوت بین دارایی مالی و دارایی فیزیکی

تفاوت دارایی‌های مالی و دارایی فیزیکی در ماهیت این دو نوع دارایی است. دارایی‌های فیزیکی ماهیت ملموس و مشهودی دارند و قابل مشاهده هستند. مواردی مانند ساختمان‌ها، وسایل نقلیه، ماشین‌آلات و موجودی کالا در دسته دارایی‌های فیزیکی قرار می‌گیرند. ارزش این دارایی‌ها اغلب بر اساس قیمت خرید یا هزینه جایگزینی تعیین می‌شود و مستقیما در فرایندهای تولید یا ارائه خدمات به کار گرفته می‌شوند. در مقابل، دارایی‌های مالی شکل فیزیکی مشخصی ندارند و ارزش آن‌ها از یک حق قراردادی یا ادعای مالکیت بر یک واحد تجاری نشات می‌گیرد. این دارایی‌ها نشان‌دهنده تعهدی برای دریافت پرداخت‌ها یا مالکیت بر یک واحد تجاری هستند. ارزش دارایی‌های مالی بیشتر تحت تاثیر عوامل بازار نظیر عرضه و تقاضا و سطح ریسک آن‌ها تعیین می‌شود.

بررسی نقدشوندگی در دارایی مالی

نقدشوندگی به توانایی سریع و آسان تبدیل کردن یک دارایی مالی به وجه نقد بدون کاهش قابل توجه در ارزش آن گفته می‌شود. خالص‌ترین شکل دارایی‌های مالی با نقدشوندگی بالا شامل وجه نقد و معادل‌های نقدی مانند حساب‌های جاری، حساب‌های پس‌انداز و حساب‌های بازار پول است. این دارایی‌ها به دلیل قابلیت تبدیل فوری به پول، برای پوشش هزینه‌های روزمره، پرداخت قبوض یا مدیریت شرایط اضطراری مالی بسیار کاربردی هستند. اما در برخی دارایی‌هایی مانند سهام، نقدشوندگی به وجود بازاری فعال با تعداد زیاد خریداران و فروشندگان وابسته است. هرچند سرمایه‌گذار باید برای دریافت وجه نقد، فرایند فروش را انجام دهد و همچنین زمان رسیدن تاریخ تسویه را طی کند.

میزان نقدشوندگی هر دارایی‌ مستقیما به شرایط اقتصادی و بازار آن بستگی دارد. دارایی‌های مالی با نقدشوندگی بالا دارای مزایایی مانند سهولت تبدیل به پول، امکان افزایش ارزش و حفاظت نسبی از سرمایه هستند. همچنین سپرده‌های حساب‌های بانکی معمولا تحت پوشش بیمه‌هایی مانند FDIC تا سقف معینی تضمین می‌شوند. با این حال، بازده سرمایه‌گذاری در این دارایی‌ها معمولا پایین است و ابزارهایی مانند گواهی سپرده ممکن است محدودیت برداشت داشته باشند. علاوه بر این، برخی گواهی‌های سپرده در شرایط کاهش نرخ بهره ممکن است زودتر فراخوانده شوند و سرمایه‌گذار ناچار به انتقال وجه به گزینه‌های کم‌بازده‌تر شود.

پیشنهاد می‌شود برای آشنایی بیشتر با مفهوم نقدشوندگی، مقاله نقدشوندگی چیست؟ مطالعه شود.

جمع‌بندی

دارایی مالی به عنوان یک مفهوم اساسی در حسابداری و سرمایه‌گذاری، نقش حیاتی در تعیین وضعیت مالی اشخاص و نهادها ایفا می‌کند. ارزش این دارایی‌ها وابسته به یک قرارداد یا حق مالکیت تجاری است. شناخت انواع دارایی‌های مالی از جمله سهام، اوراق قرضه، گواهی‌های سپرده و مشتقات و همچنین درک ویژگی‌هایی آن، برای تصمیم‌گیری‌های آگاهانه در بازارهای مالی ضروری است. با توجه به پیچیدگی و پویایی بازارهای مالی، فهم دقیق این مفاهیم می‌تواند در مدیریت موثر دارایی‌ها و دستیابی به اهداف مالی‌ سرمایه‌گذاران کمک کننده باشد.