نرخ اشتغال چیست؟ شاخص‌های مهم آن کدام‌اند؟
نرخ اشتغال به نسبت افراد شاغل در یک جامعه به کل جمعیت واجد شرایط اخذ شغل اشاره دارد. این نرخ میزان افراد شاغل در یک اقتصاد را نشان می‌دهد که هدف اصلی آن درک و مقایسه جمعیت شاغل و بیکار و کمک به دولت یا سایر نهادها برای اتخاذ سیاست‌گذاری‌های مناسب است. در این مقاله علاوه بر تعریف نرخ اشتغال، شاخص‌های مهم این فاکتور اقتصادی بررسی می‌شوند.
تعریف نرخ اشتغال
نرخ اشتغال یک معیار مهم اقتصادی است که به کشورها این امکان را می‌دهد که مشارکت نیروی کار خود را بر اساس جمعیت واجد شرایط اخذ شغل اندازه‌گیری کنند. بر اساس استانداردهای جهانی، فردی شاغل تلقی می‌شود که در هفته حداقل یک ساعت کار «با درآمد» داشته باشد. افرادی که از جستجوی کار منصرف شده‌اند نیز در این آمار گنجانده می‌شوند. اقتصاددانان از این نرخ برای درک چرخه اقتصادی در کشور استفاده می‌کنند. این نرخ اغلب در ارتباط با نرخ بیکاری برای ارزیابی سلامت بازار کار یک کشور استفاده می‌شود. نرخ اشتغال مطلوب در جامعه بر رشد تولید ناخالص داخلی یک کشور نیز اثرگذار است. در مقابل، اعداد پایین آن منجر به تولید کمتر خواهد شد و بر درآمد سرانه کشور تاثیر می‌گذارد.
عوامل موثر بر نرخ اشتغال
عوامل متعددی بر نرخ اشتغال یک کشور اثرگذار است که این عوامل می‌تواند از کشوری به کشور دیگر متفاوت باشد. برخی از رایج‌ترین عواملی که بر این نرخ تاثیر می‌گذارند شامل رشد اقتصادی، سطح تحصیلات و مهارت، رشد جمعیت، پیشرفت‌های فناوری و سیاست‌های دولت است. دیدگاه‌های متفاوتی در مورد اینکه کدام عامل بیشترین تاثیر را دارد، وجود دارد. به عنوان مثال، برخی از اقتصاددانان استدلال دارند که رشد اقتصادی محرک اصلی اشتغال است، زیرا فرصت‌های شغلی بیشتری ایجاد می‌کند. در حالی که برخی دیگر معتقدند که سطح تحصیلات و مهارت مهم‌ترین است، زیرا میزان بهره‌وری و رقابت میان نیروی کار را تعیین می‌کند. نرخ اشتغال تحت تاثیر طیف گسترده‌ای از عوامل است و درک این عوامل در تدوین سیاست‌ها و استراتژی‌هایی برای تقویت اشتغال و ارتقای رشد اقتصادی بسیار مهم است.
در این بخش، عوامل مختلف موثر بر نرخ اشتغال به تفصیل بررسی شده است:
رشد اقتصادی: رشد اقتصادی شناخته‌شده‌ترین عامل موثر بر نرخ اشتغال است. هنگامی که اقتصادی در حال رشد است، فرصت‌های شغلی بیشتری ایجاد می‌شود. علت این است که در این شرایط کسب‌وکارها در حال گسترش هستند و تقاضا برای کالاها و خدمات افزایش می‌یابد. به عنوان مثال، زمانی که در کشوری بازار مسکن رونق دارد، در این صنعت احتمالا شغل بیشتری ایجاد می‌شود. بنابراین کاهش رشد اقتصادی می‌تواند منجر به کاهش نرخ اشتغال و افزایش نرخ بیکاری شود.
سطح تحصیلات و مهارت: سطح تحصیلات و مهارت نقش مهمی در تعیین قابلیت در استخدام نیروی کار دارد. سطوح بالاتر تحصیلات و مهارت‌ها می‌تواند میزان رقابت و نوع عملکرد افراد را بهبود دهد و در واقع به نوبه خود کسب‌وکارها را بیشتر و فرصت‌های شغلی در آن را افزایش می‌دهد. به عنوان مثال، کشوری با نیروی کار متخصص و بسیار ماهر در بخش فناوری، می‌تواند شرکت‌های فناوری بیشتری را برای سرمایه‌گذاری در کشور ایجاد کند که منجر به فرصت‌های شغلی بیشتر می‌شود.
رشد جمعیت: رشد جمعیت می‌تواند تاثیر بسزایی بر نرخ اشتغال داشته باشد. با افزایش جمعیت، نیروی کار افزایش می‌یابد که این امر می‌تواند منجر به ایجاد فرصت‌های شغلی بیشتر شود. با این حال، اگر نرخ رشد جمعیت بیش از حد بالا باشد، فرصت‌های شغلی افراد جامعه کمتر و این امر به مرور زمان منجر به افزایش نرخ بیکاری می‌شود.
پیشرفت‌های تکنولوژیکی: پیشرفت‌های تکنولوژی می‌تواند بر نرخ اشتغال نیز تاثیر بگذارد. در حالی که فناوری می‌تواند فرصت‌های شغلی جدیدی ایجاد کند، در مقابل می‌تواند منجر به اتوماسیون شدن مشاغل خاص شود که این امر تعداد کلی مشاغل موجود را کاهش می‌دهد.
سیاست‌های دولت: سیاست‌های دولت یکی از موثرترین پارامترها بر نرخ اشتغال است. دولت‌ها بر اساس شرایط اقتصادی کشور و جهت افزایش نرخ اشتغال و کاهش بیکاری سیاست‌هایی را اعمال می‌کنند. سیاست‌هایی مانند مشوق‌های مالیاتی برای مشاغل، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و حمایت از برنامه‌های آموزشی جهت افزایش مهارت و تخصص افراد، فرصت‌های شغلی بیشتری ایجاد می‌کند. از سوی دیگر، سیاست‌هایی مانند نرخ مالیات بالا و مقررات و قوانین سختگیرانه می‌تواند مانع از گسترش و ایجاد مشاغل جدید شود.
شاخص‌های اشتغال کدام‌اند؟
در پاسخ به اینکه شاخص نرخ اشتغال چیست؟ باید گفت که شاخص‌های بسیاری در خصوص بازار کار و اشتغال افراد جامعه وجود دارد که هر کدام برای سنجش سلامت اقتصاد یک کشور اهمیت بسزایی دارند. میزان اشتغال در یک کشور نشان‌دهنده مستقیم وضعیت اقتصاد است. به بیان ساده‌تر وقتی مردم کار می‌کنند و از این راه درآمد دارند، پول بیشتری خرج می‌کنند که این موضوع به نوبه خود باعث افزایش تولید ناخالص داخلی می‌شود. شاخص‌های اشتغال در اندازه‌گیری تاثیر شوک تقاضا بر بازار کار اهمیت فزاینده‌ای دارند. این شاخص‌ها سلامت کلی یک اقتصاد را نشان می‌دهند و بینشی از عملکرد بازار کار ارائه می‌کنند.
بنابراین از آن‌ها برای اندازه‌گیری سطح اشتغال، نرخ بیکاری و میزان مشارکت نیروی کار استفاده می‌شود. در میان این شاخص‌ها، فرمول نرخ اشتغال و بیکاری که در ذیل آورده شده‌اند به افراد کمک می‌کند تا درصد افراد بالقوه شاغل و بیکار در یک مکان معین را شناسایی کنند. سیاستمداران، صاحبان مشاغل و اقتصاددانان معمولا این نرخ‌ها را در یک دوره معین برای یک منطقه جغرافیایی خاص مانند یک شهر، استان، قلمرو یا کشور اندازه‌گیری می‌کنند. در محاسبات نرخ اشتغال افراد زیر 15 سال یا بالای 64 سال، دانشجویان تمام وقت، افراد دارای محدودیت‌هایی که مانع از کار می‌شوند و… حذف شده است. این نرخ تعداد افراد شاغل را در نظر گرفته و آن را با کل نیروی کار موجود مقایسه می‌کند.
در ادامه شاخص‌های مهم اشتغال آورده شده است:
نرخ بیکاری: نرخ بیکاری یک شاخص اشتغال پرکاربرد است که نشان‌دهنده درصدی از کل نیروی کار است که بیکار هستند اما فعالانه به دنبال کار هستند. نرخ بیکاری بالا نشان می‌دهد که افراد کمتری درآمد دارند و در نتیجه پول کمتری در اقتصاد خرج می‌شود. در مقابل، نرخ بیکاری پایین نشان می‌دهد که افراد بیشتری شاغل هستند، که این امر به معنای قدرت هزینه بیشتر است و منجر به رشد تولید ناخالص داخلی می‌شود.
100 × (کل نیروی کار /تعداد افراد بیکار) = نرخ بیکاری
نرخ مشارکت اقتصادی: نرخ مشارکت اقتصادی نیروی کار شاخصی برای نمایش اشتغال است و در واقع تعداد افرادی را که شاغل هستند یا فعالانه به دنبال کار هستند، اندازه‌گیری می‌کند. این شاخص یکی از شاخص‌های مهم است، زیرا نشان می‌دهد که چه تعداد نیروی کار بالقوه وجود دارد؟ این نرخ از نسبت جمعیت فعال (شاغل و بیکار) به کل جمعیت به دست می‌آید.
نرخ اشتغال: این نسبت معیار وسیعی از نیروی فعال شاغل است. این نسبت با تقسیم تعداد افراد شاغل بر تعداد کل افراد در سن کار در یک منطقه محاسبه می‌شود. فرمول نرخ اشتغال در ذیل آورده شده است:
تعداد شاغل + تعداد افراد بیکار= نیروی کار
100 × (کل نیروی کار /تعداد افراد شاغل) = نرخ اشتغال
ایجاد شغل: شاخص ایجاد شغل یکی از شاخص‌های مهم سلامت اقتصادی است که نشان‌دهنده تعداد مشاغل جدید ایجاد شده در یک اقتصاد است. افزایش تعداد مشاغل به این معنی است که افراد بیشتری مشغول به کار خواهند شد، بنابراین پول بیشتری خرج می‌شود که این امر منجر به رشد تولید ناخالص داخلی می‌شود. به عنوان مثال، اگر یک کارخانه جدید در یک شهر ساخته شود، برای مردم آن شهر شغل ایجاد می‌کند. این افراد پولی برای خرید کالاها و خدمات خواهند داشت که باعث افزایش تولید ناخالص داخلی می‌شود.
میانگین دستمزد ساعتی: میانگین درآمد ساعتی نشان‌دهنده میانگین مقدار پولی است که یک کارمند برای هر ساعت کار کسب می‌کند. میانگین درآمد ساعتی بالاتر به این معنی است که کارگران پول بیشتری برای خرج کردن دارند. این شاخص سطح دستمزد کارگران در یک اقتصاد را اندازه‌گیری می‌کند که نشان‌دهنده تعادل بین عرضه و تقاضای نیروی کار و معیار مهمی برای استانداردهای زندگی است. افزایش سطح دستمزد به طور کلی یک علامت مثبت در نظر گرفته می‌شود، زیرا بیانگر این است که کارگران مولدتر هستند و درآمد بیشتری کسب می‌کنند. با این حال، سطح دستمزد بالا نیز می‌تواند نشانه‌ای از فشارهای تورمی باشد.
شاخص مدعیان بیکاری: شاخص Unemployment Claims یک شاخص اقتصادی در خصوص اشتغال است. این شاخص میزان افرادی را که به دنبال دریافت مزایای بیکاری همچون بیمه هستند، نشان می‌دهد. این شاخص به‌عنوان قطب‌نمای وضعیت بازار کار در نظر گرفته می‌شود.
محاسبه نرخ اشتغال چه مزایایی برای اقتصاد کشور دارد؟
محاسبه نرخ اشتغال مزایای بسیاری برای اقتصاد کشورها دارد. آگاهی دولت از شاخص‌های اشتغال، به این نهاد برای انتخاب نحوه اعمال سیاست‌گذاری‌ها کمک می‌کند. بسته به کاهش یا افزایش نرخ بیکاری و اشتغال دولت سیاست انقباضی و سیاست انبساطی در پیش می‌گیرد. محاسبه این نرخ مزایای دیگر نیز دارد که در ادامه به آن پرداخته شده است:
اطلاعات مهمی را برای تصمیمات تجاری ارائه می‌دهد: شرکت‌ها با اندازه‌های مختلف ممکن است هنگام تصمیم‌گیری‌های تجاری، مانند نحوه استخدام، ایجاد شعب جدید و… نرخ اشتغال را در نظر بگیرند. در واقع هنگامی که نرخ اشتغال پایین‌تر است، یک کسب‌و‌کار متقاضیان بسیاری برای کار خواهد داشت و دست مدیران برای استخدام مناسب‌تر بازتر خواهد بود.
از طرفی کسب‌وکاری که قصد توسعه دارد، ممکن است مکانی را انتخاب کند که نرخ اشتغال در آن بالاتر باشد. نرخ اشتغال بالاتر از این جهت می‌تواند جذاب باشد که هر چه تعداد افراد شاغل در یک منطقه بیشتر شود، معمولا پول بیشتری برای خرج کردن در دسترس افراد آن منطقه است. برعکس، اگر افرادی بخواهند یک کارخانه احداث کنند، ممکن است منطقه‌ای را با نرخ اشتغال پایین‌تر در نظر بگیرند. نرخ‌های پایین‌تر ممکن است یافتن کارمندان جدید را برای کسب و کار تسهیل کند.
کمک به برنامه‌ریزی شغلی و درک بهتر چشم‌انداز شغلی: اگر نرخ اشتغال در سراسر کشور پایین باشد، ممکن است که داوطلبان بیشتری برای هر شغل درخواست داده باشند. در این صورت، افراد به رزومه قوی‌تری برای کسب شغل نیاز دارند تا استخدام شوند. به علاوه، اگر نرخ اشتغال در منطقه‌ای کم باشد، اما در منطقه‌ای نزدیک این نرخ بالا باشد، در این حالت ممکن است افراد به فکر جابجایی یا رفت‌وآمد به آن منطقه برای کار باشند.
آگاهی افراد و کسب‌وکارها از وضعیت کلان اقتصادی: یادگیری در مورد نرخ اشتغال و سایر فاکتورهای اقتصاد کلان به افراد کمک می‌کند تا آگاه شوند که اشتغال چگونه با سایر شاخص‌های سلامت اقتصادی مرتبط است. نرخ‌های بالاتر ممکن است نشان‌دهنده افزایش هزینه‌های اقتصادی باشد، زیرا افراد بیشتری در حال کسب درآمد هستند. درک محاسبات مختلف نیروی کار می‌تواند به افراد در درک بهتر چگونگی تاثیر روندها و رکود بر صنایع یا مناطق مختلف کمک کند.
آگاهی از نرخ اشتغال به افراد در شناخت میزان پایداری اقتصادی یک منطقه کمک می‌کند. این نرخ اطلاعات ضروری در مورد اقتصاد را ارائه و تصمیمات دولت را نشان می‌دهد. سازمان‌های دولتی اغلب این اطلاعات را در اخبار خود منتشر می‌کنند و رسانه‌ها ممکن است از آن برای توضیح سلامت اقتصادی یا تدوین بودجه‌های دولتی استفاده کنند. مقامات دولتی اغلب علاقه خاصی به ردیابی نرخ اشتغال دارند زیرا زمانی که این نرخ بالا باشد، آن‌ها معمولا مالیات بر درآمد بیشتری وضع کرده و این موضوع بر بودجه‌های استانی و کشوری اثرگذار است. علاوه بر این، نرخ‌های بالاتر نشان‌دهنده کاهش نیاز افراد به بیمه بیکاری است.
آخرین نرخ اشتغال در ایران چقدر است؟
جدیدترین آمارهای منتشر شده از مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که نرخ مشارکت اقتصادی (نرخ فعالیت) در ایران در سال 1402، 41.3 درصد بوده که نرخ مشارکت زنان کمتر از مردان بوده است. این شاخص نسبت به سال 1401 به میزان 0.4 درصد افزایش داشته است. همچنین بررسی نسبت اشتغال جمعیت 15 سال و بیشتر در سال 1402 نشان می‌دهد که 37.9 درصد از جمعیت در سن کار شاغل بوده‌اند. نرخ اشتغال در سال 1402 بالاترین نرخ اشتغال ایران از سال 1400 تاکنون است. این شاخص نیز در مردان بیش از زنان بوده است.
چکیده نتایج طرح آمارگیری از نیروی کار در سال 1402 از طریق لینک ذیل بخوانید:
نتیجه‌گیری
نرخ اشتغال نقطه مقابل نرخ بیکاری است که وضعیت اشتغال افراد فعال در جامعه را نشان می‌دهد. این نرخ در کنار سایر متغیرهای اقتصادی، برای سنجش سلامت اقتصاد کشورها بسیار کاربردی است. از طرفی شاخص‌های اشتغال اطلاعات مفیدی برای نمایش میزان تقاضای جامعه در اختیار افراد و کسب‌وکارها قرار می‌دهد.
