خرید و فروش نفت خام چگونه انجام می‌شود؟
نفت به عنوان منبع اصلی انرژی در جهان شناخته می‌شود و تقریبا در تولید هر محصولی از جمله پلاستیک، لوازم آرایشی و محصولات دارویی از آن استفاده شده است. نفت خام پرمعامله‌ترین کالا در جهان است. خرید و فروش این کالا با توجه به نوسانات قیمتی و موقعیت منحصر به فرد آن در سیستم اقتصادی جهان جایگاه بااهمیتی دارد. در این مقاله علاوه بر تعریف نفت خام و انواع شاخص‌های قیمتی آن، نحوه خرید و فروش این کالای با ارزش تشریح شده است.
اثر ماهیت نفت در خرید و فروش نفت خام
نفت خامی که در بازارها خرید و فروش می‌شود، یک فرآورده نفتی طبیعی و تصفیه نشده است که از زمین استخراج می‌شود. ترکیبات نفت خام بسته به منبع آن می‌تواند به طور قابل توجهی متفاوت باشد، به این معنی که انواع یا «درجات» مختلفی از نفت خام وجود دارد. از طرفی ماهیت نفت خام در نحوه قیمت‌گذاری آن بسیار حائز اهمیت است. در ادامه برخی پارامترهای مهم در خرید و فروش نفت خام آورده شده است:
ماهیت نفت خام: نفت خام یک فرآورده نفتی مایع طبیعی است که از ذخایر هیدروکربنی و سایر مواد آلی تشکیل شده از بقایای جانوران و گیاهان تشکیل شده است. ترکیبات نفت خام به شدت متفاوت است. به طور کلی نفت خام حدود 85 درصد وزنی کربن دارد و بیشتر مابقی هیدروژن است. در این کالا مقادیر قابل توجهی گوگرد، اکسیژن و نیتروژن وجود دارد. نفت خام از جهت میزان گوگرد به نفت خام شیرین و ترش تقسیم می‌شود. نفت خام شیرین به نفت خامی اطلاق می‌شود که حاوی مقادیر بسیار کمی گوگرد است. نفت شیرین بسیار کاربردی‌تر و پرطرفدارتر از نفت خام ترش است، زیرا گوگرد باعث کاهش بازده فرآورده‌های نفتی مختلف مانند بنزین، سوخت دیزل و حتی پلاستیک می‌شود.
همچنین کیفیت نفت خام نیز تحت تاثیر چگالی آن است. بر اساس استانداردهای چگالی تعیین شده توسط موسسه نفت آمریکا (API)، نفت خام بسته به چگالی آن نسبت به آب می‌تواند به عنوان «سبک» یا «سنگین» شناسایی شود. مقیاس چگالی API معکوس است، به این معنی که نفت با گرانش API بیشتر از 10 روی آب شناور می‌شود و «نفت خام سبک» نامیده می‌شود. برعکس، نفت با گرانش API زیر 10 در آب غرق می‌شود و به عنوان «نفت خام سنگین» شناخته می‌شود. بنابراین ماهیت نفت در میزان تقاضا برای نفت و در نهایت نحوه قیمت‌گذاری آن اثرگذار است.
اثر موقعیت جغرافیایی: نفت خام در مناطق جغرافیایی مشخص تولید و استخراج می‌شود که نفت استخراج شده در هر منطقه ممکن است از جهت ماهیت با منطقه جغرافیایی دیگر متفاوت باشد. بنابراین رابطه بین جغرافیا و تولید نفت این است که در تمام مناطق جغرافیایی نفت خام به روش یکسانی تولید نمی‌شود، زیرا برخی از مناطق جغرافیایی به تولید نفت خام شیرین و برخی دیگر به تولید نفت خام ترش معروف هستند. اثر جغرافیایی بر خرید و فروش نفت خام اثرگذار است.
مهم‌ترین شاخص‌های قیمتی در خرید و فروش نفت خام
همان‌طور که گفته شد، قیمت نفت خام بر اساس ماهیت و موقعیت جغرافیایی متغیر است. سه شاخص وست تگزاس، برنت و نفت خام دبی اصلی‌ترین معیارها برای قیمت‌گذاری و خرید و فروش نفت خام هستند. البته برخی شاخص‌های دیگر نیز وجود دارند که شناخت آنان برای افرادی که در حوزه نفت و انرژی فعال هستند، حائز اهمیت است. در ادامه مهم‌ترین شاخص‌های قیمتی نفت خام که مرجع قیمت‌گذاری این کالا هستند، آورده شده است:
شاخص‌های اصلی قیمتی نفت خام
شاخص‌های اصلی نفت شامل سه شاخص مهم است که در ادامه آورده شده است:
نفت خام وست تگزاس اینترمیدیت (West Texas Intermediate): نفت خام وست تگزاس اینترمیدیت که مخفف آن (WTI) است، یک گرید نفت خام و یکی از معیارهای اصلی در قیمت‌گذاری نفت با کیفیت بالا در نظر گرفته می‌شود که تصفیه آن نسبتا آسان است. این کالا به عنوان نفت شیرین و سبک شناخته می‌شود که حاوی کمتر از 0.50 درصد گوگرد است، همچنین چگالی آن کم است.
WTI معیار اصلی نفت آمریکای شمالی است. این نفت از طریق خط لوله از تگزاس به پالایشگاه‌ها در غرب میانه و خلیج مکزیک می‌رود. نفت خام WTI در کنار نفت خام برنت محبوب‌ترین شاخص برای قیمت نفت خام هستند، اما قیمت آن‌ها با یکدیگر متفاوت است. تفاوت قیمت بین برنت و WTI را اسپرد Brent-WTI می‌نامند.
نفت خام برنت (Brent): نفت خام برنت ترکیبی از نفت خام است که از میادین نفتی دریای شمال بین بریتانیا و نروژ استخراج می‌شود. این نفت یک استاندارد صنعتی دارد، علت هم این است که سبک و شیرین است. نفت برنت معیار اکثر نفت خام حوضه اقیانوس اطلس است که برای قیمت‌گذاری بیش از دو سوم نفت خام بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برنت سبک‌تر و شیرین‌تر از نفت وست تگزاس است.
نفت خام دبی (Dubai Oil): نفت خام دبی با عیار کمی پایین‌تر از نفت WTI و برنت در خاورمیانه مرجع مفیدی برای نفت است. این نفت، متشکل از نفت خام دبی، عمان و زکوم علیا (واقع در 83 کیلومتری شمال غربی ابوظبی) و نفتی سنگین و ترش است. نفت دبی مرجع اصلی نفت خلیج فارس است که به بازار آسیا تحویل می‌شود.
شاخص‌های شناخته‌شده قیمتی نفت خام
برخی شاخص‌های نفتی بااهمیت وجود دارند که معیارهای مهمی برای قیمت‌گذاری نفت خام هستند. در ادامه این شاخص‌ها آورده شده‌اند:
سبد نفتی اوپک: یکی از مراجع مهم قیمتی برای خرید و فروش نفت خام، سبد مرجع اوپک است. این سبد نفتی به عنوان یکی از مهم‌ترین معیارها، برای تعیین قیمت نفت خام مورد استفاده قرار می‌گیرد. نفت خامی که در سبد نفتی اوپک قرار دارد، شامل قیمت انواع مختلف نفت خامی است که توسط کشورهای عضو اوپک تولید می‌شود و با توجه به میزان غلظت (سبک یا سنگین بودن) طبقه‌بندی می‌شوند.
در حال حاضر سبد اوپک به صورت زیر طبقه‌بندی شده است:
- گیراسول آنگولا
- Merey ونزوئلا
- موربان امارات
- سبک عربی عربستان
- Bonny Light نیجریه
- Es Sider لیبی
- کویت اکسپورت
- سبک بصره عراق
- سنگین ایران
- Saharan Blend الجزایر
- Djeno کنگو
- Zafiro گینه استوایی
- Rabi Light گابن
نفت خام تاپیس: نفت خام تاپیس در دریای چین جنوبی، شرق شبه جزیره مالزی تولید می‌شود. نفت خام تاپیس بسیار سبک و بسیار شیرین است و تنها حدود 0.04 درصد گوگرد دارد. این نفت خام اغلب به عنوان مرجعی برای قیمت‌ها در آسیا و استرالیا استفاده می‌شود.
نفت اورال روسیه: نفت خام اورال مخلوطی از انواع نفت در روسیه است و بیش از 80 درصد از صادرات این کشور را به خود اختصاص داده است. خرید و فروش نفت خام اورال ارزان‌تر از نفت برنت است، زیرا نفتی سنگین است. قراردادهای آتی نفت خام اورال در بورس کالای بین‌المللی سن پترزبورگ با نماد “U” به دلار آمریکا معامله می‌شود.
مقاله پیشنهادی: میزان فروش نفت ایران
عوامل موثر بر خرید و فروش نفت خام
درک عوامل مختلفی که به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم بر قیمت و میزان خرید و فروش نفت خام تاثیر می‌گذارند، برای معامله‌گران نفتی بسیار حائز اهمیت است. به طور کلی قیمت نفت بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. عوامل متعددی بر عرضه و تقاضا اثرگذارند.
اثر عرضه و تقاضا در خرید و فروش نفت
پویایی عرضه و تقاضا محرک کلیدی قیمت نفت خام است. زمانی که تولید جهانی نفت از مصرف بیشتر شود، مازاد عرضه در بازار وجود دارد که منجر به کاهش قیمت‌ها می‌شود. از سوی دیگر، اگر تقاضا از عرضه پیشی گیرد، قیمت‌ها تمایل به افزایش دارند. عوامل مختلفی بر عرضه و تقاضا تاثیر می‌گذارند که می‌توان به تنش‌های ژئوپلیتیکی، کاهش یا افزایش تولید توسط کشورهای عمده تولیدکننده نفت، تغییرات در رشد اقتصاد جهانی و رویدادهای آب و هوایی اشاره کرد.
در ادامه عوامل موثر بر عرضه و تقاضا آورده شده است:
تنش‌های ژئوپلیتیکی: تنش‌های ژئوپلیتیکی می‌تواند به طور قابل توجهی بر میزان عرضه و تقاضا و در نهایت خرید و فروش نفت خام تاثیر بگذارد. هرگونه اختلال در مناطق عمده تولیدکننده نفت، مانند خاورمیانه یا ونزوئلا، می‌تواند به کمبود عرضه و افزایش قیمت منجر شود. به عنوان مثال، هنگامی که تنش‌ها میان ایالات متحده و ایران در اوایل سال 2020 تشدید شد، قیمت نفت خام به دلیل نگرانی در مورد اختلالات احتمالی در تنگه هرمز به عنوان یک مسیر حیاتی حمل و نقل نفت، افزایش یافت. بنابراین می‌توان گفت که تنش‌های ژئوپلیتیکی از دو بعد منجر به افزایش قیمت نفت می‌شود. اول اینکه تولید کاهش پیدا می‌کند یا کشوری تحریم می‌شود (کاهش عرضه) و دوم در حمل و نقل اختلال ایجاد می‌شود.
تصمیمات اوپک: اوپک (سازمان کشورهای صادرکننده نفت) نقش مهمی در تاثیرگذاری بر قیمت نفت خام دارد. اوپک به عنوان کارتلی از کشورهای عمده تولیدکننده نفت، قدرت کنترل سطح تولید و تنظیم عرضه را برای تثبیت قیمت‌ها دارد. وقتی کشورهای اوپک به طور جمعی توافق می‌کنند که تولید خود را کاهش دهند، عرضه جهانی نفت کاهش می‌یابد و قیمت‌ها بالاتر می‌رود. برعکس، وقتی اوپک تولید را افزایش می‌دهد، می‌تواند منجر به مازاد عرضه و فشار نزولی بر قیمت‌ها شود.
رشد اقتصاد جهانی: رشد اقتصاد جهانی یکی دیگر از عوامل مهم موثر بر خرید و فروش نفت خام است. زمانی که اقتصادها در حال رونق هستند، معمولا تقاضا برای نفت افزایش می‌یابد و قیمت‌ها را بالاتر می‌برد. برعکس، در دوره‌های کاهش رشد اقتصادی یا رکود، تقاضا برای نفت کاهش می‌یابد که این امر منجر به کاهش قیمت‌ها می‌شود. به عنوان مثال، رکود اقتصادی جهانی ناشی از همه‌گیری COVID-19 در سال 2020 منجر به کاهش قابل توجه تقاضای نفت و در نهایت کاهش قیمت‌ها شد.
نوسانات قیمت دلار: از آنجایی که نفت خام با دلار آمریکا معامله می‌شود، نحوه عملکرد این ارز نیز بر قیمت و خرید و فروش نفت خام تاثیر می‌گذارد. هر زمان ارزش دلار در برابر سایر ارزها تقویت می‌شود، قیمت نفت خام کاهش می‌یابد، در حالی که یک دلار ضعیف می‌تواند قیمت نفت را افزایش دهد.
رویدادهای آب و هوایی: رویدادهای آب و هوایی می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر قیمت نفت خام داشته باشد، به ویژه زمانی که حمل و نقل نفت را مختل کند. به عنوان مثال، طوفان‌ها می‌توانند به زیرساخت‌های نفتی آسیب بزنند و منجر به اختلال در عرضه و نوسان قیمت‌ها شوند. در سال 2017، طوفان هاروی باعث سیل گسترده در تگزاس شد و که این امر باعث تعطیلی موقت پالایشگاه‌ها و افزایش قیمت بنزین در سراسر ایالات متحده شد.
خرید و فروش نفت خام چگونه انجام می‌شود؟
خرید و فروش نفت خام از دو منظر مورد بررسی قرار می‌گیرد. همان‌طور که گفته شد، نفت به عنوان منبع اصلی انرژی در تولید هر محصولی از جمله پلاستیک، لوازم آرایشی و دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از طرفی خوراک اصلی بسیاری از شرکت‌های پتروشیمی نفت خام است. از آن‌جا که در کلیه مناطق جغرافیایی قابلیت استخراج و تولید نفت وجود ندارد، در نتیجه تجارت نفت میان تولیدکنندگان و خریداران صورت می‌گیرد. در این نوع تجارت، نفت خام به عنوان یک کالای فیزیکی میان کشورها تبادل می‌شود که این امر از طریق واردات و صادارات نفتی صورت می‌گیرد. قیمت‌گذاری‌ها در خرید و فروش نفت خام نیز بر اساس عواملی که ذکر شد و البته ماهیت نفت انجام می‌شود.
اما از منظر دوم، نفت خام به عنوان کالایی برای سرمایه‌گذاری افراد در نظر گرفته می‌شود. در این حالت معامله‌گران خرد بر اساس قوانین و شرایط موجود امکان سرمایه‌گذاری در نفت خام را دارند که در این سرمایه‌گذاری‌ها عمدتا کالای فیزیکی میان معامله‌گران مبادله نمی‌شود. سرمایه‌گذاری نفتی از دو طریق مستقیم و غیرمستقیم صورت می‌گیرد.
در ادامه روش‌های سرمایه‌گذاری نفتی که افراد می‌توانند انجام دهند، آورده شده است:
روش غیرمستقیم خرید و فروش نفت خام
سهام نفتی: برخی از بزرگترین شرکت‌های جهان در زمینه تولید نفت فعالیت می‌کنند و در واقع سرمایه‌گذاری در سهام آنان به معنای مالکیت در آن شرکت‌ها است. این گزینه می‌تواند با افزایش قیمت سهام به‌ویژه زمانی که قیمت نفت و گاز بالا است، سود قابل توجهی به همراه داشته باشد. با افزایش قیمت نفت خام، شرکت‌های نفتی اغلب با افزایش جریان نقدی مواجه می‌شوند. این موضوع آن‌ها را قادر می‌سازد تا عملیات حفاری را گسترش دهند، بدهی را کاهش و سود سهام را تقسیم کنند. در ایران نیز خرید و فروش سهام پالایشی راهی برای کسب سود از طریق بازارهای نفتی است.
صندوق‌های نفتی: صندوق‌های نفتی، از جمله صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) و صندوق‌های شاخص، راه مناسبی را برای سرمایه‌گذاری در بازار نفتی است. با این حال، سرمایه‌گذاری در صندوق‌هایی که تنها تمرکزشان بر صنعت نفت است، تنوع بخشی را محدود می‌کند. در صورت رکود در بازار نفت، صندوق نفتی ممکن است نسبت به صندوق‌های متنوع‌تر عملکرد کمتری داشته باشد.
روش مستقیم خرید و فروش نفت خام
معاملات نقدی نفت: در معاملات نقدی نفتی، قیمت قرارداد منعکس‌کننده قیمت فعلی بازار نفت است. اکثر قراردادهای کالایی که در بازارهای نقدی خرید و فروش می‌شوند، بلافاصله اجرا می‌شوند. به این صورت که پول مبادله می‌شود و خریدار تحویل کالا را می‌پذیرد. نکته حائز اهمیت آن است که در روش‌های سرمایه‌گذاری نفت خام کالای فیزیکی مبادله نمی‌شود و تنها گواهی سپرده نفتی مبادله می‌شود.
معاملات آتی نفت: معاملات آتی پیچیده‌تر از سرمایه‌گذاری مستقیم در بازار نفتی است و ریسک بیشتری دارد. معاملات نقدی و آتی شامل معامله با قراردادها به جای کالاهای فیزیکی است. در این معاملات قیمتی تعیین می‌شود که خریداران مایل به پرداخت برای نفت در تاریخ تحویل تعیین شده در آینده هستند. در قراردادهای آتی مقدار نفتی که باید با قیمت و تاریخ از پیش تعیین شده مبادله شود، مشخص می‌شود. این موضوع به این معنی است که افزایش قیمت نفت ممکن است، ارزش قرارداد را افزایش دهد و امکان سود بالقوه پس از فروش را فراهم کند، در حالی که کاهش آن می‌تواند منجر به زیان در هنگام فروش شود.
با توجه به اینکه قراردادهای آتی نفت خام معیاری برای سنجش تمایلات خریداران و برآورد تقاضا است، در نتیجه بانک‌های مرکزی و صندوق بین‌المللی پول (IMF) عمدتا از قیمت‌های قراردادهای آتی نفت به عنوان معیار پیش‌بینی خود استفاده می‌کنند.
خرید و فروش نفت خام در ایران
با توسعه ابزارهای نوین در بورس ایران، خرید و فروش نفت خام در قالب گواهی سپرده به عنوان نخستین ابزار دلاری برای معامله‌گران و علاقمندان به بازارهای نفتی فراهم شده است. معاملات گواهی سپرده نفت خام از سال 1401 در ایران با هدف خنثی‌سازی تحریم‌ها، به کارگیری سرمایه‌های داخلی خرد، متنوع‌سازی روش‌های صادرات نفتی و در نهایت مردمی‌سازی نفت در بستر بورس انرژی ایران انجام می‌شود.
امکان خرید حداقل هزار بشکه برای این نوع سپرده وجود دارد. گواهی سپرده‌های نفت خام را می‌توان روزهای دوشنبه، سه‌شنبه و چهارشنبه هر هفته از ساعت ۱۱ تا ۱۴ برای دوره معاملاتی ۳۶ ماهه انجام داد. گفتنی است انبارداری کالای خریده‌شده تا ۱۸ ماه هزینه‌ای ندارد. نحوه معاملات گواهی سپرده نفت خام به‌صورت حراج پیوسته و دامنه نوسان آن نامحدود است. لازم به توضیح است که نحوه سفارش‌گذاری این کالا به‌صورت ارزی و تسویه آن به‌صورت ریالی با نرخ ETS صورت می‌گیرد.
نتیجه‌گیری
خرید و فروش نفت خام دارای مزایای متعددی از جمله ایجاد فرصت‌های تجاری متنوع و کسب سود از آن است. با این حال، سرمایه‌گذاری در نفت خام، مانند سایر سرمایه‌گذاری‌ها، با خطرات و ریسک‌هایی همراه است که توجه به عوامل اثرگذار بر قیمت نفت و ریسک‌های موجود در آن بسیار حائز اهمیت است. بنابراین سرمایه‌گذاری در نفت نیازمند تحلیل پیچیده بازار است.
سود بیشتر و نخوابیدن پول و بی ارزش نشدن پول