معاملات بلوکی در بورس و اثر آن بر قیمت سهم

در بسیاری از مواقع اصطلاحاتی در بورس به گوش معامله‌گران می‌خورد که ممکن است اطلاع روشنی از آن نداشته باشند، کما اینکه توجه و شناخت آن در روند معاملات اثرگذار باشد. یکی از این اصطلاحات رایج در تابلوخوانی بورس، معاملات بلوکی (Block Trade) است که در این مقاله ضمن تعریف آن، به چگونگی فرآیند و نحوه اثرگذاری آن بر قیمت سهام پرداخته شده است.

معاملات بلوکی به چه معناست؟

هر زمان حجم زیادی از اوراقی مانند سهام، اوراق مشارکت و… در یک معامله دادوستد شود، معاملات بلوکی صورت می‌گیرد. در این معاملات هرچند قوانینی که مختص به معاملات سهام عادی اعم از محدودیت‌های حجمی و قیمتی است، دیده نمی‌شود، اما شرایط مخصوصی برای انجام آن در نظر گرفته شده است.

اگرچه همه سهامداران امکان خرید و انجام این معاملات را دارند، اما عمدتا سهامداران حقوقی خریداران این بلوک‌ها هستند. با توجه به ارزش و حجم بالای این معاملات و جهت جلوگیری از تاثیر آن بر قیمت‌ها و نماگرها، این معاملات در خارج از بورس و در بازاری تحت عنوان بازار بلوک (بازار خرده‌فروشی) انجام می‌شود.

زمان و دامنه نوسان معاملات بلوکی

معاملات بلوکی در زمان معاملات عادی بورس یعنی روزهای شنبه تا چهارشنبه و از ساعت ۹ تا ۱۲:۳۰ انجام می‌شود. این معاملات همچون معاملات خرد یا عادی دامنه نوسان محدود دارد.

نحوه معامله در این روش معاملاتی، هر ۵ دقیقه یک‌بار و به صورت حراج ناپیوسته است. لازم به توضیح است که در حراج ناپیوسته معامله‌ای بین خریدار و فروشنده صورت نمی‌گیرد و هدف از آن رقابت میان خریداران و فروشندگان و کشف قیمت است. برای مثال حراج ناپیوسته می‌توان به پیش‌گشایش معاملات بورس اشاره کرد. زمان عرضه بلوکی همانند عرضه عمده اطلاع‌رسانی قبلی نمی‌شود و تنها یک روز قبل از معاملات مشخص خواهد شد.

حداقل حجم و قیمت معاملات بلوکی در بورس

محدودیت‌های حجمی و قیمتی معاملات بلوکی توسط شرکت بورس یا فرابورس تعیین می‌شود. اما به طور کلی قیمت پایانی در این معاملات همچون قیمت سهم در بازار عادی و در همان روز معاملات مشخص می‌شود. حداقل حجم سفارش در معاملات بورسی باید ۵۰ برابر محدودیت حجم در معاملات خرد و یا حداقل ۲ میلیارد تومان باشد. حجم هر معامله بلوکی در بازار فرابورس با توجه به سرمایه پایه آن‌ها مشخص می‌شود. حداکثر سفارش نیز تا حدنصاب معاملات عمده است. قیمت‌های معاملات بلوکی نیز براساس حراج ناپیوسته و در نهایت توافق خریدار و فروشنده تعیین می‌شود. این قیمت عمدتا با قیمت روزانه تابلو معاملاتی سهام تمایزی ندارد اما ممکن است در مواقعی بیشتر باشد. البته در صورتی که بلوک شرکتی به دلیل عملکرد مالی نامناسب، فاقد مشتری باشد، احتمالا قیمت بلوک سهم برای ترویج مشتریان به خرید کمی کمتر در نظر گرفته شود.

فرآیند انجام معاملات بلوکی

نحوه این معاملات در بورس با معاملات عادی متفاوت و مشمول شرایط مشخصی است. برای انجام آن سفارش فروش با قیمت مشخص از سوی کارگزار فروشنده در سامانه معاملات بلوکی ثبت می‌شود. پس از آن کارگزار خریدار قیمت پیشنهادی خود را با انتخاب نحوه تسویه (تسویه خارج از پایاپای و تسویه نقدی) به کارگزار فروشنده ارسال می‌کند. کارگزار فروشنده در صورتی که خریدار گزینه تسویه خارج از پایاپای را انتخاب کرده باشد، می‌تواند سفارش را به دو حالت «صرفا خارج از پایاپای» و یا «نقدی و خارج از پایاپای» تایید کند. نحوه تسویه باید به توافق طرفین برسد. پس از تایید کارگزار فروشنده، در صورتی که معامله مغایرتی با شرایط و قوانین مشخص شده نداشته باشد، از سوی بورس و فرابورس تایید و در سامانه معاملاتی ثبت می‌شود. 

نکته حائز اهمیت آن است که زمانی که نماد مورد معامله در بازار عادی بسته یا متوقف باشد، امکان معاملات بلوکی وجود ندارد.

نحوه دسترسی به اطلاعات تابلو معاملات بلوکی

برای مشاهده اطلاعات این نوع معاملات روش‌های مختلفی وجود دارد. در یک روش مراجعه‌کنندگان باید از طریق مراجعه به سایت TSETMC اقدام کنند. برای این امر باید از طریق tab دیده‌بان و ورود به صفحه آن، لیست نمادها را مشاهده کنند. در این لیست، نمادهایی که عدد 2 در کنار آن‌ها قرار گرفته است، به عنوان نمادهای معاملات بلوکی در نظر گرفته می‌شود.

همچنین برای مشاهده این نوع معاملات نمادهای بورسی از طریق سامانه شرکت بورس، پس از ورود به سامانه شرکت بورس، با انتخاب tab اطلاعات بازار، گزینه نگاهی به وضعیت بازار (روزانه) را انتخاب و پس از آن تمام اطلاعات معاملات بورس اعم از معاملات بلوکی در آن قابل مشاهده است.

برای مشاهده معاملات بلوکی در نمادهای فرابورسی نیز از طریق درگاه سامانه فرابورس و در بخش دیده‌بان، امکان مشاهده این معاملات میسر شده است. برای این کار باید حتما تیک بلوک و عمده زده شود.

فیلتر معاملات بلوکی در بورس

با توجه به اینکه دسترسی به معاملات بلوکی از روش‌های فوق پروسه زمان‌بری خواهد بود، در نتیجه از طریق اعمال فیلتر در سامانه TSETMC می‌توان لیست این معاملات را به سادگی استخراج کرد. برای این کار ابتدا باید از طریق tab دیده‌بان در سامانه TSETMC وارد tab فیلتر شد.

در ادامه پس از تعیین نام فیلتر در قسمت مشخص شده، فیلتر مربوطه را می‌توان وارد و دیتای مورد نظر را به دست آورد.

نمایش آمار معاملات بلوکی در بورس از طریق اعمال فیلتر ذیل صورت می‌گیرد:

برای فیلترنویسی باید فیلتر فوق در تصویر ذیل در کادر سفید نوشته شود و پس از اعمال آمار معاملات بلوکی استخراخ می‌شود.

معاملات بلوکی چه زمانی ارزنده است؟

هرگاه خرید بلوک یک شرکت از سوی یک کد منجر به دریافت کرسی مدیریتی شود، آن بلوک از درجه ارزندگی بالایی برخوردار خواهد بود. در این خصوص لازم به توضیح است که هیئت مدیره یک شرکت عمدتا 5 یا 7 نفره است، بنابراین برای آنکه شخص حقیقی یا حقوقی موفق به دریافت یک کرسی مدیریتی شود، باید 6 تا 8 درصد از سهام شرکت را در تملک خود داشته باشند. بنابراین گاهی خرید یک بلوک کوچک نیز این امکان را به این اشخاص می‌دهد. بنابراین معاملات بلوکی که این امکان را به افراد بدهد، به دلیل ارزندگی با قیمت بالاتر از تابلو به فروش می‌رسد. البته نوع شرکت و وضعیت مالی شرکت نیز در نحوه قیمت‌گذاری این بلوک موثر است. در صورتی که فروش بلوک اثری در رسیدن به کرسی مدیریتی نداشته باشد، قیمت بلوک براساس قیمت سهام عادی خواهد بود.

آیا معاملات بلوکی در ارزش معاملات کل بازار و شاخص اثر دارد؟

ارزش معاملات کل بازار سهام مجموعی از ارزش دادوستدهای خرد، بلوکی و عمده است. با توجه به حجم و ارزش بالای معاملات بلوکی و عمده، این معاملات اثر بسیاری بر ارزش کل بازار می‌گذارند و اعداد و ارقامی غیرواقعی را نمایش می‌دهند که در روزهای آتی احتمالا ادامه‌دار نخواهد بود. از آن‌جا که رصد نوسانات ارزش معاملات ادراک درستی از وضعیت بورس به افراد می‌دهد، با کسر ارزش معاملات بلوکی و عمده از ارزش معاملات کل، ارزش معاملات خرد بازار محاسبه می‌شود که معیار دقیق‌تری برای نمایش وضعیت رونق یا رکود بورس است. در خصوص اثرگذاری این معاملات بر شاخص کل نیز باید گفت که این معاملات که در تابلو بورس با نام نماد در کنار عدد 2 مشخص می‌شوند، در شاخص‌ها اثرگذارند. بسیاری معتقدند در شرایطی که شاخص کل منفی شود، جهت کاهش اثر منفی شاخص کل و اصطلاحا شاخص‌سازی معاملات بلوکی صورت می‌گیرد.

تفاوت معاملات بلوکی و عمده

معاملات بورس به سه دسته خرد یا عادی، معاملات بلوکی و عمده تقسیم می‌شود. هر کدام از این معاملات شرایط مخصوص به خود را دارند و عمدتا در میزان و حجم سهام معامله شده، نحوه قیمت‌گذاری و تسویه و … با یکدیگر تفاوت دارند.

معاملات خرد یا عادی، معاملاتی است که با حجم کم و توسط افرادی اعم از حقیقی و حقوقی با کدبورسی صورت می‌گیرد. قیمت‌گذاری سهام در این معاملات براساس عرضه و تقاضا و معاملات با دامنه نوسان محدود در ساعات مجاز معاملات بازار سهام انجام می‌شود. در این معاملات محدودیت در حجم معاملات وجود دارد.

در معاملات بلوکی بخش بزرگی از سهام شرکت در بازار بلوک معامله می‌شود. حجم معاملات بلوکی ۵۰ برابر بیشتر از حجم معاملات عادی و کمتر از حد نصاب معاملات عمده است. در بازار فرابورس نیز براساس درصد مشخصی از سرمایه شرکت این نوع معاملات صورت می‌گیرد. هدف این معاملات انتقال بخش زیادی از اوراق همچون سهام به سهامداران حقوقی است، زمان این معاملات و دامنه نوسان آن همچون معاملات خرد در نظر گرفته شده است. در این معاملات اطلاع‌رسانی تنها یک روز قبل از معاملات صورت می‌گیرد. لازم به توضیح است که اگرچه خریداران می‌توانند اشخاص حقیقی یا حقوقی باشند اما عمدتا حقوقی‌ها هستند.

در معاملات عمده نیز حجم بالایی از سهام به دو صورت مدیریت کنترلی و مدیریتی غیرکنترلی بدون محدودیت حجمی و دامنه نوسان معامله می‌شود. این معاملات مشروط به دو مورد؛ اول آنکه از جهت تعداد باید از درصدی معین از کل سهام شرکت بیشتر و دوم آنکه از جهت حجم معاملات در یک دوره زمانی مشخص از حجم معاملات کل بیشتر باشد. این نوع معاملات عمدتا در شرایطی انجام می‌شود که مدیران شرکت قصد واگذاری بخش زیادی از مالکیت و اختیارات خود را دارند‌. بنابراین خریداران قدرت نفوذ در میان کرسی مدیریت را خواهند داشت. نحوه پرداخت در معاملات عمده به صورت نقدی یا شرایطی و با قیمت توافق شده میان طرفین است. در صورتی که نحوه پرداخت نقدی و عادی باشد و در معاملات عمده از چند روز قبل اطلاع‌رسانی می‌شود.

تفاوت معاملات بلوکی با کد به کد چیست؟

کد به کد کردن زمانی انجام می‌شود که چند کد حقیقی به طور هم‌زمان و در یک لحظه زمانی اقدام به خرید یا فروش حجم زیادی از سهام یک شرکت را می‌کنند. کد به کد کردن انواع مختلفی همچون کد به کد از حقیقی به حقیقی، از حقوقی به حقیقی، از حقوقی به حقوقی و از حقیقی به حقوقی است. این عمل عمدتا با اهدافی خاص همچون دستکاری قیمتی صورت می‌گیرد. با توجه به اثرگذاری کد به کد کردن بر روی قیمت سهم و بنابر اصل شفافیت و رعایت فضای رقابتی سالم، این عمل با دقت از سوی ناظر بازار رصد و در صورت شناسایی معاملات آن لغو می‌شود. این در حالی است که معاملات بلوکی عمدتا جهت واگذاری بخشی از سهام یک شرکت به سایر اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی نهایتا با هدف شاخص‌سازی انجام شود. از طرفی این نوع معاملات جهت جلوگیری از اثرات قیمتی بر روی سهام در بازاری جداگانه به صورت بلوکی انجام می‌شود. معاملات کد به کد برآیند چند معامله است که کارمزد معاملاتی دارد، اما معاملات بلوکی یک معامله است که عمدتا کارمزد ندارد و یا کارمزد آن بسیار اندک خواهد بود.

تاثیر معاملات بلوکی بر قیمت سهم

کشف قیمت‌ها در تابلو معاملات بلوکی مشابه قیمت‌ها در تابلو معاملات عادی است. اما همان‌طور که گفته شد در مواقعی ممکن است قیمت‌گذاری آن بیش از قیمت سهام عادی در نظر گرفته شود. این افزایش قیمت با توافق طرفیت (خریدار و فروشنده) انجام می‌شود. بسیاری معتقدند در این حالت این افزایش قیمت می‌تواند سیگنالی برای رشد قیمت‌ها برای سهام عادی شرکت باشد. این افزایش قیمت بازدهی غیرمنطقی خوانده می‌شود، چرا که محرکی روانی برای تقویت سمت تقاضا است. از طرفی با توجه به حجم بالای این معاملات، استراتژی و اهداف خریدار بلوک (در صورتی که کرسی هیئت مدیره دریافت کند) اثرگذاری بسیاری بر قیمت سهم خواهد داشت.