استراتژی واگرایی چیست؟ معرفی انواع و ابزارهای مورد استفاده آن

برای معامله در بازارهای مالی انواع مختلفی از روش‌های معاملاتی وجود دارد که هر یک دارای شیوه و ابزار تحلیلی مربوط به خود هستند. استراتژی واگرایی یک شیوه معاملاتی در بازارهای مالی است که بر مبنای واگرایی عمل می‌کند. واگرایی زمانی رخ می‌دهد که جهت حرکت نمودار قیمت با جهت نمودار اندیکاتو مورد استفاده مخالف باشد. این اختلاف جهت به عنوان سیگنالی برای خرید یا فروش در نظر گرفته می‌شود. همچنین این استراتژی به پیش‌بینی چگونگی حرکت بازار در آینده نیز کمک می‌کند. در این مقاله به معرفی استراتژی واگرایی، انواع، ابزارهای مورد استفاده و نحوه تایید آن برای ورود به معامله پرداخته شده است.

تعریف استراتژی واگرایی

استراتژی واگرایی (Divergence Strategy) یک رویکرد معتبر و پرکاربرد در تحلیل تکنیکال است که معامله‌گران از آن برای شناسایی فرصت‌های مناسب ورود و خروج به معاملات استفاده می‌کنند. این استراتژی بر اساس مفهوم واگرایی عمل می‌کند. واگرایی به وضعیتی گفته می‌شود که در آن حرکت قیمت یک دارایی با حرکت یک اندیکاتور در تحلیل تکنیکال مانند RSI، MACD یا Stochastic هم‌خوانی یا هم‌جهتی ندارد. به عبارت دیگر، در حالی که قیمت در جهت خاصی در حرکت است، اندیکاتور حرکت آن را تایید نمی‌کند یا در جهت مخالفی پیش می‌رود.

عدم هم‌خوانی بین قیمت و اندیکاتور در استراتژی واگرایی، به عنوان یک سیگنال اولیه در نظر گرفته می‌شود و این اتفاق نشانه احتمال تضعیف روند فعلی قیمت، تغییر جهت یا ادامه آن در آینده است. استراتژی معامله واگرایی با استفاده از این سیگنال‌ها به معامله‌گران در اتخاذ تصمیمات هوشمندانه‌تر برای ورود یا خروج از معاملات کمک می‌کند. این روش تحلیلی به معامله‌گران امکان می‌دهد تا نقاط بالقوه تغییر یا ادامه روند را شناسایی کرده و برنامه معاملاتی خود را بر اساس آن تنظیم کنند. در چارچوب این استراتژی، معامله‌گر با تشخیص واگرایی و دریافت تاییدیه‌های لازم، نواحی مناسب برای ورود و خروج و همچنین حد ضرر و حد سود را مشخص می‌کند.

لازم به ذکر است که برای معامله با بهترین استراتژی واگرایی‌ باید از ابزارهای تحلیل تکنیکال مانند اندیکاتورها یا الگوها استفاده کرد.

پیشنهاد می‌شود برای آشنایی بیشتر با مفهوم واگرایی، مقاله واگرایی چیست مطالعه شود.

آموزش استراتژی واگرایی بازگشتی

شیوه استراتژی واگرایی بازگشتی بر مبنای واگرایی معمولی (Regular Divergence) عمل می‌کند. واگرایی معمولی عموما در انتهای روندهای قیمتی مشاهده می‌شود و می‌تواند نشانه‌ای از احتمال برگشت قیمت باشد. این نوع واگرایی زمانی رخ می‌دهد که حرکت قیمت یک دارایی در جهت خاصی ادامه می‌یابد، اما اندیکاتوری که تحلیلگر از آن استفاده می‌کند، حرکت متفاوتی را نشان می‌دهد. این عدم هم‌خوانی نشانه‌ای مبنی بر تضعیف روند فعلی و احتمال تغییر جهت قیمت در آینده نزدیک به حساب می‌آید. دو نوع اصلی واگرایی معمولی وجود دارد که در این استراتژی مورد استفاده قرار می‌گیرند:

• واگرایی معمولی صعودی (Bullish Regular Divergence)

این نوع استراتژی واگرایی در مواقعی که قیمت در انتهای روند نزولی قرار دارد در معاملات کاربرد دارد. در این حالت، قیمت دارایی به یک دره (کف) پایین‌تر از دره قبلی خود می‌رسد، در حالی که اندیکاتور در همان زمان کفی بالاتر از آن را تشکیل می‌دهد. این وضعیت نشان‌دهنده تضعیف فشار فروش و احتمال صعودی شدن روند در ادامه است. پس از مشاهده این اختلاف جهت در نمودار انتظار می‌رود که قیمت افزایش یابد و به همین دلیل این نقطه مناسبی برای ورود به معامله خرید است. در تصویر زیر سیگنال خرید را با استفاده از استراتژی واگرایی معمولی صعودی در نمودار پتروشیمی پارس نشان می‌دهد.

• واگرایی معمولی نزولی (Bearish Regular Divergence)

این نوع استراتژی واگرایی در انتهای یک روند صعودی و در سقف‌های قیمتی قابل استفاده است. در این حالت، قیمت یک دارایی به یک قله (سقف) بالاتر از قله قبلی خود می‌رسد، اما اندیکاتور در همان زمان یک قله پایین‌تر را تشکیل می‌دهد. این موضوع نشان‌دهنده کاهش فشار خرید است و می‌تواند به عنوان یک سیگنال برای تغییر روند به نزولی در نظر گرفته شود. تحلیلگران این نقطه را محل مناسبی برای فروش در نظر می‌گیرند. در توصیر زیر در نمودار شرکت پتروشیمی پارس، سیگنال فروش با واگرایی معمولی نزولی قابل مشاهده است.

لازم به ذکر است که در بازارهای دوطرفه مانند فارکس، می‌توان هم از نشانه‌های صعودی برای خرید و هم از نشانه‌های نزولی برای فروش استفاده کرد. در بازارهای یک‌طرفه مانند بازار سرمایه، نشانه‌های صعودی برای خرید و نشانه‌های نزولی برای فروش دارایی موجود به کار می‌روند.

بررسی استراتژی واگرایی ادامه‌دهنده

استراتژی واگرایی ادامه‌دهنده بر خلاف استراتژی بازگشتی که به دنبال نقاط تغییر روند است، بر شناسایی ادامه روند فعلی بازار تمرکز دارد. این نوع استراتژی بر اساس استفاده از استراتژی واگرایی مخفی (Hidden Divergence) عمل می‌کند. واگرایی پنهان در میانه یا حین یک روند شکل می‌گیرد و نشان‌دهنده این است که اختلاف بین حرکت نمودار قیمت و اندیکاتور، سیگنالی برای ادامه حرکت قیمت در جهت روند فعلی است. این نوع واگرایی ابزاری ارزشمند برای معامله‌گرانی است که به دنبال معاملات هم‌راستا با روند اصلی بازار هستند. دو نوع اصلی واگرایی پنهان که در این استراتژی استفاده می‌شوند، به شرح زیر هستند.

• واگرایی پنهان صعودی (Hidden Bullish Divergence)

این نوع استراتژی واگرایی در طول یک روند صعودی رخ می‌دهد. در این حالت، قیمت یک دارایی کف‌های بالاتر (Higher Lows) از کف قبلی خود تشکیل می‌دهد. این نشان می‌دهد که علی‌رغم افزایش قیمت، فروشندگان در تلاش برای کاهش قیمت هستند اما خریداران به اندازه کافی قوی هستند که از افت بیشتر قیمت جلوگیری کنند. در این شرایط، اندیکاتوردر همان بازه زمانی، کف‌های پایین‌تر (Lower Lows) نشان می‌دهد. این وضعیت به عنوان یک سیگنال یا فرصت خرید به حساب می‌آید. تصویر زیر نمودار غدام را نشان می‌دهد که طبق استراتژی واگرایی مخفی صعودی، سیگنال خرید در روند صعودی تعیین شده است.

• واگرایی پنهان نزولی (Hidden Bearish Divergence)

استراتژی واگرایی ادامه‌دهنده بر اساس واگرایی پنهان نزولی در طول یک روند نزولی استفاده می‌شود. در این حالت، قیمت یک دارایی سقف‌های پایین‌تر (Lower Highs) از سقف قبلی خود ایجاد می‌کند. این نشان می‌دهد که علی‌رغم کاهش قیمت، خریداران تلاش می‌کنند قیمت را بالا ببرند، اما به دلیل قدرت فروشندگان قیمت پایین‌تر از سقف قبلی باقی می‌ماند. در این شرایط، نمودار اندیکاتور سقف‌های بالاتر (Higher Highs) نشان می‌دهد. این محدوده نشان‌دهنده ادامه روند نزولی است و فرصتی برای فروش در نظر گرفته می‎‌شود. در تصویر زیر نمودار شرکت پتروشیمی خلیج فارس قابل مشاهده است. طبق این نمودار، با استفاده از استراتژی واگرایی مخفی نزولی سیگنال فروش در روند نزولی مشخص شده است.

لازم به ذکر است که برای مدیریت ریسک در استراتژی معاملاتی واگرایی ادامه دهنده روند، توصیه می‌شود که حد سود و حد ضرر توسط معامله‌گر تعیین شود. برای معامله خرید می‌توان حد ضرر را کمی پایین‌تر از دره قبلی و برای معامله فروش نیز کمی بالاتر از سقف قبلی تعیین شود. حد سود (Take Profit) را نیز می‌توان در حدود مقاومت یا حمایت اصلی بعدی تعیین کرد.

ابزارهای مورد استفاده در استراتژی واگرایی

در استراتژی معامله با واگرایی، از ابزارهای مختلف تحلیل تکنیکال استفاده می‌شود تا تغییرات در روند قیمت شناسایی شده و نواحی مناسب برای خرید یا فروش تایید شوند. پرکاربرد ترین ابزارها، اندیکاتورهایی هستند که حرکت قیمت یک دارایی را با حرکت خود مقایسه می‌کنند و در صورت وجود اختلاف جهت، نشان‌دهنده واگرایی هستند. اندیکاتورهای مورد استفاده در این استراتژی شامل اندیکاتور RSI، MACD و Stochastic هستند که در ادامه هر یک شرح داده می‌شود.

اندیکاتور RSI: اندیکاتور RSI هم راستا با نمودار قیمت در حرکت است و بر اساس تغییرات آن شکل می‌گیرد. این اندیکاتور به شناسایی نواحی اشباع خرید و فروش کمک می‌کند. استراتژی واگرایی RSI زمانی رخ می‌دهد که قیمت سقف یا کف جدیدی می‌سازد اما RSI این حرکت را تایید نمی‌کند که یکی از قوی‌ترین سیگنال‌های بازگشتی محسوب می‌شود.

اندیکاتور MACD: اندیکاتور مکدی اندیکاتور مومنتوم است و شتاب حرکتی قیمت را نشان می‌دهد. بسیاری از تحلیلگران آن را بهترین ابزار برای شناسایی واگرایی‌ها می‌دانند، هرچند نتایج آن باید آزمایش و تایید شوند. استراتژی واگرایی مکدی زمانی ایجاد می‌شود که نمودار قیمتی و خط MACD یک الگوی متضاد ایجاد کنند. می‌توان با استفاده از قله‌ها و دره‌های هیستوگرام یا منحنی MACD به تحلیل واگرایی پرداخت.

اندیکاتور Stochastic : اندیکاتور استوکاستیک نشان‌دهنده هیجانات حاکم بر معاملات است. این اندیکاتور حساسیت بیشتری نسبت به تغییرات قیمتی دارد اما ممکن است سیگنال‌های آن دقت کمتری داشته باشند.

• پیشنهاد می‌شود برای آشنایی بیشتر با اندیکاتورها و نحوه عملکرد آن‌ها، مقاله اندیکاتور چیست مطالعه شود.

نحوه تایید استراتژی واگرایی

در معاملات مبتنی بر استراتژی واگرایی، تنها با تکیه بر مشاهده واگرایی در بازار نمی‌توان اقدام به معامله کرد. یکی از ارکان اصلی موفقیت در استراتژی واگرایی، دریافت تاییدیه از ابزارهای کمکی است. تاییدیه‌ها باعث افزایش دقت تحلیل‌ها شده و مانع از ورود به معاملات بر اساس سیگنال‌های کاذب می‌شوند. در ادامه ابزارهای مورد استفاده برای تایید استراتژی واگرایی شرح داده می‌شوند.

شکست خط روند (Trendline Break): یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای تایید واگرایی، شکست خط روند است. پس از مشاهده واگرایی، اگر قیمت بتواند خط روند را در همان تایم‌فریم بشکند، این شکست به عنوان یک سیگنال تایید محسوب می‌شود و پس از مشاهده آن می‌توان اقدام به معامله کرد.

سطوح حمایت و مقاومت: در صورت تشکیل واگرایی در نزدیکی سطوح حمایت یا مقاومت، واکنش قیمت به این سطوح به عنوان تاییدی بر استراتژی واگرایی در نظر گرفته می‌شود.به طور مثال برخورد قیمت به حمایت و تشکیل واگرایی مثبت در همان ناحیه، احتمال بازگشت را افزایش می‌دهد.

الگوهای کندلی (شمعی): الگوهای شمعی بازگشتی مانند هامر، انگلفینگ یا دوجی در نقاطی که واگرایی دیده می‌شود، به عنوان تاییدیه‌ برای ورود به معامله مورد در نظر گرفته می‌شوند.

سطوح فیبوناچی: در صورتی که واگرایی در نزدیکی یکی از سطوح اصلاحی فیبوناچی رخ دهد (مثلا سطح 61.8% یا 78.6%) که این هم‌زمانی اعتبار سیگنال را بیشتر می‌کند.

پولبک یا تست مجدد (Pullback/Retest): پس از مشاهده واگرایی، به جای ورود سریع به معامله بهتر است که معامله‌گر منتظر یک پولبک در نمودار قیمت دارایی باشد. واکنش قیمت در این مرحله، تاییدی برای اقدام به معامله به حساب می‌آید.

جمع‌بندی

استراتژی واگرایی یکی از روش‌های معاملاتی کاربردی در تحلیل تکنیکال به شمار می‌رود که به معامله‌گران کمک می‌کند تا نقاط مناسب برای ورود و خروج از بازار را با دقت بالا شناسایی کنند. این استراتژی با بررسی ناهماهنگی بین نمودار قیمت و اندیکاتورها، به شناخت روند بازار و ادامه‌دار بودن یا بازگشتی بودن آن کمک می‌کند. این استراتژی به دو شیوه بازگشتی و ادامه‌دهنده در معاملات استفاده می‌شود. استفاده از استراتژی واگرایی بازگشتی و ادامه‌دهنده، در کنار ابزارهای تاییدی مانند شکست خط روند، الگوهای کندلی، سطوح فیبوناچی و اندیکاتورهایی چون RSI و MACD، باعث افزایش اعتبار تحلیل‌ و تایید استراتژی می‌شود. به‌کارگیری اصول این استراتژی در کنار مدیریت ریسک مناسب، می‌تواند موجب بهبود کیفیت معاملات و تصمیم‌گیری‌های هوشمندانه‌تر در بازارهای مالی شود.