قرارداد سوآپ یا معاوضه چیست؟
بازارهای مالی همواره در حال گسترش و تکامل هستند. در گذر زمان راه‌های جدیدتری برای سرمایه‌گذاری از طریق طرح‌ها و ابزارهای مختلف پیدا شده که دامنه تنوع سرمایه‌گذاری‌ها به ویژه در بازار سهام را گسترش می‌دهد. در این بازار به جز سهام، اوراقی همچون اوراق مشتقه راهی عالی برای سرمایه‌گذاری و کسب سود هستند که یکی از این مشتقات “قرارداد سوآپ” نامیده می‌شود. در این مقاله هر آن‌چه لازم است در خصوص قرارداد سوآپ یا معاوضه گفته شود، تشریح شده است.
تعریف قرارداد سوآپ
قرارداد سوآپ یکی از انواع قراردادهای بازار مشتقه است. مشتقات اساساً قراردادهای بین دو طرف هستند که ارزش یا قیمت این گونه قراردادها به دارایی‌های پایه خاصی بستگی دارد. سهام یک شرکت می‌تواند نمونه‌ای از مشتقات باشد، زیرا قیمت یک سهم به ارزش شرکت آن بستگی دارد. بنابراین در پاسخ به این پرسش که قرارداد swap چیست؟ باید گفت که قراردادهای سوآپ، مشتقات مالی هستند که به دو طرف معامله اجازه می‌دهند تا جریان‌های درآمدی ناشی از برخی از دارایی‌های پایه که در اختیار هر یک از طرفین است، «مبادله» کنند. این قراردادها عمدتا برای مدیریت ریسک کاربرد بسیار دارند و هدف از انعقاد آن عمدتا تنها کسب بازدهی نیست.
علاوه بر این، فقط جریان‌های نقدی مبادله می‌شود، در حالی که مبلغ اصلی سرمایه‌گذاری شده نزد طرف‌های اصلی قرارداد باقی می‌ماند. همان‌طور که گفته شد، قراردادهای سوآپ دارای یک دارایی پایه است که می‌تواند هر کالای قانونی یا ابزار مالی دارای ارزش باشد. معاملات سوآپ در میان سرمایه‌گذاران خرد چندان رایج نیست، معمولاً شرکت‌های بزرگ و مؤسسات مالی هستند که چنین قراردادهایی را منعقد می‌کنند. قرارداد سوآپ معاملاتی خارج از بورس (OTC) است.
- می‌توانید در این خصوص مقاله اوراق مشتقه چیست؟ را مطالعه کنید.
قراردادهای سوآپ چگونه کار می‌کنند؟
حال که گفته شد، قرارداد Swap چیست؟ باید گفت که در قرارداد سواپ یا قرارداد معاوضه، دو طرف قرارداد توافق می‌کنند که جریان‌های نقدی را بر اساس مبلغ فرضی مشخص (مبلغ اصلی که مبادله براساس آن است) برای یک دوره از پیش تعیین‌شده مبادله کنند. جریان‌های نقدی معمولاً توسط نرخ بهره، نرخ ارز یا سایر متغیرهای بازار تعیین می‌شوند.
برای این نوع قرارداد، هیچ قالب استانداردی وجود ندارد که از آن پیروی شود. هر قرارداد منحصر به فرد و سفارشی است. پس از مذاکره، طرفین بر اساس شرایطی که هر دو با آن موافقت می‌کنند، قرارداد را منعقد می‌کنند. علاوه بر این، در این قرارداد تاریخ شروع و پایان مشخص می‌شود. از آنجایی که این معاملات خارج از بورس انجام می‌شود، مکانیسم خاصی برای نظارت بر این معاملات وجود ندارد. این امر شانس نکول طرف مقابل را افزایش و عقد قراردادهای مخاطره‌آمیزی را برای طرفین ایجاد می‌کند. انواع مختلفی از قرارداد معاوضه وجود دارد که هر کدام متفاوت عمل می‌کنند. علاوه بر این، هر نوع مبادله هدف خاصی دارد.
ویژگی‌ها و شرایط قرارداد معاوضه
به بیان ساده، یک قرارداد سوآپ فقط یک قرارداد آتی است و از این رو، تمام ویژگی‌های یک قرارداد فوروارد را دارا است. تنظیم قرارداد معاوضه، مبتنی بر سیستم مبادله‌ای است که در آن یک چیز با چیز دیگر مبادله می‌شود. در مبادله باید دو طرف وجود داشته باشند که دارای شرایط متضاد و متقابل باشند تا بتوانند چیزی را با یکدیگر مبادله کنند.
در این قرارداد معمولاً یکی از طرفین به‌عنوان پرداخت‌کننده بر اساس نرخ متغیر و دیگری بر اساس نرخ ثابت شناخته می‌شود. در این بین حضور یک واسطه ضروری است که بتواند دو طرف مقابل را با شرایط مخالف اما مطابق برای مبادله گرد هم آورد. قرارداد معاوضه انعطاف‌پذیری را برای طرفین فراهم می‌کند که به راحتی می‌توانند نرخ بهره برای این قرارداد تنظیم کنند. در اغلب قراردادهای معاوضه، طرفین در زمان عقد قرارداد پولی پرداخت نمی‌کنند و ارزش قرارداد در زمان شروع صفر است.
مزایای سوآپ
این قراردادها مزایایی دارند که در ادامه تشریح شده است:
- در قراردادهای سوآپ هزینه‌های اضافی یا کارمزد زیادی برای پرداخت وجود ندارد.
- قراردادهای معاوضه به دو طرف اجازه می‌دهد تا با هزینه کم از یکدیگر وام بگیرند.
- این قرارداد به طرفین کمک می‌کند تا ریسک‌های مبادلاتی خود را پوشش دهند.
- قراردادهای معاوضه به طرفین امکان دسترسی به بازارهای مالی جدید را می‌دهد تا آنها بتوانند گزینه‌های جدید را بررسی کرده و با مبادله مزیت‌های نسبی خود با یکدیگر، ریسک‌های خود را پوشش دهند.
- قراردادهای سوآپ می‌توانند در مدیریت عدم تطابق دارایی و بدهی طرفین با مبادله نرخ‌های بهره و غیره، مفید باشند.
معایب سوآپ
این قراردادها همچنین معایبی به همراه دارند که در ذیل آورده شده‌اند:
- قراردادهای معاوضه عموما بلندمدت هستند و از این رو طرفین را برای مدت طولانی به یکدیگر متعهد می‌کنند.
- ابطال قرارداد معاوضه، می‌تواند منجر به تعلق هزینه‌های فسخ برای واسطه شود. جریمه می‌تواند برای طرفی که قرارداد را نقض یا خاتمه داده، اعمال شود. این قرارداد یک ابزار غیرنقد است و از خطرات نکول یعنی عدم انجام تعهدات مالی یا قراردادی، مصون نیست.
- سوآپ‌ها ابزارهای پیچیده‌ای هستند که به تجربه و دانش زیادی نیاز دارند. این بدان معنی است که آنها معمولا برای سرمایه‌گذاران معمولی در نظر گرفته نشده‌اند.
انواع قرارداد سوآپ
قراردادهای معاوضه شامل انواع ذیل هستند:
قرارداد سوآپ نرخ بهره: سوآپ نرخ بهره به دارندگان آنها اجازه می‌دهد تا جریان‌های مالی مرتبط با دو ابزار بدهی جداگانه را مبادله کنند. این نوع قرارداد معمولاً توسط سرمایه‌گذارانی استفاده می‌شود که یا درآمدهای مرتبط با ابزار بدهی با نرخ بهره متغیر ایجاد می‌کنند و متحمل هزینه‌های مرتبط با ابزار بدهی با نرخ بهره ثابت می‌شوند یا درآمدهای مرتبط با ابزار بدهی با نرخ بهره ثابت دارند و متحمل هزینه‌های مرتبط با یک متغیر می‌شوند. در واقع دو طرف قرارداد با یکدیگر بر سر نرخ بهره مشخصی توافق می‌کنند که بسته به کم یا زیاد شدن نرخ بهره، طرفین ( یکی از آنان) باید به یکدیگر هزینه پرداخت کنند.
قرارداد سوآپ ارز: زمانی که دو طرف از کشورهای مختلف توافق می‌کنند که جریان‌های نقدی را براساس دو ارز مبادله کنند، آن را سوآپ ارز می‌نامند که در قالب قرارداد صورت می‌گیرد. به عنوان مثال، یک استرالیایی می‌خواهد در هند و یک فرد هندی می‌خواهد در استرالیا تجارت کند. اکنون نرخ مبادله ارزهای INR/AUD می‌تواند به طور مکرر در نوسان باشد که می‌تواند منجر به زیان در تجارت دو فرد استرالیایی و هندی شود. برای جلوگیری از چنین ضررهای بی‌سابقه‌ای، این دو فرد می‌توانند نرخ مبادله مورد توافق و دوجانبه‌ای را برای ارزهای INR/AUD به یکدیگر ارائه کنند.
قرارداد سوآپ کالا: در مبادله سوآپ کالا، مبادله جریان‌های نقدی بر اساس قیمت یک کالا است. از آنجایی که قیمت کالاها در طول دوره مدام تغییر می‌کند، بنابراین، برای جلوگیری از ضرر ناشی از نوسانات، یک طرف ممکن است قیمت شناور کالا را با قیمت ثابت آن کالا که در یک دوره زمانی مشخص شده است مبادله کند. به عنوان مثال، یک کشاورز می‌تواند قیمت شناور محصولات خود را با یک قیمت ثابت برای یک دوره زمانی تعیین کند.
قرارداد سواپ بازده شاخصی کل: سوآپ بازده شاخصی کل قراردادهای مشتقه قابل تنظیم بین دو طرف است که در آن کل بازده یک دارایی با نرخ بهره ثابت مبادله می‌شود. طرفی که نرخ ثابت را پرداخت می‌کند، دارایی پایه خواه سهام یا یک شاخص باشد را دریافت و طرفی که بازده ثابت را دریافت می‌کند، خود را از نوسانات قیمت محافظت کرده است. هدف از این قرارداد انتقال بازده یک دارایی خاص بدون نیاز به مالکیت فیزیکی آن دارایی است.
سوآپ نرخ تورم: در این قرارداد، دو طرف قرارداد جهت مبادله پرداخت‌ها بر اساس نرخ تورم با یکدیگر توافق می‌کنند. بنابراین یکی از طرفین پرداخت‌هایی بر اساس نرخ تورم ثابت انجام می‌دهد، در حالی که طرف دیگر پرداخت‌هایی بر اساس نرخ تورم واقعی دریافت می‌کند.
قرارداد سوآپ سهام: در سوآپ سهام، دو طرف توافق می‌کنند که جریان‌های نقدی را بر اساس عملکرد یک سهام یا شاخص سهام مبادله کنند. این قرارداد را می‌توان برای مدیریت ریسک یا نگاهی به عملکرد آتی سهام یا شاخص استفاده کرد.
چرا قرارداد سوآپ منعقد می‌شود؟
سوآپ‌ها برای اهداف مختلفی از جمله پوشش ریسک در برابر ریسک‌های مالی مانند نوسانات نرخ بهره و ارز، سفته‌بازی در مورد حرکات خاص بازار و جهت قیمت‌های پایه، یا تعدیل ویژگی‌های یک سبد سرمایه‌گذاری یا ترازنامه استفاده می‌شوند.
شرکت‌هایی که خدمات مالی ارائه می‌کنند، می‌توانند از این قرارداد برای اهداف مدیریت ریسک استفاده کنند. به عنوان مثال، آنها ممکن است بخواهند از سوآپ نرخ بهره برای مدیریت ریسک مرتبط با پرتفوی خود استفاده کنند. یک بانک سرمایه‌گذاری ممکن است از سوآپ برای مدیریت ریسک‌های مالی ناشی از فعالیت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری‌های مبنی بر وام‌دهی استفاده کند.
سوآپ ارزی ممکن است توسط شرکت‌های چند ملیتی با جریان‌های نقدی یا بدهی‌ها به ارزهای مختلف یا نهادهای دولتی برای پوشش ریسک نرخ ارز استفاده شود.
جمع‌بندی
بسیاری از سرمایه‌گذاران خرد اطلاعات اولیه‌ای در مورد سهام و اوراق مشتقه دارند. بنابراین در این مقاله سعی بر آن شد تا اطلاعاتی در خصوص یکی از قراردادهای بازار مشتقه ارائه شود. سوآپ یک قرارداد مالی بین خریدار و فروشنده‌ای است که براساس آن توافق می‌کنند دارایی‌هایی را که همراه با جریان‌های نقدی است، برای یک دوره زمانی مشخص با یکدیگر مبادله کنند. قرارداد سوآپ که در خارج از بورس معامله می‌شود، معمولاً توسط بانک‌ها، مؤسسات مالی و سرمایه‌گذاران نهادی استفاده می‌شود.
