آشنایی با قرارداد آتی طلا + نحوه معامله در آن

قراردادهای آتی یک نوع قرارداد مالی استاندارد برای خرید یا فروش یک دارایی مانند یک کالا، با قیمت از پیش تعیین شده در تاریخی در آینده است. این قراردادها در بستر بورس کالا معامله و به عنوان راهی برای محافظت سرمایه در برابر نوسانات قیمتی در آینده عمل می‌کند. امروزه قرارداد آتی طلا که در قالب صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند، بسیار مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار دارد، علت هم نوسانات قیمت طلا است که این قراردادها را جذاب‌تر می‌کند. این مقاله راهنمایی جامع در خصوص قرارداد آتی صندوق طلا است.

قرارداد آتی صندوق طلا چیست؟

صندوق های سرمایه گذاری امروزه در سراسر دنیا رواج پیدا کرده‌اند. با توسعه و گسترش ابزارهای سرمایه‌گذاری و راهکارهای مدیریت ریسک نظیر ابزارهای بازار مشتقات، سرمایه‌گذاران به این ابزارها توجه بیشتری نشان می‌دهند. این موضوع منجر به ورود قراردادهای آتی و اختیار معامله به صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر کالاها نیز شده است. راه‌اندازی این ابزارها در بورس‌های بین‌المللی نیز تبدیل به یک رویه شده و کمتر صندوقی در این بورس‌ها پیدا می‌شود که ابزارهای مشتقه همچون قرارداد آتی و اختیار معامله به آن راه نیافته باشد.

یکی از صندوق‌های کالایی که بسیار مورد توجه قرار دارد، صندوق سرمایه گذاری طلا است که امروزه در این صندوق‌ها ابزارهای بازار مشتقه همچون قرارداد آتی طلا راه‌اندازی شده‌اند. دارایی پایه در این صندوق‌ها واحدهای سرمایه‌گذاری هستند. بنابراین قرارداد آتی صندوق طلا، یک قرارداد استاندارد است که براساس آن مقدار مشخصی از واحدهای صندوق سرمایه گذاری طلا در تاریخی در آینده معامله می‌شود.

در این خصوص صندوق سرمایه گذاری طلا را بخوانید…

مزایای قرارداد آتی طلا چیست؟

به طور کلی طلا به عنوان نوعی بیمه در برابر رویدادهای اقتصادی غیرقابل پیش‌بینی عمل می‌کند و نسبت به سایر دارایی‌ها پایدارتر است. این موضوع در کنار نوسانات قیمت طلا، سرمایه‌گذاری در طلا را برای بسیاری از افراد جذاب کرده است. معاملات فیزیکی این کالا دارای محدودیت‌ها و ریسک‌های بسیاری است که صندوق‌های سرمایه‌گذاری در طلا امروزه با ابزارهای متنوع ریسک معاملات فیزیکی این کالا را تعدیل کرده و از طرفی با قابلیت معامله در بستر بازار سرمایه معاملات را برای علاقمندان به سرمایه گذاری در طلا تسهیل کرده است. قرارداد آتی صندوق طلا که همان‌طور که گفته شد، امروزه در بسیاری از صندوق‌ها از جمله صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا راه‌اندازی شده‌اند، توجه سرمایه‌گذاران را به این صندوق‌ها بیشتر کرده است. در ادامه مزایای سرمایه گذاری در قراردادهای آتی طلا آورده شده است:

پوشش ریسک در برابر نوسانات قیمتی: با توجه به این‌که دارایی‌های صندوق سرمایه‌گذاری طلا مبتنی بر طلا است و نوسانات طلا منجر به تغییرات قیمتی واحدهای صندوق‌ها می‌شود، در نتیجه باید گفت این قراردادها، ابزاری موثر برای پوشش ریسک در برابر نوسانات احتمالی قیمت طلا در آینده هستند.

بازدهی بیشتر با استفاده از اهرم مالی: استفاده از اهرم در این قراردادها بازدهی را بیشتر می‌کند و معامله‌گران را قادر می‌سازد بیشتر از معامله طلای فیزیکی سود ببرند.

ایجاد بازار دوطرفه: بازار دوطرفه به بازاری گفته می‌شود که معامله‌گران هم از رشد قیمت‌ها و هم افت قیمت‌ها نفع می‌برند. وجود قرارداد آتی طلا در صندوق‌ها امکان بهره‌وری از بازار دو طرفه را برای معامله‌گران فراهم می‌کند.

هزینه پایین معاملات: نرخ کارمزدها در معاملات فیزیکی طلا بسیار بیشتر از معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا است.

ریسک سرمایه‌گذاری در قرارداد آتی صندوق طلا

در حالی که معاملات بازار مشتقه امکان کسب بازدهی بیشتر را از طریق اهرم فراهم می‌کند، اما ریسک آن نیز بسیار است، علت هم آن است که عمدتا پایه و اساس قراردادهای آتی براساس حدس و گمان است. بنابراین درک و کاهش این ریسک‌ها از طریق برنامه‌ریزی دقیق و تکنیک‌های مدیریت ریسک مهم است. در ادامه اهم ریسک‌های قرارداد آتی صندوق طلا آورده شده است:

کاهش ارزش دارایی صندوق: با توجه به این‌که عمده دارایی‌های این صندوق، گواهی سپرده طلا است، در نتیجه افت قیمتی این گواهی اثر مستقیمی بر ارزش واحدهای صندوق به عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی خواهد گذاشت. عواملی از جمله عرضه و تقاضا، بحران‌های سیاسی و اقتصادی، تورم و… بر ارزش گواهی سپرده طلا اثرگذار است.

نوسانات طلا: قیمت طلا تحت تاثیر انس جهانی و نوسانات دلار است. بنابراین هر گونه تغییر در هر متغیری منجر به کاهش یا افزایش نرخ طلا در داخل کشور می‌شود. رویدادهای پیش‌بینی نشده، مانند رکود اقتصادی یا عوامل ژئوپلیتیکی، می‌توانند باعث کاهش شدید قیمت شوند.

ریسک اهرمی: اهرم، علاوه بر تقویت سود، زیان را هم تقویت می‌کند. در واقع حتی نوسان‌های کوچک قیمت می‌تواند منجر به زیان‌های قابل توجهی شود. بنابراین معامله‌گران باید با احتیاط از ابزارهای اهرمی استفاده کنند.

رشد نرخ بهره: افزایش نرخ سود منجر به گرایش سرمایه‌گذاران به سمت درآمدثابت‌ها می‌شود، در نتیجه تقاضا برای صندوق‌های قابل معامله و دارای ریسک کمتر می‌شود. افت تقاضا باعث افت ارزش واحدهای صندوق می‌شود.

اولین قرارداد آتی صندوق طلا در ایران

صندوق‌های سرمایه‌گذاری در طلا، روشی غیرمستقیم برای سرمایه‌گذاری در این فلز ارزشمند است و امروزه توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. علت هم آن است که طلا همواره در بلندمدت ارزش خود را حفظ کرده و از عواقب تورم در امان بوده است. ترکیب قراردادهای آتی با صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا برای بسیاری از معامله‌گران جذاب بوده و این افراد را به سمت سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها هدایت کرده است. گرچه ابزار مشتقه از مدت‌ها قبل در بورس‌های توسعه‌یافته جهان راه یافته اما در ایران در نیمه‌های تیرماه سال 1400 اولین معامله قرارداد آتی صندوق طلا در بورس کالا انجام شد.

در حال حاضر 11 صندوق با پشتوانه طلا در بازار سرمایه فعالیت دارند که در 2 صندوق طلای لوتوس و صندوق طلای کهربا معاملات فیوچر تحت عنوان قراردادهای آتی طلا راه‌اندازی شده است.

قرارداد آتی صندوق طلا چه مشخصاتی دارد؟

هر قرارداد آتی طلا دارای اطلاعات مهمی است که برای راه‌اندازی و معاملات آن باید به اطلاع عموم معامله‌گران برسد. در ادامه اهم مشخصاتی که در هر قرارداد آورده می‌شود، تشریح شده‌ است:

دارایی پایه: در قراردادهای آتی، کالا یا دارایی که قرارداد آتی بر پایه آن منتشر می‌شود، دارایی پایه گفته می‌شود. در صندوق‌ها، واحدهای صندوق‌ها دارایی پایه این قراردادها هستند.

ترکیب دارایی‌های صندوق: عمده (حداقل 70 درصد) دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی باید به گواهی سپرده آن کالا اختصاص داده شود. برای مثال در صندوق سرمایه‌گذاری طلا، حداقل 70 درصد دارایی‌ها باید گواهی سپرده طلا باشد. همچنین باید حداکثر 20 درصد از دارایی‌ها در قراردادهای مشتقه کالایی و حداکثر 10 درصد در اوارق با درآمد ثابت یا سپرده بانکی سرمایه‌گذاری شود.

نمادهای معاملاتی: نماد معاملاتی از ترکیب نام قرارداد، ماه و سال سررسید قرارداد به صورت ETCMMYY ایجاد می‌شود که ETC مخفف Exchange Traded Commodity است.

وجه تضمین اولیه: براساس دستورالعمل بورس کالا، مبنای محاسبه وجه تضمین قرارداد آتی صندوق طلا، میانگین قیمت‌های تسویه روزانه در کلیه سررسیدهای قراردادهای آتی در دارایی پایه مربوطه است. در پایان هر روز معاملاتی وجه تضمین اولیه براساس فرمول ذیل تعدیل خواهد شد:

A: درصد وجه تضمین اولیه که معادل 10 درصد است.
B: میانگین قیمت‌های تسویه روزانه در کلیه سررسیدهای قراردادهای آتی دارایی پایه
C: براکت تغییرات وجه تضمین که معادل 100،000 ریال است.
S: اندازه قرارداد که معادل 1،000 است.
** حداقل وجه تضمین برابر با 70 درصد وجه تضمین اولیه است.

ساعات و روزهای انجام معامله: روزها و ساعات معاملات قرارداد آتی صندوق طلا از شنبه تا چهارشنبه از ساعت 10 تا 17 و پنجشنبه از ساعت 10 تا 15 است. همچنین آخرین روز معاملاتی از ساعت 10 تا 15 خواهد بود.

اندازه قرارداد: اندازه قراردادها در معاملات آتی طلا برابر با 1000 واحد سرمایه‌گذاری تعیین شده است.

حدنوسان روزانه: دامنه نوسان قراردادهای آتی طلا حداکثر تا مثبت و منفی 5 درصد است که با توجه به قیمت تسویه روزانه روز قبل تعیین می‌شود.

حداکثر حجم هر سفارش: حداکثر حجم هر سفارش در این قراردادها تا 25 قرارداد مشخص شده است.

نحوه محاسبه قیمت تسویه قیمت تسویه نهایی: قیمت تسویه نهایی روزانه در آخرین روز معاملاتی هر قرارداد است.

نحوه محاسبه قیمت تسویه قیمت تسویه لحظه‌ای: نحوه محاسبه قیمت تسویه لحظه‌ای بر اساس میانگین قیمت 30 درصد پایانی حجم معاملات منتهی به هر لحظه است.

محاسبه اهرم: جهت محاسبه اهرم مالی در قرارداد آتی صندوق طلا از فرمول ذیل استفاده می‌شود:

وجه تضمین اولیه / قیمت دارایی پایه × اندازه قرارداد = اهرم مالی

نحوه سرمایه گذاری در قرارداد آتی صندوق طلا چگونه است؟

برای معامله قراردادهای آتی طلا باید مراحل ذیل طی شود:

دریافت کد معاملاتی: افراد برای معامله در بازارهای بورس کالا باید حتما کدبورسی و کدمعاملات بورس کالا دریافت کنند. برای این‌کار در ابتدا باید در سامانه سجام ثبت‌نام و از طریق یکی از کارگزاری‌های مجاز نسبت به دریافت کدمعاملاتی اقدام کنند.

افتتاح حساب عملیاتی: برای انجام معاملات قرارداد آتی طلا در بورس کالا، حتما افراد باید حساب عملیاتی افتتاح کنند. حساب عملیاتی، در واقع حساب بانکی است که جهت تسویه وجوه توسط اتاق پایاپای استفاده می‌شود و وجه تضمین باید در این حساب موجود باشد.

اخد مجوز معاملات برخط: پس از دریافت کد بورسی و کدمعاملاتی، همچنین افتتاح حساب عملیاتی افراد می‌توانند نسبت به انجام معاملات آنلاین از پنل معاملاتی کارگزاری منتخب خود اقدام کنند.

انجام معامله: افراد پس از واریز وجه تضمین اولیه به حساب عملیاتی، می‌توانند سفارش خود را برای اخذ موقعیت باز خرید یا اخذ موقعیت باز فروش در سامانه معاملاتی وارد کنند. فردی که در معاملات قرارداد آتی صندوق طلا اقدام به اخذ موقعیت خرید یا موقعیت فروش کند تا هر زمان که موقعیت را نبندد، به صورت روزانه ممکن است، سود یا زیان کند.
در ادامه برخی اصطلاحات رایج در این‌خصوص تشریح شده است:

موقعیت تعهدی باز: در صورتی که فردی قرارداد آتی طلا را خریداری کند، قطعا متعهد به خرید و دریافت دارایی پایه (واحدهای صندوق) در زمان مشخص خواهد بود. بنابراین تا زمانی که قرارداد به سررسید نرسیده، تنها با وجه تضمین امکان معامله وجود دارد، اما اگر سررسید قرارداد فرا رسد، فرد باید تمام ارزش قرارداد را پرداخت کند.

موقعیت تعهدی فروش: اگر فردی قرارداد آتی طلا را به فروش رساند، خود را متعهد به فروش دارایی
پایه بر اساس ضوابط بورس در تاریخ معین می‌کند. در این حالت فرد موقعیت تعهدی فروش دریافت کرده است.

بستن موقعیت و خروج از بازار: افرادی که موقعیت باز دارند، تا پیش از سررسید و در زمان مجاز معاملات می‌توانند موقعیت خود را بسته و از معاملات خارج شوند.

قرارداد آتی صندوق طلا برای چه کسانی مناسب است؟

گرچه همه افراد جامعه اعم از حقیقی و حقوقی می‌توانند در قراردادهای آتی صندوق طلا سرمایه‌گذاری کنند، اما این ابزارها عمدتا از سوی اشخاص ذیل بیشتر مورد توجه است:

فعالان صنف طلا و جواهر: تولیدکنندگان، طلافروشان و کلیه فعالان صنف طلا و جواهر می‌توانند با استفاده از قراردادهای آتی طلا بخشی از ریسک نوسانات قیمتی را پوشش دهند.

صرافی‌ها: یکی دیگر از اصنافی که از قراردادهای آتی صندوق طلا استفاده می‌کنند، صرافی‌ها هستند. صرافان نقش مهمی در قراردادهای آتی دارند.

سرمایه‌گذاران خرد: اشخاص حقیقی، سرمایه‌گذاران خرد و کلیه علاقمندان به بازار طلا که افق زمانی بلندمدت دارند، با استفاده از ابزارهای نوین مالی همچون قراردادهای آتی صندوق طلا و جهت کسب سود و حفظ ارزش سرمایه در این ابزارها سرمایه‌گذاری می‌کنند.

سفته‌بازان: سفته‌بازان عضو لاینفک این معاملات هستند و به گرمی و رونق معاملات در بورس کمک می‌کنند. تفاوت سفته‌بازان با سرمایه‌گذاران عادی در افق زمانی در سرمایه‌ گذاری آنان است. این نوع معامله‌گران سعی دارند در قراردادهای آتی طلا و پذیرش ریسک بیشتر، از نوسانات قیمت‌ها بهره ببرند.

نتیجه‌گیری

همان‌طور که در این مقاله گفته شد، قرارداد آتی طلا برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال کسب بازدهی بیشتر و محافظت از ارزش دارایی خود در برابر نوسانات بازار هستند، ارزشمند است. با این حال، این افراد باید این موضوع را در نظر بگیرند که گرچه بازارهای مشتقات به واسطه اهرم جذاب است و سرعت رشد سود را بیشتر می‌کند، اما ریسک آن نیز بسیار است، چراکه اهرم همچون شمشیر دو لبه عمل می‌کند. بنابراین کسب مهارت، تخصص و دانش سرمایه‌گذاری در بازار طلا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌شود.