قرارداد سبدگردانی در بورس چیست؟

قرارداد سبدگردانی یک سند حقوقی است که برای رسمی کردن فرایند سبدگردانی در بازار سرمایه استفاده می‌شود. این قرارداد میان دو طرف، یعنی شرکت سبدگردان و سرمایه‌گذار (شخص حقیقی یا حقوقی متقاضی سبدگردانی) منعقد می‌شود. بندهای قرارداد سبدگردانی توسط سازمان بورس و اوراق بهادار یا مراجع مرتبط تعیین شده است. انعقاد این قرارداد به سبدگردان اختیار می‌دهد تا از سرمایه شخص سرمایه‌گذار به منظور سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه استفاده کند و معاملات مورد نظر خود را انجام دهد. این قرارداد تنها مجوزی برای مدیریت معاملات است اما مالکیت دارایی‌ها همچنان به خود شخص سرمایه‌گذار تعلق دارد. قرارداد سبدگردانی می‌تواند شامل مواردی مانند نحوه مدیریت پرتفوی سرمایه‌گذار، هزینه‌ها، سیاست‌های سرمایه‌گذاری، حقوق و تعهدات طرفین و اختیارات و مسئولیت‌های سبدگردان باشد.

در این مقاله به بررسی شرایط و اجزای قرارداد سبدگردانی، میزان سرمایه اولیه، مقدار و نحوه تعیین کارمزد، شروط و محدودیت‌ها، مدت زمان و پایان این قرارداد پرداخته شده است. همچنین موارد مربوط به قرارداد سبدگردانی شامل نحوه انتشار بازدهی سبدگردانی، نظارت بر عملکرد سبدگردان و پیگیری تخطی توسط آن در این مقاله مطرح شده است.

مقاله پیشنهادی: سبدگردانی در بورس

شرایط و اجزای قرارداد سبدگردانی

پس از انعقاد قرارداد سبدگردانی، یک کد PRX که به آن کد سبد بورسی نیز گفته می‌شود به سبد سرمایه‌گذار ارائه می‌شود که مالکیت سرمایه‌گذار نسبت به سبد بورسی را نشان می‌دهد. این درحالی است که سبدگردان مدیریت سبد سرمایه‌گذار را بر عهده می‌گیرد. این سبد بر اساس دارایی‌ها، اهداف، بازدهی مورد نظر و سطح ریسک مطلوب سرمایه‌گذار تهیه می‌شود. علاوه بر این، سبدگردان به عنوان وکیل و نماینده سرمایه‌گذار می‌تواند در مجامع عمومی شرکت‌ها حضور پیدا کند و در رای‌گیری‌ها نظر خود را اعلام کند. این اختیارات شامل اعمال نظر در خصوص دریافت سود سهام، حق تقدم‌ها و سایر مزایای مرتبط با اوراق بهادار نیز می‌شود. لازم به ذکر است که درصورت پرداخت سود نقدی توسط شرکت، سود به حساب سرمایه‌گذار واریز می‌شود.

قرارداد سبدگردانی شامل بندها و مفاد متعددی است که چارچوب کلی این همکاری را مشخص می‌کند و دیدی جامع از ساختار آن ارائه می‌دهد. این بندها معمولا شامل موارد زیر هستند:

• دربرگیرنده مشخصات کامل طرفین قرارداد (سرمایه‌گذار و سبدگردان)
• تعاریف و اصطلاحات کلیدی مورد استفاده در قرارداد (مانند سبد اختصاصی، قیمت پایانی، سازمان بورس، امین و روز کاری)
• موضوع دقیق قرارداد (سبدگردانی اختصاصی)
• مدت زمان اعتبار قرارداد
• جزئیات مربوط به میزان و نحوه محاسبه کارمزد سبدگردانی و سایر هزینه‌ها
• اهداف و محدودیت‌های خاص سرمایه‌گذار (مانند عدم سرمایه‌گذاری در صنایع خاص)
• نحوه گزارش‌دهی دوره‌ای سبدگردان و استفاده از نرم‌افزار سبدگردانی برای شفافیت معاملات
• حقوق و مزایای مرتبط با اوراق بهادار
• تعهد به رازداری و حفظ اطلاعات
• رعایت قوانین و مقررات بورس
• نحوه مدیریت وجوه بلااستفاده
• شرایط برداشت و واریز سرمایه توسط سرمایه‌گذار

لازم به ذکر است که این قرارداد به امین (موسسه حسابرسی ناظر) معرفی می‌شود و شامل بندهایی برای رسیدگی به تخلفات و اختلافات احتمالی، فسخ یا تمدید قرارداد و اقدامات پس از خاتمه قرارداد (مانند بازگرداندن وجوه و اوراق بهادار) است. در نهایت ضمانت اجرای مفاد قرارداد در صورت عدم رعایت تعهدات و شرایط بروز حوادث قهری نیز در این قرارداد گنجانده می‌شوند.

سرمایه اولیه برای انعقاد قرارداد سبدگردانی

سرمایه‌گذاران برای بهره‌مندی از خدمات سبدگردانی در بازار سرمایه، باتوجه به سیاست‌های سبدگردان باید حداقل سرمایه اولیه را داشته باشند. به عنوان مثال، فرض کنید یک شرکت سبدگردانی حداقل مبلغ 100 میلیون تومان را برای سبدگردانی تعیین کرده باشد. به این معناست که اگر شما فقط 50 میلیون تومان سرمایه داشته باشید، نمی‌توانید از خدمات این شرکت سبدگردانی استفاده کنید و باید مقدار سرمایه خود را افزایش دهید تا به حداقل مورد نیاز برسد. این حداقل سرمایه توسط هر شرکت سبدگردان به طور مستقل تعیین می‌شود و ممکن است در شرکت‌های مختلف متغیر باشد. این اقدام به منظور حفظ عملکرد بهینه سبدگردانی و مدیریت مناسب منابع مالی سرمایه‌گذاران انجام می‌شود.

کارمزد در قرارداد سبدگردانی

کارمزد در قرارداد سبدگردانی یکی از موارد مهمی است که برای خدمات ارائه شده توسط شرکت سبدگردان معین می‌شود. مقدار و نرخ این کارمزد برای هر شرکت سبدگردان با اختلاف کمی تقریبا متفاوت بوده و به میزان معینی در قرارداد سبدگردانی تعیین می‌شود. با این حال تمامی سبدگردان‌ها موظف به رعایت سقف کارمزد و روش‌های مورد تایید سازمان بورس و اوراق بهادار هستند.

عموما کارمزد سبدگردانی شامل دو بخش ثابت و متغیر است. بخش ثابت که به آن کارمزد خدمات مدیریت سبد گفته می‌شود، حدود 1 تا 2 درصد از سرمایه است. بخش متغیر کارمزد بر اساس عملکرد سبدگردان تعیین می‌شود. در این حالت طبق توافق سبدگردان با سرمایه‌گذار درصدی از مازاد سود به دست آمده (فرضا 20 درصد) به عنوان کارمزد عملکرد به سبدگردان تعلق خواهد گرفت. عمدتا نرخ پایه بازدهی بر اساس نرخ سود بدون ریسک یا همان نرخ سود بانکی تعیین می‌شود. اگر سود حاصل از سبدگردانی کمتر از سود بانکی باشد، در این صورت کارمزدی از سرمایه‌گذار دریافت نمی‌شود. به طور خلاصه، کارمزد سبدگردانی متناسب با بازدهی حاصل از سبدگردانی و سرمایه اولیه سرمایه‌گذار تعیین می‌شود.

در برخی مواقع سبدگردان در فضای رقابتی و جهت تشویق سرمایه‌گذاران ممکن است، سیاست‌هایی در نحوه دریافت کارمزد داشته باشند، برای مثال ممکن است توافق شود که هر چه سرمایه اولیه بیشتری در اختیار سرمایه‌گذار باشد، کارمزد کمتری از او اخذ شود.

شروط و محدودیت‌ها در قرارداد سبدگردانی

در فرآیند سبدگردانی، سرمایه‌گذار می‌تواند شروط و محدودیت‌های خاصی را در قرارداد با شرکت سبدگردان مشخص کند که تاثیر مستقیم بر روی نوع محاسبه کارمزد و درصد آن داشته باشد. این شروط و محدودیت‌ها معمولا بر اساس استراتژی و اهداف سرمایه‌گذار در نظر گرفته می‌شوند.

به عنوان مثال، سرمایه‌گذار می‌تواند محدودیت‌هایی را در قرارداد تعیین کند که ممکن است شامل عدم سبدگردانی در برخی صنایع یا شرکت‌ها باشد. او ممکن است تصمیم بگیرد که فقط روی صنایع یا شرکت‌های خاصی سبدگردانی کند که با اهداف و استراتژی سرمایه‌گذاری او تطابق دارند. این محدودیت‌ها به صورت رسمی در قرارداد سبدگردانی ذکر می‌شوند و شرکت سبدگردان موظف است این شروط را رعایت کند. بنابراین هرگونه شروطی از سوی سرمایه‌گذار و یا حتی سبدگردان باید در قرارداد ذکر شود.

توجه به این نکته ضروری است که شروط و محدودیت‌های موجود در قرارداد سبدگردانی ممکن است تاثیر مستقیمی بر نوع محاسبه کارمزد و درصد آن داشته باشند. بنابراین مشتریان باید این موارد را به دقت مطالعه کنند و در نظر بگیرند. همچنین، درصد کارمزد ممکن است بر اساس سودسازی شرکت سبدگردان برای مشتریان و مطابق با شروط قرارداد، تغییر کند.

انتشار بازدهی سبد اختصاصی توسط سبدگردان

سبدگردان در اجرای وظایف خود موظف است بازدهی سبد اختصاصی را در دوره‌های زمانی روزانه، هفتگی، ماهانه و سالانه مطابق با دستورالعمل تاسیس و فعالیت شرکت سبدگردان، محاسبه و حداکثر تا روز کاری بعد از پایان هر دوره، این اطلاعات را از طریق سایت اینترنتی خود برای سرمایه‌گذاران قرار دهد. علاوه بر بازدهی سبد اختصاصی، سبدگردان موظف است عملکرد خود را در دوره‌های سه‌ماهه منتشر کند و مستندات مربوط به معاملات اوراق بهادار را در پایان هر ماه ارائه دهد.

برای این منظور، به ازای هر سبد سرمایه‌گذاری، یک حق دسترسی نرم‌افزاری در نرم‌افزار رسمی شرکت سبدگردان اختصاص داده می‌شود. این نرم‌افزار شامل تمامی اطلاعات و آمار مربوط به بازدهی سبد، جزئیات معاملات و سرمایه‌گذاری سبد است. به این ترتیب، سرمایه‌گذار همیشه به طور آنلاین و به‌روز از بازدهی سرمایه‌گذاری خود مطلع می‌شود.

این اطلاعات و امکان دسترسی به بازدهی سبد به سرمایه‌گذار امکان مانیتورینگ و ارزیابی عملکرد سبدگردانی اختصاصی خود را فراهم می‌کند و به وی کمک می‌کند تصمیم‌گیری‌های بهتری در مورد سرمایه‌گذاری خود بگیرد. علاوه بر این امکان ارائه گزارشات توسط پست و پیامک نیز وجود دارد. این اطلاعات و امکان دسترسی به بازدهی سبد به سرمایه‌گذار امکان مانیتورینگ و ارزیابی عملکرد سبدگردانی اختصاصی خود را فراهم می‌کند و به وی کمک می‌کند تصمیم‌گیری‌های بهتری در مورد سرمایه‌گذاری خود بگیرد.

نظارت بر عملکرد سبدگردان

در فرآیند سبدگردانی، شرکت‌های سبدگردان موظف هستند تا از میان موسسات حسابرسی (حتما باید مورد تایید سازمان بورس باشد) یک موسسه را به عنوان امین انتخاب کنند.

امین یک شخص حقوقی است که وظایف مشخصی را در قبال سبدگردان طبق دستورالعمل تاسیس و فعالیت سبدگردان به عهده دارد و باید واجد شرایط تعریف شده توسط سازمان بورس باشد. سبدگردان موظف است قرارداد سبدگردانی را ظرف ۷ روز کاری پس از اجرایی شدن، به امین ارائه دهد. همچنین تضمین جبران خسارت سرمایه‌گذار در صورت قصور امین در اجرای وظایف خود، بر عهده سبدگردان است. رسیدگی به اختلافات میان سبدگردان و سرمایه‌گذار ابتدا در کانون مربوطه و در صورت عدم سازش، در هیئت داوری انجام می‌شود.

موسسه حسابرسی مسئولیت نظارت بر عملکرد سبدگردان را بر عهده دارد. امین سبد با دسترسی به نرم‌افزار سبدگردانی، مسئولیت اعمال قوانین و مقررات مربوط به سبدگردانی را بر عهده دارد.

تخطی سبدگردان از قوانین و مقررات

در صورتی که سبدگردان از قوانین و مقررات تخطی کند یا مشکلاتی در عملکرد خود داشته باشد، موسسه حسابرسی این اطلاعات را در نامه‌ای کتبی به سازمان بورس و اوراق بهادار ارائه می‌دهد. سازمان بورس و اوراق بهادار نیز بعد از دریافت این نامه، مسائل تخطی یا مشکلات سبدگردان را بررسی کرده و در صورت لزوم با سبدگردان برخورد قانونی می‌کند.

این نظام نظارتی به منظور حفظ شفافیت و اطمینان در فرآیند سبدگردانی و تضمین رعایت قوانین و مقررات مربوط به این حوزه ایجاد شده است. امین سبدگردان نقش اساسی در این نظام دارد تا عملکرد شرکت سبدگردان را تحت نظارت خود مورد ارزیابی قرار دهد و هرگونه تخطی یا مشکل را پیگیری کند.

مدت قرارداد سبدگردانی

مدت قرارداد یکی از جنبه‌های مهم در قرارداد سبدگردانی است. معمولا بیشتر قراردادهای سبدگردانی به مدت یک سال منعقد می‌شوند که این امر می‌تواند به تحقق سود حداکثری کمک کند.

با انعقاد قرارداد یک ساله، سطح ریسک در عملیات سبدگردانی کاهش پیدا می‌کند. علت این امر این است که در بازه زمانی طولانی‌تر بازدهی واقعی‌تر است و دستخوش هیجانات گذرای بازار نخواهد بود. در مدت زمان یکساله، عمدتا متغیرهای اثرگذار بر بازار سهام نمود بیشتری دارند. از طرفی مجامع شرکت‌ها در یک سال برگزار و صورت‌های مالی یکساله منتشر خواهند شد که ملاک تصمیم‌گیری بهتر برای انتخاب سهام است.

سرمایه‌گذار طی مدت قرارداد می‌تواند مقدار سرمایه خود را افزایش یا کاهش دهد یا حتی قرارداد خود را فسخ کند. بنابراین، در تدوین قرارداد سبدگردانی باید مدت زمان آن لحاظ شود و توافق‌نامه به شکلی تدوین شود که تا مدت تعیین شده معتبر باقی بماند و امکان تغییرات در سرمایه یا شرایط قرارداد را در نظر بگیرد. این اقدام به سرمایه‌گذار امکان انطباق با شرایط مختلف بازار و تغییرات در سرمایه‌اش را می‌دهد.

پایان قرارداد سبدگردانی

پایان قرارداد سبدگردانی به معنی پایان مدت زمان تعیین شده در قرارداد برای انجام فرآیند سبدگردانی است. در صورتی که مدت قرارداد به پایان برسد و این قرارداد تمدید نشود، سبدگردان دیگر اختیاری برای اعمال تغییرات در سبد را ندارد. او موظف است طی دو روز کاری پس از پایان مدت قرارداد، وجوه متعلق به سبد را به سرمایه‌گذار تحویل دهد.

اگر سرمایه‌گذار تمایل به فروش دارایی‌های موجود در سبد خود را نداشته باشد، سبدگردان موظف است این دارایی‌ها را به وی تحویل دهد تا سرمایه‌گذار بتواند به عنوان مالک دارایی‌ها به ادامه نگهداری یا انجام تغییرات بر روی آن‌ها تصمیم بگیرد. این اقدامات در راستای انجام قوانین و مقررات مربوط به پایان قرارداد سبدگردانی انجام می‌شود و هدف آن حفظ شفافیت و حقوق سرمایه‌گذاران است.

نکته مهم در قرارداد سبدگردانی

یکی از نکات مهم در قرارداد سبدگردانی مرتبط با مواردی از جمله سود سهام، سود اوراق مشارکت، سهام جایزه، سود سایر اوراق بهادار، برگه‌های حق تقدم و دیگر منافع و مزایای مرتبط با دارایی‌های سبد اختصاصی سرمایه‌گذار است. این منافع و مزایا به عنوان بخشی از دارایی‌های سبد اختصاصی سرمایه‌گذار در نظر گرفته می‌شوند و قرارداد سبدگردانی باید جزئیات اجرایی مربوط به این موارد را پوشش دهد.

سبدگردان در طول مدت قرارداد و در صورت تمدید آن تا پایان مهلت معین شده، مسئولیت دارد تا به عنوان نماینده سرمایه‌گذار وظیفه خود را انجام دهد تا این منافع و مزایا را از ادارات و شرکت‌های مربوطه دریافت کند و به دارایی‌های سبد اختصاصی سرمایه‌گذار اضافه کند. این موارد به عنوان یک قسمت از عملکرد سبدگردان در اجرای قرارداد سبدگردانی محسوب می‌شوند و برای حفظ حقوق و مزایای سرمایه‌گذاران بسیار حائز اهمیت است.

جمع‌بندی

قرارداد سبدگردانی یک قرارداد میان سبدگردان و سرمایه‌گذار است. طبق این قرارداد مدیریت سبد دارایی بر عهده سبدگردان است اما همچنان مالکیت دارایی با شخص سرمایه‌گذار است. هنگام تدوین قرارداد سبدگردانی، باید به نکاتی مانند حداقل سرمایه مورد نیاز برای سبدگردانی، میزان کارمزد شرکت سبدگردان، نحوه گزارش‌دهی شرکت مذکور به مشتریان و دیگر جزئیات مرتبط توجه کرد. این یک قرارداد اساسی برای مشتریان است و به ایجاد تفاهم و شفافیت میان سرمایه‌گذار و سبدگردان کمک می‌کند تا فرایند سبدگردانی به درستی انجام شود.