شاخص مدیران خرید (شامخ) چیست؟ آشنایی کامل با شاخص PMI و نحوه محاسبه آن

شاخص PMI یا شاخص مدیران خرید (شامخ) یک شاخص اقتصادی است که برای ارزیابی وضعیت فعالیتهای اقتصادی در بخشهای مختلف از جمله صنعت و خدمات استفاده میشود. این شاخص بر اساس نظرسنجیهای ماهانه از مدیران خرید شرکتهای مختلف با اندازهها و حوزههای متنوع گردآوری میشود و پنج مولفه اصلی شامل سفارشات جدید، تولید، اشتغال، زمان تحویل تامینکنندگان و موجودی انبار (در بخش تولید) یا فعالیت تجاری و انتظارات اقتصادی (در بخش خدمات) را ارزیابی میکند. عدد شاخص PMI بین صفر تا صد منتشر میشود. این شاخص به دلیل انعکاس مستقیم شرایط واقعی کسبوکار، قابلیت پیشبینی روندهای کلان اقتصادی مانند تولید ناخالص داخلی، تورم و اشتغال را دارد و برای تحلیلگران، مدیران و سیاستگذاران ابزاری مهم در تصمیمگیریهای مالی و اقتصادی محسوب میشود.
مقاله پیشنهادی: تعریف اقتصاد و علل اهمیت آن در جوامع
شاخص PMI در ایران
اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران از سال ۱۳۹۷ اقدام به اجرای طرح شاخص مدیران خرید (شامخ) کرده است. این شاخص با هدف ارزیابی وضعیت اقتصادی بخش صنعت در کشور طراحی شده و اطلاعات دقیقی از وضعیت تولید، تقاضا و روندهای اقتصادی در صنایع مختلف ارائه میدهد.
شاخص شامخ در ایران با استفاده از نظرسنجی از مدیران خرید در بخشهای مختلف صنعتی بهدست میآید و وضعیت سفارشات جدید، تولید، استخدام، تحویل سفارشات و سایر جنبههای اقتصادی را بررسی میکند. این اطلاعات بهویژه برای تحلیل وضعیت کسبوکارها، تصمیمگیریهای اقتصادی و پیشبینی وضعیت آینده بخشهای صنعتی بسیار مفید است.
در طرح شامخ ایران، حدود ۴۰۰ کارگاه صنعتی بزرگ و فعال در گروههای مختلف صنعتی نظیر صنایع غذایی، نساجی، شیمیایی، فلزی، ماشینسازی و سایر صنایع مشارکت دارند و دادههای مورد نیاز از طریق پرسشنامههای الکترونیکی جمعآوری میشود. به این ترتیب، شاخص شامخ ایران بهعنوان ابزاری کلیدی برای تحلیل وضعیت اقتصادی کشور در بخش صنعت، به تصمیمگیرندگان اقتصادی، سرمایهگذاران و سیاستگذاران کمک میکند تا ارزیابی دقیقی از شرایط اقتصادی داشته باشند و تصمیمات بهتری اتخاذ کنند.
گروههای صنعتی مورد بررسی در شامخ
در طرح شامخ ایران، بنگاهها در ۱۲ گروه صنعتی مختلف طبقهبندی میشوند. این گروهها عبارتاند از:
- صنایع غذایی
- صنایع نساجی
- صنایع پوشاک و چرم
- صنایع شیمیایی
- صنایع فلزی
- صنایع لاستیک و پلاستیک
- صنایع ماشینسازی و لوازم خانگی
- صنایع فرآوردههای نفت و گاز
- صنایع کانی غیرفلزی
- صنایع تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته
- صنایع چوب، کاغذ و مبلمان
- سایر صنایع
انواع شاخص PMI
شاخص PMI تنها به یک حوزه محدود نمیشود و انواع مختلفی دارد. این شاخص با نشان دادن روندهای اقتصادی در هر دو بخش تولید و خدمات، به عنوان نوعی فشارسنج برای کل اقتصاد عمل میکند. در ادامه انواع این شاخص بررسی میشوند.
شاخص مدیران تولیدی
شاخص مدیران تولیدی وضعیت بخش تولید و صنایع کارخانهای یک کشور را ارزیابی میکند. این شاخص قدیمیترین و شناختهشدهترین نوع PMI به شمار میرود. PMI تولیدی شامل سنجش تغییرات در تولید صنعتی، سفارشات جدید، استخدام نیروی کار و موجودی مواد اولیه است. این شاخص در کشورهایی که عملیات تولیدی وسیعی دارند، بسیار مفید است. شاخص تولیدی سیگنالدهندهای قوی درباره چرخههای اقتصادی محسوب میشود. این بخش اغلب اولین قسمتی است که به تغییرات تقاضا واکنش نشان میدهد.
شاخص شامخ خدماتی
شاخص PMI خدمات بر عملکرد بخش خدمات تمرکز میکند. این بخش معمولا بزرگترین سهم را از تولید ناخالص داخلی در کشورهای پیشرفته دارد. PMI خدمات به فعالیت در بخشهایی مانند رستورانها، حمل و نقل، بانکها و بیمه اشاره دارد. این شاخص فعالیتهای کسبوکارهای خدماتی را اندازهگیری میکند. PMI خدمات به دلیل بزرگ بودن گسترهاش از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. شاخص PMI غیرتولیدی نمای جامع و دقیقی از اقتصاد از دیدگاه غیرتولیدی ارائه میدهد. افزایش شاخص PMI خدمات نشاندهنده رشد در این بخش و بهبود شرایط اقتصادی است.
شاخص PMI ترکیبی خدماتی و تولیدی
PMI ترکیبی از دادههای بخش تولید و خدمات به دست میآید. این شاخص تصویر جامعتری از عملکرد کلی اقتصاد ارائه میدهد. PMI ترکیبی معیار جامعی از کل اقتصاد محسوب میشود. این شاخص برای ارزیابی رشد اقتصادی کلی در کوتاهمدت بسیار مفید است. تحلیلگران در تحلیلهای کلان اقتصادی از PMI ترکیبی برای تخمین نرخ رشد تولید ناخالص داخلی استفاده میکنند.
شاخص PMI ساختوساز
شاخص PMI ساختوساز به عملکرد صنعت ساختمان و پیمانکاران ساختوساز میپردازد. این رقم برای کسانی که سهام ساختمانی را معامله میکنند، مناسب است. PMI ساختوساز بر اساس فاکتورهایی مانند سفارشات جدید ساختمانی، میزان فعالیت، اشتغال و قیمت مصالح محاسبه میشود.
نحوه محاسبه شاخص شامخ
محاسبه شاخص مدیران خرید (PMI) یا شاخص شامخ یک فرایند دقیق است که از طریق جمعآوری اطلاعات از مدیران خرید بنگاههای مختلف صنعتی و خدماتی صورت میگیرد. در این بخش، به طور دقیقی به نحوه محاسبه شاخص PMI و چگونگی تفسیر آن پرداخته شده است:
طراحی و ارسال پرسشنامهها
برای محاسبه شاخص PMI، یک پرسشنامه استاندارد به مدیران خرید شرکتها ارسال میشود. این پرسشنامهها شامل ۱۲ سوال است که به وضعیت اقتصادی بخشهای مختلف صنعت و خدمات میپردازد. سوالات عموما به ۵ عامل اصلی مرتبط هستند که تغییرات آنها میتواند بر وضعیت اقتصادی تاثیرگذار باشد:
- سفارشات جدید: به عنوان یکی از مهمترین شاخصها برای بررسی تقاضا در بازار
- میزان تولید: نشاندهنده وضعیت تولید در شرکتها
- میزان اشتغال: بررسی تغییرات در نیروی کار و استخدامها
- وضعیت انبارها: شامل بررسی موجودی کالاها و مواد اولیه
- وضعیت تامینکنندگان و تحویلها: به تاخیر یا سرعت در تحویل سفارشات میپردازد
شرکتکنندگان در نظرسنجی باید مشخص کنند که متغیرهای کلیدی نسبت به ماه قبل تغییر کردهاند یا ثابت بودهاند. انتخاب پاسخدهندگان به گونهای طراحی شده است که مدل بخش اقتصادی را به طور واقعی نشان دهد. هدف از این نظرسنجی تعیین جهت روند و میزان گستردگی آن است. مدیران خرید باید وضعیت فعلی پنج مولفه اصلی را در مقایسه با ماه قبل قضاوت کنند. پاسخدهندگان تنها سه انتخاب برای اعلام وضعیت هر متغیر دارند. این پرسشها به مدیران خرید کمک میکند تا وضعیت کسبوکار خود را نسبت به ماه قبل ارزیابی کنند و این ارزیابیها سپس برای محاسبه شاخص PMI استفاده میشود.
درک پاسخها و امتیازدهی به آنها در شاخص شامخ
پاسخهای مدیران خرید به این سوالات در سه دستهبندی کلی قرار میگیرند:
- «بهتر شده»: به این معنا است که وضعیت نسبت به ماه قبل بهبود یافته است.
- «تغییر نکرده»: نشاندهنده عدم تغییر وضعیت نسبت به ماه گذشته است.
- «بدتر شده»: به این معنا است که شرایط نسبت به ماه قبل بدتر شده است.
به هر کدام از این پاسخها یک عدد اختصاصی نسبت داده میشود:
- پاسخ «بهتر شده» به معنای بهبود وضعیت است و عدد ۱ به آن اختصاص مییابد.
- پاسخ «بدتر شده» به معنای رکود یا کاهش فعالیت است و عدد ۰ به آن اختصاص مییابد.
- پاسخ «تغییر نکرده» به معنای ثبات وضعیت است و عدد ۰.۵ به آن اختصاص داده میشود.
محاسبه شاخص شامخ برای هر سوال
پس از دریافت پاسخها از مدیران خرید، درصد کسانی که به هر گزینه پاسخ دادهاند محاسبه میشود. برای مثال، اگر از ۱۰۰ مدیر خرید، ۶۰ نفر وضعیت را «بهتر شده» و ۳۰ نفر «تغییر نکرده» و ۱۰ نفر «بدتر شده» اعلام کرده باشند، به طور مشخص این درصدها محاسبه میشود. سپس، عدد اختصاصی به هر پاسخ (۱، ۰.۵ یا ۰) در درصد مربوطه ضرب میشود تا وزن هر پاسخ بهدست آید.
برای مثال:
اگر ۶۰ درصد از پاسخدهندگان گفتهاند «بهتر شده»، این بخش با عدد ۱ ضرب میشود.
۳۰ درصد گفتهاند «تغییر نکرده»، که این بخش با عدد ۰.۵ ضرب میشود.
۱۰ درصد گفتهاند «بدتر شده»، که این بخش با عدد ۰ ضرب میشود.
محاسبه شاخص کلی شامخ
شاخص کلی مدیران خرید از مجموع این وزنها و امتیازات بهدست میآید. در این مرحله، به هر سوال، بر اساس اهمیت آن در ارزیابی وضعیت اقتصادی وزن خاصی اختصاص داده میشود. وزنهای مختلف به این ترتیب تقسیمبندی شدهاند:
- سفارشات جدید (۳۰%)
- میزان تولید (۲۵%)
- میزان اشتغال (۲۰%)
- سرعت انجام سفارش و تحویل آن (۱۵%)
- میزان موجودی مواد اولیه (۱۰%)
به طور کلی، پس از محاسبه امتیازات و ضرب درصد پاسخها در وزنها، یک عدد بین ۰ تا ۱۰۰ بهدست میآید که نشاندهنده وضعیت اقتصادی است. این عدد بهعنوان شاخص PMI در نظر گرفته میشود.
تفسیر شاخص شامخ
عدد ۵۰: اگر عدد شاخص PMI دقیقا برابر ۵۰ باشد، نشاندهنده این است که وضعیت اقتصادی هیچ تغییری نسبت به ماه گذشته نداشته است.
عدد بالای ۵۰: اگر شاخص PMI بالاتر از ۵۰ باشد، به این معنا است که اقتصاد در حال رشد است و وضعیت بهبود یافته است. هر چه عدد بالاتر باشد، میزان بهبود بیشتر است. به عبارت دیگر، شاخصهایی مثل سفارشات جدید، تولید و اشتغال به طور کلی افزایش یافتهاند.
عدد کمتر از ۵۰: اگر شاخص PMI کمتر از ۵۰ باشد، این نشاندهنده کاهش یا رکود اقتصادی است. این موضوع به این معنا است که شرایط اقتصادی بدتر شده است. به عبارت دیگر، تولید، اشتغال و سایر شاخصها در حال کاهش هستند.
علاوه بر این، تغییرات ماهانه نیز اهمیت دارند:
اگر شاخص PMI ماه جاری بالاتر از ماه قبل باشد، نشاندهنده این است که سرعت بهبود وضعیت بیشتر شده است.
اگر شاخص PMI پایینتر از ماه قبل باشد، به این معنا است که وضعیت بهبود یافته، اما سرعت آن کاهش یافته است.
زمان و منابع انتشار شاخص شامخ
مزیت اصلی شاخص PMI در بهموقع بودن انتشار نتایج آن است. نتایج این شاخص هر ماه در اولین هفته کاری ماه بعد منتشر میشود. این امر شاخص PMI را در میان اولین شاخصهای قابل اعتماد از شرایط حاکم بر بازار قرار میدهد. گزارشهای اقتصادی شاخص مدیران توسط موسسات معتبر بینالمللی منتشر میشوند. موسسه مدیریت تامین (ISM) در ایالات متحده یکی از منابع اصلی است. شرکت IHS Markit نیز شاخص PMI را در سطح جهانی برای بیش از چهل اقتصاد گردآوری میکند.
گزارشهای شاخص مدیران معمولا دو بار در ماه منتشر میشوند. ابتدا یک گزارش اولیه حدود سه هفته پس از ماه جاری منتشر میشود و سپس برآورد نهایی و بهروز شده در ابتدای ماه بعد ارائه خواهد شد. دادههای نظرسنجی شاخص شامخ بخش تولیدی در اولین روز کاری هر ماه میلادی منتشر میشوند و گزارش شاخص PMI خدمات معمولا در سومین روز کاری هر ماه ارائه میشود.
مزایای استفاده از شاخص شامخ
در ادامه به بررسی مزایای استفاده از این شاخص پرداخته شده است:
ارائه تصویر واضح از وضعیت اقتصادی: شاخص PMI به طور ماهانه منتشر میشود و بر اساس دادههای دقیق جمعآوریشده از نظرسنجی مدیران خرید در صنایع مختلف، تصویر روشنی از وضعیت اقتصادی بهویژه در بخش صنعت و خدمات بهدست میدهد. این شاخص میتواند بهسرعت تغییرات اقتصادی را نمایان کند و برای تصمیمگیریهای کوتاهمدت و بلندمدت مفید باشد.
پیشبینی روندهای اقتصادی: شاخص PMI بهعنوان یک شاخص پیشبینیکننده عمل میکند و به تحلیلگران اقتصادی این امکان را میدهد که پیشبینیهای دقیقی از روندهای آینده داشته باشند. تغییرات در PMI معمولا پیش از سایر شاخصها و آمارهای رسمی مانند تولید ناخالص داخلی یا نرخ بیکاری، تغییرات اقتصادی را نشان میدهند.
اطلاعات بهموقع و قابل دسترس: دادههای این شاخص ماهانه و بهسرعت در دسترس قرار میگیرند و این به تصمیمگیرندگان اقتصادی (مانند دولتها، بانکهای مرکزی و سرمایهگذاران) کمک میکند تا به موقع واکنش نشان دهند. این ویژگی باعث میشود که PMI ابزاری مفید برای تحلیلگران بازارهای مالی و اقتصادی باشد.
پوشش بخشهای مختلف اقتصادی: شاخص PMI بهویژه برای بخشهای صنعتی و خدماتی بسیار مفید است و میتواند به تحلیل و مقایسه وضعیت این بخشها در کشورها و صنایع مختلف کمک کند. از آنجا که شاخص PMI در کشورهای مختلف محاسبه میشود، امکان مقایسه بینالمللی و ارزیابی وضعیت اقتصادی کشورهای مختلف را فراهم میکند.
دقت و شفافیت در دادهها: دادههای PMI از پاسخهای مدیران خرید شرکتهای واقعی در بخشهای مختلف صنعتی بهدست میآید. این دادهها به طور مستقیم از منابع اصلی اقتصاد (یعنی کسبوکارها) جمعآوری میشوند و به همین دلیل، از صحت و دقت بالایی برخوردار هستند.
معایب استفاده از شاخص شامخ
وابستگی به نظرسنجیها: شاخص PMI به نظرسنجی از مدیران خرید شرکتها وابسته است و به همین دلیل ممکن است تحت تاثیر نظرات و پیشبینیهای شخصی مدیران قرار گیرد. برخی از مدیران ممکن است در پاسخ به پرسشها تمایل به ارائه نظرات خوشبینانه یا بدبینانه داشته باشند که میتواند بر دقت شاخص تاثیر بگذارد.
عدم پوشش کامل بخشهای اقتصادی: شاخص PMI عمدتا بر بخشهای صنعتی و خدماتی تمرکز دارد و ممکن است بخشهای دیگر مانند کشاورزی یا بخشهای غیررسمی اقتصادی را به طور کامل پوشش ندهد. در کشورهای در حال توسعه که بخشهای کشاورزی و غیررسمی سهم زیادی از اقتصاد دارند، PMI ممکن است تصویر کاملی از وضعیت اقتصادی نداشته باشد.
نوسانات فصلی و مقطعی: شاخص PMI ممکن است تحت تاثیر نوسانات فصلی یا مقطعی قرار گیرد. برای مثال، در برخی ماهها تغییرات بهدلیل فصلهای خاص (مثل تعطیلات تابستانی یا تعطیلات سال نو) ممکن است تغییراتی غیرمعمول در دادهها ایجاد کند که میتواند تحلیلهای اقتصادی را پیچیده کند.
تمرکز بر جنبههای خاص اقتصادی: در محاسبه PMI وزنهای خاصی به پرسشهای مختلف داده میشود، اما این ممکن است باعث شود که برخی جنبههای مهم اقتصاد که تاثیر بیشتری بر وضعیت کلان اقتصاد دارند (مانند نرخ بهره، تغییرات ارزی، یا تحولات سیاسی) نادیده گرفته شوند. این محدودیت میتواند باعث شود که شاخص PMI نتواند بهطور کامل وضعیت اقتصادی را نشان دهد.
احتمال عدم دقت در کشورهای با شرایط خاص: در کشورهای در حال توسعه یا کشورهایی که تحت بحرانهای اقتصادی و سیاسی قرار دارند، ممکن است نتایج شاخص PMI تحت تاثیر شرایط خاص قرار گیرد. به عنوان مثال، در کشورهایی که با مشکلات سیاسی یا اقتصادی شدید مواجه هستند، این شاخص ممکن است نتایج غیرواقعی یا اشتباهی را نشان دهد که ممکن است تصویر دقیقتری از وضعیت اقتصادی ارائه نکند.
تاثیر شاخص PMI بر بازارهای مالی
انتشار شاخص PMI میتواند به سرعت بر قیمت داراییهای مختلف اثر بگذارد. در ادامه به تاثیر شاخص PMI بر بازار طلا، فارکس و سهام پرداخته شده است.
اثرگذاری شاخص مدیران بر نرخ ارز (فارکس)
شاخص PMI در بازار فارکس اهمیت زیادی دارد و وضعیت اقتصادی کشورها را نشان میدهد، بنابراین بر ارزش ارزهای آن کشور تاثیرگذار است. شاخص PMI بالای پنجاه نشاندهنده رشد اقتصادی و احتمال افزایش ارزش پول ملی است. سرمایهگذاران انتظار دارند بانک مرکزی به دلیل رشد اقتصادی، نرخ بهره را افزایش دهد و افزایش نرخ بهره معمولا باعث تقویت ارز میشود. برعکس، شاخص شامخ زیر پنجاه نمایانگر انقباض اقتصادی و احتمال کاهش ارزش پول ملی است که میتواند به خروج سرمایه و تضعیف ارز منجر شود. شدت واکنش بازار فارکس به شاخص PMI بستگی به فاصله آن از پیشبینیهای بازار دارد و گزارشهای شاخص مدیران اقتصادهای بزرگ مانند ایالات متحده تاثیر گستردهای بر کل بازار دارند.
تاثیر شاخص مدیران بر قیمت طلا
شاخص PMI به طور غیرمستقیم بر قیمت طلا اثر میگذارد. این اثر ناشی از رابطه معکوس طلا و دلار است. شاخص شامخ بالای پنجاه معمولا رشد اقتصادی و تقویت دلار را نشان میدهد، در نتیجه سرمایهگذاران تمایل بیشتری به نگهداری دلار دارند و تقاضا برای طلا کاهش یافته و قیمت آن افت میکند. کاهش شاخص مدیران نشاندهنده کند شدن رشد اقتصادی و تضعیف دلار است و در چنین شرایطی طلا به عنوان دارایی امن مورد توجه قرار میگیرد و قیمت آن افزایش مییابد. هرچند باید سایر عوامل تاثیرگذار را نیز مد نظر قرار داد.
اثر شاخص مدیران بر سهام و کالاها
شاخص PMI بر بازار سهام و کالاها نیز تاثیرگذار است. افزایش این شاخص میتواند اعتماد سرمایهگذاران را تقویت کرده و باعث رشد بازار سهام شود، در حالی که کاهش شاخص مدیران میتواند به اصلاح یا ریزش بازار منجر شود. قیمت سهام شرکتهای فعال در یک بخش خاص معمولا با تغییرات شاخص شامخ حرکت میکند و معاملهگران میتوانند بر اساس انتظار عملکرد خوب سهام، اقدام به خرید کنند. بهبود شاخص PMI تولیدی ممکن است مدیران کسب و کار را به گسترش تولید و افزایش تقاضا برای کالاهای ورودی و در نهایت رشد قیمتها ترغیب کند.
جمعبندی
شاخص مدیران خرید ابزاری قدرتمند برای تحلیل وضعیت اقتصادی و پیشبینی روند بازارهای مالی محسوب میشود. این شاخص اطلاعات مهم و بهروزی را برای مدیران شرکتها، تامینکنندگان و سرمایهگذاران فراهم میآورد. PMI به عنوان یک شاخص پیشرو، اطلاعات ارزشمندی در مورد روندهای هر بخش در کوتاهمدت ارائه میدهد. در بلندمدت، ارقام آن قابلیت پیشبینی آمارهای تاثیرگذار دیگری مانند رشد تولید ناخالص داخلی، تورم و نرخ بهره را دارد.
شاخص PMI با نشان دادن سطح فعالیتهای اقتصادی و روند رشد یا رکود، بر قیمت ارزها، سهام و سایر داراییها تاثیر قابل توجهی دارد. استفاده از این شاخص در کنار سایر عوامل اقتصادی میتواند به درک بهتر وضعیت اقتصاد و پیشبینی روندهای آینده کمک کند. موفقیت در معاملات بر پایه PMI نیازمند دقت در تفسیر دادهها و ترکیب آن با سایر شاخصهای اقتصادی است.
سوالات متداول
شاخص شامخ یا شاخص مدیران خرید یک ابزار اقتصادی است که وضعیت کلی صنایع کشور را از طریق نظرسنجی از مدیران خرید بررسی کرده و شاخصی بین ۰ تا ۱۰۰ برای ارزیابی رونق یا رکود اقتصادی بخش صنعت تولید میکند.
برای محاسبه شاخص شامخ، نظرسنجیهایی از مدیران خرید در صنایع مختلف انجام میشود. مدیران باید به ۱۲ سوال پاسخ دهند که شامل معیارهایی مثل وضعیت تولید، سفارشات جدید و میزان استخدام است. نتایج این نظرسنجیها به عددی بین ۰ تا ۱۰۰ تبدیل میشود که وضعیت اقتصاد را مشخص میکند.
شاخص شامخ در تحلیل وضعیت اقتصادی، پیشبینی روندهای اقتصادی، تصمیمگیریهای اقتصادی و تجاری و ارزیابی وضعیت بازارهای مختلف بهویژه در صنعت و خدمات کاربرد دارد.
خیر، شاخص PMI به طور جهانی در بسیاری از کشورها به کار میرود. هر کشور دادههای مشابهی را برای بخشهای مختلف جمعآوری میکند و بر اساس آن شاخص شامخ یا PMI محاسبه میشود.
دادههای شاخص شامخ ایران از طریق سامانههای الکترونیکی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در دسترس است و به طور ماهانه منتشر میشود.



