شاخص مدیران خرید (شامخ) چیست؟
شاخص مدیران خرید یا شامخ یکی از مهم‌ترین ابزارهای تحلیل وضعیت اقتصادی است که به‌ویژه در بخش‌های صنعتی و خدماتی کاربرد فراوانی دارد. این شاخص با جمع‌آوری اطلاعات از مدیران خرید بنگاه‌ها و صنایع مختلف، تغییرات در فعالیت‌های اقتصادی را در مقایسه با ماه‌های قبل اندازه‌گیری می‌کند و تصویر دقیقی از رونق، رکود یا ثبات اقتصادی ارائه می‌دهد. شامخ به‌عنوان یک معیار پیش‌بینی برای بررسی وضعیت تولید، سفارشات جدید، اشتغال و روندهای اقتصادی، به تصمیم‌گیران اقتصادی، سرمایه‌گذاران و تحلیلگران کمک می‌کند تا چشم‌انداز بهتری از شرایط حال و آینده اقتصاد داشته باشند. در این مقاله به تشریح مفهوم شاخص شامخ، نحوه محاسبه آن، کاربردهای این شاخص در تحلیل اقتصادی و تاثیرات آن بر سیاست‌های اقتصادی پرداخته شده است.
شاخص شامخ چیست؟
شاخص مدیران خرید (PMI)، یک شاخص اقتصادی است که برای ارزیابی وضعیت فعالیت‌های اقتصادی در بخش‌های مختلف از جمله صنعت و خدمات استفاده می‌شود. این شاخص از طریق نظرسنجی از مدیران خرید در بنگاه‌ها و صنایع مختلف به‌دست می‌آید و تغییرات در فعالیت‌های اقتصادی را نسبت به ماه‌های گذشته اندازه‌گیری می‌کند. شاخص شامخ بر اساس پاسخ‌های مدیران خرید به پرسش‌هایی در خصوص سفارشات جدید، تولید، موجودی انبارها وضعیت اشتغال و تامین‌کنندگان محاسبه می‌شود. عدد حاصل از این شاخص بین ۰ تا ۱۰۰ قرار می‌گیرد، که عدد ۵۰ به‌عنوان نقطه تعادل تلقی می‌شود. اگر شاخص بالای ۵۰ باشد، نشان‌دهنده بهبود وضعیت اقتصادی در مقایسه با ماه قبل است، در حالی که عدد زیر ۵۰ از رکود یا کاهش فعالیت‌های اقتصادی حکایت دارد. شاخص شامخ به‌عنوان ابزاری معتبر برای پیش‌بینی روندهای اقتصادی و تحلیل وضعیت بخش‌های صنعتی و خدماتی در نظر گرفته می‌شود.
معرفی شاخص شامخ در ایران
اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران از سال ۱۳۹۷ اقدام به اجرای طرح شاخص مدیران خرید (شامخ) کرده است. این شاخص با هدف ارزیابی وضعیت اقتصادی بخش صنعت در کشور طراحی شده و اطلاعات دقیقی از وضعیت تولید، تقاضا و روندهای اقتصادی در صنایع مختلف ارائه می‌دهد.
شاخص شامخ در ایران با استفاده از نظرسنجی از مدیران خرید در بخش‌های مختلف صنعتی به‌دست می‌آید و وضعیت سفارشات جدید، تولید، استخدام، تحویل سفارشات و سایر جنبه‌های اقتصادی را بررسی می‌کند. این اطلاعات به‌ویژه برای تحلیل وضعیت کسب‌وکارها، تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و پیش‌بینی وضعیت آینده بخش‌های صنعتی بسیار مفید است.
در طرح شامخ ایران، حدود ۴۰۰ کارگاه صنعتی بزرگ و فعال در گروه‌های مختلف صنعتی نظیر صنایع غذایی، نساجی، شیمیایی، فلزی، ماشین‌سازی و سایر صنایع مشارکت دارند و داده‌های مورد نیاز از طریق پرسشنامه‌های الکترونیکی جمع‌آوری می‌شود. به این ترتیب، شاخص شامخ ایران به‌عنوان ابزاری کلیدی برای تحلیل وضعیت اقتصادی کشور در بخش صنعت، به تصمیم‌گیرندگان اقتصادی، سرمایه‌گذاران و سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا ارزیابی دقیقی از شرایط اقتصادی داشته باشند و تصمیمات بهتری اتخاذ کنند.
گروه‌های صنعتی مورد بررسی در شامخ
در طرح شامخ ایران، بنگاه‌ها در ۱۲ گروه صنعتی مختلف طبقه‌بندی می‌شوند. این گروه‌ها عبارتند از:
- صنایع غذایی
- صنایع نساجی
- صنایع پوشاک و چرم
- صنایع شیمیایی
- صنایع فلزی
- صنایع لاستیک و پلاستیک
- صنایع ماشین‌سازی و لوازم خانگی
- صنایع فرآورده‌های نفت و گاز
- صنایع کانی غیرفلزی
- صنایع تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته
- صنایع چوب، کاغذ و مبلمان
- سایر صنایع
نحوه محاسبه شاخص شامخ
محاسبه شاخص مدیران خرید (PMI) یاشاخص شامخ یک فرایند دقیق است که از طریق جمع‌آوری اطلاعات از مدیران خرید بنگاه‌های مختلف صنعتی و خدماتی صورت می‌گیرد. این شاخص یکی از ابزارهای کلیدی برای ارزیابی وضعیت اقتصادی کشورها و صنایع است. در این بخش، به طور دقیق‌تری به نحوه محاسبه شاخص PMI و چگونگی تفسیر آن پرداخته شده است:
طراحی و ارسال پرسشنامه‌ها
برای محاسبه شاخص PMI، یک پرسشنامه استاندارد به مدیران خرید شرکت‌ها ارسال می‌شود. این پرسشنامه‌ها شامل ۱۲ سوال است که به وضعیت اقتصادی بخش‌های مختلف صنعت و خدمات می‌پردازد. سوالات عموما به ۵ عامل اصلی مرتبط هستند که تغییرات آن‌ها می‌تواند بر وضعیت اقتصادی تاثیرگذار باشد:
- سفارشات جدید: به عنوان یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها برای بررسی تقاضا در بازار.
- میزان تولید: نشان‌دهنده وضعیت تولید در شرکت‌ها.
- میزان اشتغال: بررسی تغییرات در نیروی کار و استخدام‌ها.
- وضعیت انبارها: شامل بررسی موجودی کالاها و مواد اولیه.
- وضعیت تامین‌کنندگان و تحویل‌ها: به تاخیر یا سرعت در تحویل سفارشات می‌پردازد.
این پرسش‌ها به مدیران خرید کمک می‌کند تا وضعیت کسب‌وکار خود را نسبت به ماه قبل ارزیابی کنند و این ارزیابی‌ها سپس برای محاسبه شاخص PMI استفاده می‌شود.
درک پاسخ‌ها و امتیازدهی به آن‌ها در شاخص شامخ
پاسخ‌های مدیران خرید به این سوالات در سه دسته‌بندی کلی قرار می‌گیرند:
- «بهتر شده»: به این معنا است که وضعیت نسبت به ماه قبل بهبود یافته است.
- «تغییر نکرده»: نشان‌دهنده عدم تغییر وضعیت نسبت به ماه گذشته است.
- «بدتر شده»: به این معنا است که شرایط نسبت به ماه قبل بدتر شده است.
هرکدام از این پاسخ‌ها با یک عدد اختصاصی به آن‌ها نسبت داده می‌شود:
- پاسخ «بهتر شده» به معنای بهبود وضعیت است و عدد ۱ به آن اختصاص می‌یابد.
- پاسخ «بدتر شده» به معنای رکود یا کاهش فعالیت است و عدد ۰ به آن اختصاص می‌یابد.
- پاسخ «تغییر نکرده» به معنای ثبات وضعیت است و عدد ۰.۵ به آن اختصاص داده می‌شود.
محاسبه شاخص شامخ برای هر سوال
پس از دریافت پاسخ‌ها از مدیران خرید، درصد کسانی که به هر گزینه پاسخ داده‌اند محاسبه می‌شود. برای مثال، اگر از ۱۰۰ مدیر خرید، ۶۰ نفر وضعیت را «بهتر شده» و ۳۰ نفر «تغییر نکرده» و ۱۰ نفر «بدتر شده» اعلام کرده باشند، به‌طور مشخص این درصدها محاسبه می‌شود. سپس، عدد اختصاصی به هر پاسخ (۱، ۰.۵ یا ۰) در درصد مربوطه ضرب می‌شود تا وزن هر پاسخ به‌دست آید.
برای مثال:
اگر ۶۰ درصد از پاسخ‌دهندگان گفته‌اند «بهتر شده»، این بخش با عدد ۱ ضرب می‌شود.
۳۰ درصد گفته‌اند «تغییر نکرده»، که این بخش با عدد ۰.۵ ضرب می‌شود.
۱۰ درصد گفته‌اند «بدتر شده»، که این بخش با عدد ۰ ضرب می‌شود.
محاسبه شاخص کلی شامخ
شاخص کلی مدیران خرید از مجموع این وزن‌ها و امتیازات به‌دست می‌آید. در این مرحله، به هر سوال، بر اساس اهمیت آن در ارزیابی وضعیت اقتصادی وزن خاصی اختصاص داده می‌شود. وزن‌های مختلف به این ترتیب تقسیم‌بندی شده‌اند:
- سفارشات جدید (۳۰%)
- میزان تولید (۲۵%)
- میزان اشتغال (۲۰%)
- سرعت انجام سفارش و تحویل آن (۱۵%)
- میزان موجودی مواد اولیه (۱۰%)
به طور کلی، پس از محاسبه امتیازات و ضرب درصد پاسخ‌ها در وزن‌ها، یک عدد بین ۰ تا ۱۰۰ به‌دست می‌آید که نشان‌دهنده وضعیت اقتصادی است. این عدد به‌عنوان شاخص PMI در نظر گرفته می‌شود.
تفسیر شاخص شامخ
عدد ۵۰: اگر عدد شاخص PMI دقیقا برابر ۵۰ باشد، نشان‌دهنده این است که وضعیت اقتصادی هیچ تغییری نسبت به ماه گذشته نداشته است.
عدد بالای ۵۰: اگر شاخص PMI بالاتر از ۵۰ باشد، به این معنا است که اقتصاد در حال رشد است و وضعیت بهبود یافته است. هر چه عدد بالاتر باشد، میزان بهبود بیشتر است. به عبارت دیگر، شاخص‌هایی مثل سفارشات جدید، تولید و اشتغال به‌طور کلی افزایش یافته‌اند.
عدد کمتر از ۵۰: اگر شاخص PMI کمتر از ۵۰ باشد، این نشان‌دهنده کاهش یا رکود اقتصادی است. این به این معنا است که شرایط اقتصادی بدتر شده است. به عبارت دیگر، تولید، اشتغال و سایر شاخص‌ها در حال کاهش هستند.
علاوه بر این، تغییرات ماهانه نیز اهمیت دارند:
اگر شاخص PMI ماه جاری بالاتر از ماه قبل باشد، نشان‌دهنده این است که سرعت بهبود وضعیت بیشتر شده است.
اگر شاخص PMI پایین‌تر از ماه قبل باشد، به این معنا است که وضعیت بهبود یافته، اما سرعت آن کاهش یافته است.
مزایای استفاده از شاخص شامخ
ارائه تصویر واضح از وضعیت اقتصادی: شاخص PMI به‌طور ماهانه منتشر می‌شود و بر اساس داده‌های دقیق جمع‌آوری‌شده از نظرسنجی مدیران خرید در صنایع مختلف، تصویر روشنی از وضعیت اقتصادی به‌ویژه در بخش صنعت و خدمات به‌دست می‌دهد. این شاخص می‌تواند به‌سرعت تغییرات اقتصادی را نمایان کند و برای تصمیم‌گیری‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت مفید باشد.
پیش‌بینی روندهای اقتصادی: شاخص PMI به‌عنوان یک شاخص پیش‌بینی‌کننده عمل می‌کند و به تحلیلگران اقتصادی این امکان را می‌دهد که پیش‌بینی‌های دقیقی از روندهای آینده داشته باشند. تغییرات در PMI معمولاً پیش از سایر شاخص‌ها و آمارهای رسمی مانند تولید ناخالص داخلی یا نرخ بیکاری، تغییرات اقتصادی را نشان می‌دهند.
اطلاعات به‌موقع و قابل دسترس: داده‌های این شاخص ماهانه و به‌سرعت در دسترس قرار می‌گیرند و این به تصمیم‌گیرندگان اقتصادی (مانند دولت‌ها، بانک‌های مرکزی و سرمایه‌گذاران) کمک می‌کند تا به موقع واکنش نشان دهند. این ویژگی باعث می‌شود که PMI ابزاری مفید برای تحلیلگران بازارهای مالی و اقتصادی باشد.
پوشش بخش‌های مختلف اقتصادی: شاخص PMI به‌ویژه برای بخش‌های صنعتی و خدماتی بسیار مفید است و می‌تواند به تحلیل و مقایسه وضعیت این بخش‌ها در کشورها و صنایع مختلف کمک کند. از آنجا که شاخص PMI در کشورهای مختلف محاسبه می‌شود، امکان مقایسه بین‌المللی و ارزیابی وضعیت اقتصادی کشورهای مختلف را فراهم می‌کند.
دقت و شفافیت در داده‌ها: داده‌های PMI از پاسخ‌های مدیران خرید شرکت‌های واقعی در بخش‌های مختلف صنعتی به‌دست می‌آید. این داده‌ها به‌طور مستقیم از منابع اصلی اقتصاد (یعنی کسب‌وکارها) جمع‌آوری می‌شوند و به همین دلیل، از صحت و دقت بالایی برخوردار هستند.
معایب استفاده از شاخص شامخ
وابستگی به نظرسنجی‌ها: شاخص PMI به نظرسنجی از مدیران خرید شرکت‌ها وابسته است و به همین دلیل ممکن است تحت تاثیر نظرات و پیش‌بینی‌های شخصی مدیران قرار گیرد. برخی از مدیران ممکن است در پاسخ به پرسش‌ها تمایل به ارائه نظرات خوشبینانه یا بدبینانه داشته باشند که می‌تواند بر دقت شاخص تاثیر بگذارد.
عدم پوشش کامل بخش‌های اقتصادی: شاخص PMI عمدتا بر بخش‌های صنعتی و خدماتی تمرکز دارد و ممکن است بخش‌های دیگر مانند کشاورزی یا بخش‌های غیررسمی اقتصادی را به‌طور کامل پوشش ندهد. در کشورهای در حال توسعه که بخش‌های کشاورزی و غیررسمی سهم زیادی از اقتصاد دارند، PMI ممکن است تصویر کاملی از وضعیت اقتصادی نداشته باشد.
نوسانات فصلی و مقطعی: شاخص PMI ممکن است تحت تاثیر نوسانات فصلی یا مقطعی قرار گیرد. برای مثال، در برخی ماه‌ها تغییرات به‌دلیل فصل‌های خاص (مثل تعطیلات تابستانی یا تعطیلات سال نو) ممکن است تغییراتی غیرمعمول در داده‌ها ایجاد کند که می‌تواند تحلیل‌های اقتصادی را پیچیده کند.
تمرکز بر جنبه‌های خاص اقتصادی: در محاسبه PMI وزن‌های خاصی به پرسش‌های مختلف داده می‌شود، اما این ممکن است باعث شود که برخی جنبه‌های مهم اقتصاد که تاثیر بیشتری بر وضعیت کلان اقتصاد دارند (مانند نرخ بهره، تغییرات ارزی، یا تحولات سیاسی) نادیده گرفته شوند. این محدودیت می‌تواند باعث شود که شاخص PMI نتواند به‌طور کامل وضعیت اقتصادی را نشان دهد.
احتمال عدم دقت در کشورهای با شرایط خاص: در کشورهای در حال توسعه یا کشورهایی که تحت بحران‌های اقتصادی و سیاسی قرار دارند، ممکن است نتایج شاخص PMI تحت تاثیر شرایط خاص قرار گیرد. به‌عنوان مثال، در کشورهایی که با مشکلات سیاسی یا اقتصادی شدید مواجه هستند، این شاخص ممکن است نتایج غیرواقعی یا اشتباهی را نشان دهد که ممکن است تصویر دقیق‌تری از وضعیت اقتصادی ارائه نکند.
جمع‌بندی
به طور کلی، شاخص مدیران خرید (شامخ) یا PMI به‌عنوان یک ابزار حیاتی برای تحلیل وضعیت اقتصادی، به‌ویژه در بخش‌های صنعتی و خدماتی، نقشی کلیدی در پیش‌بینی روندهای اقتصادی ایفا می‌کند. این شاخص با اندازه‌گیری تغییرات در تولید، سفارشات جدید، اشتغال و سایر عوامل اقتصادی، اطلاعات دقیق و قابل‌اعتمادی در خصوص وضعیت رونق، رکود یا ثبات ارائه می‌دهد. از آنجا که شامخ به‌طور ماهانه منتشر می‌شود، به تصمیم‌گیران اقتصادی، تحلیلگران بازار و سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که با درک بهتری از شرایط فعلی، تصمیمات آگاهانه‌تری اتخاذ کنند. همچنین، این شاخص به‌منظور ارزیابی دقیق‌تر وضعیت بخش صنعت و کسب‌وکارهای کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌تواند در تصمیمات اقتصادی کلان کشور نقش موثری ایفا کند.
سوالات متداول
شاخص شامخ یا شاخص مدیران خرید یک ابزار اقتصادی است که وضعیت کلی صنایع کشور را از طریق نظرسنجی از مدیران خرید بررسی کرده و شاخصی بین ۰ تا ۱۰۰ برای ارزیابی رونق یا رکود اقتصادی بخش صنعت تولید می‌کند.
برای محاسبه شاخص شامخ، نظرسنجی‌هایی از مدیران خرید در صنایع مختلف انجام می‌شود. مدیران باید به ۱۲ سوال پاسخ دهند که شامل معیارهایی مثل وضعیت تولید، سفارشات جدید و میزان استخدام است. نتایج این نظرسنجی‌ها به عددی بین ۰ تا ۱۰۰ تبدیل می‌شود که وضعیت اقتصاد را مشخص می‌کند.
شاخص شامخ در تحلیل وضعیت اقتصادی، پیش‌بینی روندهای اقتصادی، تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و تجاری و ارزیابی وضعیت بازارهای مختلف به‌ویژه در صنعت و خدمات کاربرد دارد.
خیر، شاخص PMI به‌طور جهانی در بیش از ۴۰ کشور به‌کار می‌رود. هر کشور داده‌های مشابهی را برای بخش‌های مختلف صنعتی جمع‌آوری می‌کند و بر اساس آن شاخص شامخ یا PMI محاسبه می‌شود.
داده‌های شاخص شامخ ایران از طریق سامانه‌های الکترونیکی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در دسترس است و به‌طور ماهانه منتشر می‌شود.
