آشنایی با صندوق قابل معامله (ETF)

امروزه صندوق‌های سرمایه‌گذاری متعددی برای تامین نیازهای سرمایه‌گذاران به ویژه مبتدیان در بورس فعالیت دارند که صندوق قابل معامله (Exchange traded funds) یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین ابزارهای معاملاتی جهت سرمایه‌گذاری غیرمستقیم است. این صندوق‌ها که به اختصار (ETF) شناخته می‌شود، یکی از روش‌های سرمایه‌گذاری غیرمستقیم هستند و می‌توانند ابزاری کارآمد برای دستیابی به اهداف سرمایه‌گذاری افراد باشند. در این مقاله ضمن آشنایی با سازوکار این صندوق‌ها و مزایا و معایب آن‌ها، بهترین صندوق قابل معامله در بورس نیز معرفی شده است.

صندوق قابل معامله، چه نوع صندوقی است؟

به طور خلاصه، صندوق‌ها بر دو دسته صندوق‌های صدور و ابطالی و صندوق‌های قابل معامله دسته‌بندی می‌شوند که هر دو نوع صندوق راهی برای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس هستند. صندوق‌های قابل معامله یا همان ETFها متشکل از سبدی از اوراق بهاداری همچون سهام، اوراق درآمد ثابت یا کالاها و… هستند که افراد می‌توانند از طریق یک شرکت کارگزاری بورسی نسبت به خریداری و یا فروش واحدهای آن اقدام کنند. ETFها تقریبا در هر طبقه دارایی اعم از کالا، اوراق و… ارائه می‌شوند. مهم‌ترین ویژگی ETFها آن است که برخلاف صندوق‌های صدور و ابطالی، نحوه خرید و فروش آن همچون سهام عادی در ساعات مجاز معاملاتی و روزانه است، بنابراین نقدشوندگی بالاتری دارند، از این رو بیشتر مورد توجه معامله‌گران هستند. البته در برخی مواقع به صلاحدید سازمان بورس ممکن است که برای برخی صندوق‌ها ساعت معاملات تغییر کند.

تفاوت صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله با صدور و ابطالی

به طور کلی این دو دسته صندوق به رغم وجه شباهت‌هایی از قبیل تنوع در دارایی‌ها و… اما در برخی ویژگی‌ها از یکدیگر متمایز هستند. مهم‌ترین وجه تمایز این دو صندوق یعنی صندوق سرمایه گذاری قابل معامله و صدور و ابطالی، در نوع معاملات آن است. ETFها نقدشوندگی بالاتری به واسطه قابلیت خرید و فروش روزانه دارند، این در حالی است که دسترسی به نقدینگی در صندوق صدور و ابطالی زمان‌بر است و در صورت ثبت درخواست ابطال، حدود یک هفته زمان برای نقدشوندگی لازم است. برای معاملات ETFها باید معامله‌گران کد بورسی داشته باشند و از طریق پنل معاملاتی همچون سهام معاملات خود را ثبت کنند، اما در صندوق صدور و ابطالی باید از طریق سایت صندوق درخواست خود را ثبت کرد و نیازی به کد بورسی ندارد.

به واسطه اینکه قیمت ETFها براساس عرضه و تقاضا مشخص می‌شود، در نتیجه ممکن است که اختلاف قیمت بازاری و NAV آن بسیار شود یا اصطلاحا قیمت‌ها حباب مثبت یا منفی داشته باشند، این در حالی است که قیمت واحدهای صندوق‌های صدور و ابطالی با ارزش خالص دارایی ها (NAV) مشخص می‌شود. البته در شرایطی که بازار صف فروش باشد، ممکن است برای ابطال، قیمتی کمتر از NAV مورد تایید قرار گیرد. همچنین ارزش روز خالص دارایی صندوق سرمایه گذاری صدور و ابطالی تنها یک بار در روز اعلام می‌شود، در صورتی که NAV صندوق‌های قابل معامله هر چند دقیقه یک بار به‌روزرسانی می‌شود.

علل جذابیت صندوق قابل معامله

در بخش قبلی گفته شد که ETFها بیشتر از صدور و ابطالی‌ها مورد توجه معامله‌گران هستند. در ادامه علل توجه بیشتر به این صندوق‌ها آورده شده است:

معاملات آسان: برخلاف صندوق‌های صدور و ابطالی، معامله‌گران می‌توانند در هر زمانی از روز (ساعت مجاز معاملات) از طریق پنل آنلاین معاملات، خرید و فروش کنند.

نقدشوندگی بالا و شفاف‌بودن آن: به واسطه قابلیت معامله روزانه این صندوق‌ها، معامله‌‎گران به راحتی می‌توانند واحدهای صندوق خود را هر زمان که مایل باشند بفروشند. بنابراین میزان نقدشوندگی آن بالا است. ETFها ملزم به انتشار روزانه دارایی‌های خود هستند، همچنین ترکیب دارایی‌های این صندوق‌ها دائما به‌روزرسانی شده و اطلاعات و لیست تفکیک‌شده آن‌ها به سادگی از طریق سامانه فیپیران قابل رویت است. نهادهای نظارتی همچون سازمان بورس نیز بر عملکرد این صندوق‌ها نظارت دارند. از این رو میزان شفافیت صندوق قابل معامله بالا است.

هزینه‌های کمتر: یکی دیگر از مزایای این صندوق‌ها هزینه‌های معاملاتی کم همچون کارمزد مدیریت و معاملات است.

معاف از مالیات: معاملات این صندوق‌ها معاف از مالیات است که این نیز یکی دیگر از ویژگی‌های مثبت ETFها است.

تنوع بالا و سرمایه‌گذاری با پول کم: این صندوق‌ها متشکل از دارایی‌های متنوعی هستند. از طرفی هر فردی با حداقل 100 هزار تومان نیز امکان خرید واحدهای این صندوق‌ها را دارد.

نقاط ضعف صندوق سرمایه گذاری قابل معامله

به‌رغم مزایای صندوق قابل معامله اما آن‌ها برخی معایب و نقاط ضعف دارند که در ادامه دو نقطه ضعف این صندوق‌ها ارائه شده است:

عدم تسلط سرمایه‌گذاران بر چینش و مدیریت دارایی‌ها: البته این موضوع برای مبتدی‌ها چندان ناخوشایند نیست اما حرفه‌ای‌ها ترجیح می‌دهند تا بر چینش دارایی دخل و تصرف داشته باشند و براساس استراتژی‌های خود پرتفوی خود را تشکیل دهند.

عدم حضور در مجامع: دارندگان واحدهای ETFها امکان حضور و شرکت در مجامع دارایی‌های سهامی صندوق را ندارند.

ریسک سرمایه‌گذاری: با توجه به اینکه قیمت واحدهای این صندوق‌ها براساس عرضه و تقاضا مشخص می‌شود، در نتیجه هر عاملی که بر کلیات بازار اثرگذار باشد، ممکن است منجر به نوساناتی در قیمت‌ها شود. از طرفی شکاف بسیار این صندوق‌ها ریسک حبابی‌شدن قیمت‌ها را در این صندوق‌ها به دنبال دارد.

صندوق سرمایه گذاری قابل معامله (ETF) در ایران

در مردادماه سال 1392، صندوق آرمان سپهر آیندگان (آسا) به عنوان اولین ETF در فرابورس ایران پذیره‌نویسی شد. این صندوق از نوع صندوق سرمایه‌گذاری مختلط و قابل معامله در فرابورس بود. از آن پس تاکنون این صندوق‌ها بسیار مورد توجه قرار گرفتند و در حال حاضر براساس اطلاعات سایت فیپیران، حدود 200 ETF در بورس فعالیت دارند. ETFها در دنیا انواع مختلفی دارند که شامل ETFهای شاخصی، درآمد ثابت، کالایی، بخشی، اهرمی و…هستند. در ایران اما فعلا به واسطه برخی محدودیت‌ها امکان فعالیت بعضی از ETFها وجود ندارد. در ادامه انواع صندوق قابل معامله در بورس ایران ارائه شده است:

• صندوق درآمد ثابت
• صندوق سرمایه گذاری مختلط
• صندوق سهامی: صندوق‌های اهرمی در این دسته طبقه‌بندی می‌شود
• صندوق سرمایه گذاری کالایی (طلا)
• صندوق سرمایه گذاری زمین و ساختمان
• صندوق سرمایه گذاری جسورانه
• صندوق سرمایه گذاری بخشی
• صندوق سرمایه گذاری املاک و مستغلات
• صندوق سرمایه گذاری پروژه‌ای
• صندوق‌ سرمایه گذاری نیکوکاری
• صندوق در صندوق‌ها
• صندوق‌های سرمایه گذاری خصوصی: لازم به توضیح است که این صندوق‌ها به وسیله شرکت‌های خصوصی اداره می‌شوند.

نحوه سرمایه گذاری در ETFها

برای معامله در صندوق سرمایه گذاری قابل معامله در بورس باید حتما کد بورسی دریافت کرد. برای این‌ کار پس از ثبت‌نام در یکی از کارگزاری‌های مجاز و ثبت‌نام در سامانه سجام، باید کدبورسی دریافت کرد. پس از دریافت کد بورسی و همچنین کد معاملات آنلاین از کارگزار منتخب، افراد می‌توانند نسبت به خرید و فروش واحدهای صندوق‌های قابل معامله همچون سهام عادی از طریق پنل معاملاتی خود اقدام کنند.

زمان معاملات صندوق‌ سرمایه گذاری قابل معامله

به طور کلی تعیین زمان معاملات این نوع صندوق‌ها در دست ناظر بازار است و ممکن در شرایطی تغییر کند. اما در کل زمان معاملات صندوق‌های قابل معامله سهامی و مختلط از ساعت 9 صبح تا 12:30 بعد از ظهر و زمان پیش‌گشایش از ساعت 8:45 تا 9 صبح اعلام شده است. همچنین زمان انجام معاملات صندوق قابل معامله درآمد ثابت etf از ساعت 9 تا 15 و زمان پیش‌گشایش از ساعت 8:45 تا 9 صبح است. صندوق‌های قابل معامله کالایی (طلا) نیز از ساعت 12 تا 15معامله می‌شوند. زمان پیش‌گشایش این صندوق‌ها از ساعت 11:30 تا 12 است.

نتیجه‌گیری

به دلیل شفافیت، سهولت در معاملات، نقدینگی بالا و هزینه‌های پایین معاملاتی، صندوق‌های قابل معامله مورد توجه معامله‌گران قرار دارند. اما نکته مهم آن است، افرادی که ریسک‌پذیری کمتری دارند یا ترجیح می‌دهند که سود ثابت دریافت کنند، شاید بهترین صندوق قابل معامله در بورس برای آن‌ها، ETFهای درآمد ثابت باشند. یا در زمان صعود بازار، صندوق‌های اهرمی بهترین گزینه هستند. در مواقعی که نرخ ارز بالا می‌رود، صندوق‌هایی نظیر طلا بازدهی جذابی خواهند داشت. بنابراین باید انتخاب نوع ETF براساس شرایط بازار و البته استراتژی و اهداف معامله‌گران انجام شود تا بهترین نتیجه را برای آنان به همراه داشته باشد.