سهام خاص چیست؟ تاریخچه، انواع و راه‌های سرمایه‌گذاری در آن
سهام خصوصی یک روش سرمایه‌گذاری در دارایی جایگزین است که در شرکت‌های غیربورسی انجام می‌شود. این طبقه از دارایی‌های غیرجاری در زیرمجموعه حقوق صاحبان سهام قرار دارد. سهام خصوصی برخلاف سهام عمومی، در بورس اوراق بهادار معامله نمی‌شود. صندوق‌های فعال در این حوزه معمولا با هدف سازماندهی، خرید یا بازسازی کسب‌وکارهای خصوصی تشکیل می‌شوند. سرمایه حاصل از سهام خصوصی برای تامین مالی فناوری‌های نو یا توسعه سرمایه در گردش بنگاه‌ها به کار می‌رود.
تاریخچه سرمایه‌گذاری در سهام خصوصی
تاریخچه سرمایه‌گذاری در سهام خصوصی به سال ۱۹۰۱ میلادی باز می‌گردد. در این سال جی. پی. مورگان نخستین خرید اهرمی Leveraged Buyout (LBO) موفق را بر روی شرکت فولاد کارنگی انجام داد. شرکت فولاد کارنگی در آن زمان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در ایالات متحده بود و مورگان برای این معامله مبلغ ۴۸۰ میلیون دلار پرداخت کرد. پس از خرید، شرکت فولاد کارنگی با شرکت فولاد فدرال و شرکت ملی لوله ادغام شد و در نتیجه، شرکت یو. اس. استیل شکل گرفت. یو. اس. استیل در آن دوره به عنوان بزرگ‌ترین شرکت جهان شناخته شد.
انواع سهام خصوصی و نحوه تامین مالی آن‌ها
سهام خصوصی نیز مانند سهام عمومی، شامل دسته‌های گوناگونی است که هر کدام ویژگی‌ها و تعاریف خاص خود را دارند.
خرید اهرمی
خرید اهرمی یکی از رایج‌ترین روش‌های تامین مالی در حوزه سهام خصوصی به شمار می‌رود. در این شیوه، منابع مالی معامله از ترکیب بدهی و حقوق صاحبان سهام تامین می‌شود. در بسیاری از موارد، بخش بدهی می‌تواند تا حدود نود درصد از کل بودجه مورد نیاز را پوشش دهد. هدف اصلی از اجرای این نوع خرید، بهبود وضعیت مالی و عملکردی شرکت مورد نظر است. پس از اصلاح ساختار و رشد سودآوری، شرکت معمولا از طریق عرضه اولیه عمومی یا فروش مجدد، با سود همراه می‌شود.
سرمایه‌گذاری سهام خصوصی در املاک مستغلات
صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهام خصوصی در حوزه املاک و مستغلات معمولا به حداقل سرمایه بالاتری نسبت به سایر انواع تامین مالی نیاز دارند. در این روش، وجوه سرمایه‌گذاران برای چند سال بلوکه می‌شود تا پروژه‌ها به مرحله بازدهی برسند.
صندوق در صندوق (صندوق وجوه)
صندوق در صندوق نوعی از سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در سهام خصوصی است که تمرکز آن بر سرمایه‌گذاری در سایر صندوق‌ها، از جمله صندوق‌های تامینی یا سرمایه‌گذاری متقابل است. این ساختار به افرادی که امکان تامین حداقل سرمایه لازم برای ورود مستقیم به صندوق‌های سهام خصوصی را ندارند، فرصت مشارکت غیرمستقیم و سرمایه‌گذاری در این بازار را می‌دهد.
سرمایه خطرپذیر
سرمایه خطرپذیر یا مخاطره‌آمیز یکی از شاخه‌های مهم سهام خصوصی است. در این نوع سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاران منابع مالی را در اختیار کارآفرینان و شرکت‌های نوپا قرار می‌دهند تا ایده‌های نوآورانه به مرحله اجرا برسد. این نوع تامین مالی اغلب در مراحل اولیه رشد استارت‌آپ‌ها انجام می‌شود و ریسک بالایی دارد، اما در صورت موفقیت می‌تواند بازده چشمگیری ایجاد کند.
راه‌های دسترسی سرمایه‌گذاران فردی به سهام خصوصی
سرمایه‌گذاران انفرادی می‌توانند از مسیرهای گوناگونی در سهام خصوصی سرمایه‌گذاری کنند. این مسیرها شامل صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، صندوق‌های قابل معامله در بورس و شرکت‌های خرید با هدف ویژه است.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک مجموعه‌ای از سهام شرکت‌های خصوصی را در خود جای می‌دهند و به‌طور مستقیم در حوزه سهام خصوصی فعالیت دارند. سرمایه‌گذاری از طریق این صندوق‌ها معمولا با هزینه‌های مدیریتی همراه است که به صندوق یا مدیر آن پرداخت می‌شود. با وجود این هزینه‌ها، سرمایه‌گذاران از مزیت تنوع‌بخشی و مدیریت حرفه‌ای سرمایه برخوردار می‌شوند.
صندوق‌های قابل معامله در بورس
یکی از مسیرهای دیگر سرمایه‌گذاری در سهام خصوصی، استفاده از صندوق‌های قابل معامله در بورس است. این صندوق‌ها شاخص‌های سهام عمومی (public equity) را دنبال می‌کنند که خود در سهام خصوصی سرمایه‌گذاری کرده‌اند. سرمایه‌گذاران می‌توانند سهام این صندوق‌ها را مستقیما در بورس خرید و فروش کنند. در این روش، محدودیتی برای حداقل میزان سرمایه‌گذاری وجود ندارد و امکان دسترسی برای طیف گسترده‌تری از سرمایه‌گذاران فراهم است.
شرکت‌های خرید با هدف ویژه
شرکت‌های خرید با هدف ویژه یا SPAC، شرکت‌هایی هستند که به‌صورت عمومی در بورس معامله می‌شوند و هدف آن‌ها سرمایه‌گذاری در شرکت‌های کم‌ارزش یا دارای پتانسیل رشد بالا است. این شرکت‌ها پس از جذب سرمایه از بازار عمومی، به خرید و ادغام با شرکت‌های خصوصی می‌پردازند. با وجود جذابیت این روش، باید توجه داشت که سرمایه‌گذاری از طریق SPAC ریسک بالایی دارد و ممکن است بازده آن با عدم‌قطعیت همراه باشد. از سال 2022 محبوبیت SPACها به دلیل قوانین سختگیرانه SEC کم شده است.
تفاوت سهام خاص و عام
سهام خصوصی با سهام عمومی یا عام در چند زمینه اساسی تفاوت دارد. این تفاوت‌ها بیشتر در نحوه معامله، سطح نقدینگی و میزان نظارت قانونی مشاهده می‌شود.
- وضعیت معاملات و دسترسی
سهام عمومی در بازارهای مالی به‌صورت آزاد معامله می‌شود و تمامی افراد می‌توانند در خرید و فروش آن مشارکت داشته باشند. در مقابل، سهام خصوصی خارج از بورس و تنها برای گروه محدودی از سرمایه‌گذاران در دسترس است. تفاوت اصلی میان سهام خاص و عام در میزان دسترسی عمومی و شفافیت معاملات آن‌ها نهفته است.
- نقدینگی و تعهد زمانی
بازارهای عمومی به دلیل حجم بالای معاملات، از سطح نقدینگی و شفافیت بالایی برخوردارند. اما سرمایه‌گذاری در سهام خصوصی به دلیل نبود بازار ثانویه فعال، نقدشوندگی پایین‌تری دارد. سرمایه‌گذاران این حوزه معمولا باید برای مدت‌زمانی طولانی سرمایه خود را درگیر نگه دارند تا بازده مورد انتظار حاصل شود.
- مقررات و ریسک
سهام خصوصی نسبت به سهام عام از نظارت و الزامات قانونی کمتری برخوردار است، از همین رو سطح ریسک آن بالاتر است. در مقابل، شرکت‌های بورسی موظف به رعایت مجموعه‌ای گسترده از مقررات و افشای اطلاعات مالی هستند. سرمایه‌گذاران در سهام خصوصی معمولا افراد یا نهادهای معتبر و واجد شرایطی هستند که طبق مقررات، حداقل ارزش خالص دارایی آن‌ها مشخص شده است.
نحوه کسب درآمد و مدیریت سهام خصوصی
شرکت‌های فعال در حوزه سهام خصوصی از چند منبع مشخص درآمد کسب می‌کنند. اصلی‌ترین منبع درآمدی این شرکت‌ها حق‌الزحمه مدیریت است که در قالب ساختار کارمزدی دو بخشی تعریف می‌شود. این ساختار شامل هزینه مدیریت و هزینه عملکرد است.
در بسیاری از صندوق‌های سهام خصوصی، شرکت‌های مدیریت سرمایه سالانه حدود دو درصد از دارایی‌های تحت مدیریت خود را به عنوان هزینه مدیریت دریافت می‌کنند. علاوه بر این، حدود ۲۰ درصد از سود حاصل از فروش شرکت‌های سرمایه‌پذیر، پس از عبور از نرخ حداقل بازده (hurdle rate) که معمولا ۸ درصد است، به عنوان کارمزد عملکرد به مدیران صندوق تعلق می‌گیرد. این مدل درآمدی انگیزه‌ای برای بهبود بازده سرمایه‌گذاری‌ها فراهم می‌کند، زیرا مدیران تنها در صورت موفقیت در ایجاد سود قابل‌توجه، پاداش دریافت می‌کنند.
از نظر ساختار مدیریتی، صندوق‌های سهام خصوصی معمولا دارای چارچوب سازمانی ویژه‌ای هستند. این صندوق‌ها از دو گروه اصلی سرمایه‌گذار شرکای محدود (LP) و شرکای عمومی (GP) تشکیل می‌شوند. شرکای محدود معمولا مالک حدود نود و نه درصد از سهام صندوق هستند و مسئولیت آن‌ها محدود به میزان سرمایه‌گذاری‌شان است. در مقابل، شرکای عمومی تنها یک درصد از سهام را در اختیار دارند اما مسئولیت کامل مدیریت و اجرای عملیات سرمایه‌گذاری را بر عهده می‌گیرند. وظایف آن‌ها شامل انتخاب فرصت‌های سرمایه‌گذاری، نظارت بر عملکرد شرکت‌های زیرمجموعه و تصمیم‌گیری در خصوص زمان خروج از سرمایه‌گذاری است.
مزایا و معایب سهام خصوصی
سهام خصوصی به شرکت‌ها امکان دسترسی به منابع مالی قابل توجه را می‌دهد. این تامین مالی معمولا از طریق سرمایه‌گذاری خطرپذیر انجام می‌شود و جایگزینی موثر برای ابزارهای سنتی مانند وام‌های بانکی با بهره‌های بالا به شمار می‌رود. در شرایطی که شرکتی از بورس خارج می‌شود، استفاده از سرمایه سهام خصوصی می‌تواند زمینه اجرای استراتژی‌های رشد را فراهم کند. این استراتژی‌ها دور از فشارهای ناشی از بازارهای عمومی و بدون الزام به حفظ سودهای کوتاه‌مدت شکل می‌گیرند. به این ترتیب، شرکت‌ها آزادی عمل بیشتری برای تصمیم‌گیری‌های بلندمدت پیدا می‌کنند.
با وجود مزایا، سرمایه‌گذاری در سهام خصوصی چالش‌هایی نیز به همراه دارد. یکی از مهم‌ترین آن‌ها دشواری در نقد کردن دارایی‌ها است، زیرا برخلاف بازار سهام، برای فروش شرکت یا سهام آن باید خریدار مناسبی پیدا شود. در این نوع سرمایه‌گذاری، قیمت‌گذاری از طریق نیروهای بازار تعیین نمی‌شود، بلکه در نتیجه مذاکرات میان خریداران و فروشندگان شکل می‌گیرد. همچنین، حقوق سهام‌داران به‌صورت موردی و از طریق توافقات قراردادی مشخص می‌شود و چارچوب حاکمیتی گسترده‌ای مانند شرکت‌های بورسی ندارد.
همچنین، سرمایه‌گذاری در سهام خصوصی معمولا با ریسک بالاتری نسبت به بازار عمومی همراه است و از مقررات نظارتی کمتری تبعیت می‌کند. سرمایه‌گذاران برای دستیابی به بازده، به تعهد زمانی طولانی‌مدت نیاز دارند و در این مدت، با سطح نقدینگی پایینی مواجه‌اند.
نظارت بر شرکت‌های سهام خاص و ماهیت بلندمدت سرمایه‌گذاری
در سال ۲۰۱۵ قانون‌گذاران ایالات متحده پیشنهادهایی برای افزایش شفافیت در صنعت سرمایه‌گذاری خطرپذیر مطرح کردند. این پیشنهادها به دلیل توجه به میزان درآمد و حقوق کارکنان شرکت‌های سهام خاص شکل گرفت. در ادامه، در سال ۲۰۲۱ مقررات تازه‌ای تصویب شد که هدف آن گسترش دسترسی به اطلاعات داخلی این شرکت‌ها بود. یکی از قوانین مطرح در این زمینه، قانون متوقف کردن غارت وال‌استریت است. با این حال، برخی قانون‌گذاران در ساختمان کاپیتول با این اقدامات مخالفت کردند و محدودیت‌های دسترسی کمیسیون بورس و اوراق بهادار به اطلاعات شرکت‌ها را دلیل مخالفت خود دانستند.
جمع‌بندی
سهام خصوصی روش سرمایه‌گذاری بر شرکت‌های غیربورسی است و به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از حقوق صاحبان سهام شناخته می‌شود. این سرمایه‌گذاری برای توسعه فناوری، گسترش سرمایه در گردش و بازسازی کسب‌وکارها به کار می‌رود. انواع اصلی آن شامل خرید اهرمی، سرمایه خطرپذیر و صندوق در صندوق است. برخلاف سهام عمومی، سهام خاص قابلیت معامله عمومی ندارد و نقدینگی محدودی ارائه می‌کند. صندوق‌های مدیریت‌کننده درآمد خود را از کارمزد مدیریت و عملکرد کسب می‌کنند و سرمایه‌گذاران به تعهد بلندمدت نیاز دارند. این روش امکان اجرای استراتژی‌های رشد را به‌دور از فشارهای بازار عمومی فراهم می‌کند.
