صندوق صدور و ابطال چیست؟ + تفاوت آن با ETF

صندوق‌های سرمایه‌گذاری همواره مورد استقبال افرادی قرار می‌گیرد که دانش مورد نیاز بورسی یا زمان لازم برای آموزش در خصوص بازار سرمایه را ندارند. این افراد مدیریت دارایی خود را به منظور کسب سود به صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌سپارند. در این راستا مدیران حرفه‌ای صندوق‌ها با دارایی سرمایه‌گذاران در بازارهای مالی مختلف سرمایه‌گذاری می‌کنند. این صندوق‌ها بر اساس نوع معامله به دو دسته‌ی صدور و ابطالی و قابل معامله (ETF) تقسیم ‌می‌شوند. در این مقاله به توضیح در خصوص صندوق صدور و ابطال (غیرقابل معامله) و تفاوت آن با صندوق قابل معامله پرداخته شده است.

مقاله پیشنهادی: «صندوق سرمایه‌گذاری چیست؟»

صندوق صدور و ابطال چیست؟

برای سرمایه‌گذاری در صندوق صدور و ابطال یا غیرقابل معامله باید به‌صورت مستقیم از سایت آن صندوق نسبت به خرید و فروش واحدهای صندوق اقدام کرد. این در حالی است که در صندوق‌های ETF (قابل معامله) مانند سهام لازم است که سرمایه‌گذاران از طریق کارگزاری‌ها به خرید و فروش واحدهای صندوق بپردازند.

برای خرید واحدهای صندوق صدور و ابطالی و واریز مبلغ مورد نظر، دو روش حضوری و غیرحضوری وجود دارد که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود:

در صورتی‌ که صندوق مورد نظر امکان صدور و ابطال به صورت حضوری داشته باشد، سرمایه‌گذار به یکی از سبدگردان‌های آن صندوق مراجعه کرده و در خواست صدور تعدادی واحد می‌دهد. به همین ترتیب تعدادی واحد بر اساس قیمت روز صدور، به نام او صادر می‌شود.

در روش دوم سرمایه‌گذار با مراجعه به سایت صندوق مبلغ مورد نظر را واریز می‌کند و مانند روش قبل با توجه به کل مبلغ واریز شده و NAV، تعدادی واحد به نام او صادر می‌شود.

بنابراین در صندوق‌های صدور و ابطالی سرمایه‌گذار واحدهای صندوق را مستقیم از شرکت مورد نظر خریداری می‌کند یا به فروش می‌رساند. قیمت واحدهای صندوق بر مبنای NAV یا خالص ارزش دارایی آن صندوق تعیین می‌شود. لازم به ذکر است که بر خلاف صندوق قابل معامله، افزایش یا کاهش تقاضا بر قیمت واحدهای صندوق صدور و ابطالی تاثیرگذار نخواهد بود.

قیمت و دستورالعمل صدور و ابطال

پیش از پرداختن به مفهوم قیمت صدور و ابطال بهتر است اول به مفهوم «صدور و ابطال» پرداخته شود. زمانی‌که سرمایه‌گذاران واحدهای صندوق را خریداری می‌کنند به این عمل صدور و زمانی‌که تصمیم به فروش واحدهای خود می‌کنند به آن ابطال می‌گویند.

حال می‌توان گفت قیمت صدور به قیمت خرید هر واحد صندوق سرمایه‌گذاری گفته می‌شود. همچنین به قیمتی که سرمایه‌گذار در ازای فروش هر واحد دریافت می‌کند، قیمت ابطال می‌گویند. همانطور که گفته شد قیمت صدور و ابطال در صندوق‌های غیرقابل معامله بر اساس ارزش خالص هر واحد دارایی آن صندوق در زمان معامله خرید یا فروش است . البته قیمت صدور کمی بالاتر ازNAV معامله می‌شود و قیمت ابطال کمی کمتر از NAV معامله می‌شود. خالص ارزش دارایی بر اساس دارایی‌های پایه صندوق نوسان می‌کند، که این ویژگی باعث می‌شود صندوق‌های صدور و ابطال به دلیل انعطاف پذیری بالایشان گزینه جذابی از دید سرمایه‌گذاران محسوب شوند.

افراد برای خرید یا فروش واحدهای صندوق صدور و ابطال ابتدا باید در سامانه سجام و پس از آن در سایت صندوق مدنظر ثبت‌نام کنند. بعد از آن امکان واریز مبلغ مورد نظر برای خرید واحدها وجود خواهد داشت و برای فروش نیز باید در همان سایت درخواست ابطال دهند. همچنین فرآیند صدور و ابطال در هر صندوق سرمایه‌گذاری متفاوت است. برای مثال ممکن است امکان صدور و ابطال در برخی از صندوق‌ها در هر ساعتی از شبانه روز وجود داشته باشد و در برخی دیگر از صندوق‌ها چنین امکانی نباشد. لازم به ذکر است در خصوص انتخاب بهترین زمان برای صدور و ابطال صندوق‌های سرمایه‌گذاری باید گفت با اینکه اغلب افراد تصور می‌کنند بهترین زمان برای ابطال یک واحد بیشترین حد قیمتی آن است.  اما مفهومی به نام مدت ماندگاری وجود دارد که بر اساس آن بهتر است سرمایه‌گذاران برای اقدام به معامله مدتی از زمان صدور یا ابطال واحدشان گذشته باشد تا هزینه‌های سرمایه‌گذاری پوشش داده شود و فرد به سودسازی برسد. به عنوان مثال در صندوق‌های قابل معامله 3 روز و در صندوق‌های صدور و ابطال 7 روز پس از خرید واحدهای صندوق سودسازی آغاز می‌شود.

انواع صندوق‌های صدور و ابطال

صندوق‌های غیرقابل معامله بر اساس نحوه ترکیب دارایی به انواع مختلفی تقسیم ‌می‌شوند، که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر هستند:

• صندوق سرمایه‌گذاری درآمد ثابت: صندوق‌های درآمد ثابت نوعی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری غیرقابل معامله هستند که دارایی سرمایه‌گذاران را در اوراق با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌کنند. البته ممکن است حداکثر ۱۰ درصد آن نیز در سهام و حق تقدم سرمایه‌گذاری شود.

• صندوق سرمایه‌گذاری سهامی: در این صندوق حداقل ۷۰ درصد دارایی افراد در سهام و حق تقدم سرمایه‌گذاری می‌شود. برخی از صندوق‌های سهامی صدور و ابطالی و برخی دیگر قابل معامله بوده و واحدهای آن‌ها در بورس معامله می‌شود.

• صندوق سرمایه‌گذاری کالایی: در این صندوق تمرکز دارایی سهامداران روی صندوق کالایی در اوراق مبتنی بر سپرده کالایی است.

• صندوق سرمایه‌گذاری مختلط: دارایی در این صندوق به صورت ۴۰ الی ۶۰ درصد در سهام است و ۴۰ الی ۶۰ درصد دیگر در اوراق با درآمد ثابت یا سپرده‌های بانک سرمایه‌گذاری می‌شود.

معیار انتخاب بهترین صندوق صدور و ابطال

برای انتخاب بهترین صندوق‌ سرمایه‌گذاری می‌توان از معیارهای مختلفی کمک گرفت. این معیارها شامل موارد زیر هستند:

1. بازدهی صندوق سرمایه‌گذاری: هرچه بازدهی یک صندوق بیشتر باشد، برای سرمایه‌گذاری بهتر خواهد بود. برای مشاهده و مقایسه بازدهی صندوق‌ها با یکدیگر می‌توان به سایت فیپیران fipiran مراجعه کرد.
2. میزان ریسک‌پذیری سرمایه‌گذار: یکی از معیارهایی که سرمایه‌گذاران برای انتخاب صندوق صدور و ابطالی باید در نظر داشته باشند، میزان ریسک‌پذیری هر فرد است. بعضی از صندوق‌ها مانند «صندوق با درآمد ثابت» بیشتر مناسب افراد کم‌ریسک است.
3. حجم معاملات صندوق: بالا بودن حجم معاملات می‌تواند نشان‌دهنده‌ی میزان نقدشوندگی صندوق باشد. در نتیجه بالا بودن آن نشان از بهتر بودن صندوق برای سرمایه‌گذاری است.
4. ضریب آلفا و ضریب بتا: ضریب آلفا نشان‌دهنده میزان بازدهی صندوق و ضریب بتا نشان‌دهنده میزان حساسیت و ریسک‌پذیری صندوق است.
5. P/NAV: این نسبت نشان‌دهنده این است که سهم در بازار با قیمت پایین‌تری از ارزش خالص دارایی خود معامله م‍ی‌شود. به همین منظور هر چه این عدد کمتر باشد صندوق سرمایه‌گذاری مبتنی بر صدور و ابطال برای سرمایه‌گذاری بهتر است.

در ادامه لیستی از صندوق‌های صدور و ابطال بر اساس بالاترین بازدهی سالانه نوشته شده‌اند. منبع این آمار سایت فیپیران بر اساس زمان نگارش مقاله یعنی (1403/11/13) است.

مزایا و معایب صندوق مبتنی بر صدور و ابطال

از معایب صندوق‌های صدور و ابطال می‌توان به این موضوع اشاره کرد که برخلاف صندوق‌های ETF  نقدشوندگی پایینی دارند. مراحل صدور و ابطال در این صندوق‌ها نسبت به صندوق‌های غیرقابل معامله کمی زمان‌بر است. همچنین در صندوق‌های صدور و ابطال هزینه‌های مدیریتی بیشتری نسبت به صندوق‌های قابل معامله در نظر گرفته می‌شود. به همین منظور این هزینه‌ها و کارمزدهای دریافتی بر بازدهی خالص سرمایه‌گذاری در بلند مدت تاثیرگذار خواهند بود.

البته صندوق‌های مبتنی بر صدور و ابطال دارای مزایایی مانند انعطاف پذیری در زمان خرید و فروش یا صدور و ابطال نیز هستند. همچنین در برخی از صندوق‌ها امکان صدور و ابطال در هر ساعتی از شبانه روز وجود خواهد داشت. اما باید توجه داشت ممکن است صدور واحدهای سرمایه‌گذاری تا دو روز زمان ببرد.

تفاوت صندوق قابل معامله و صدور و ابطال

از تفاوت‌های این دو نوع صندوق می‌توان به نوع معامله واحدها اشاره کرد. صدور و ابطال صندوق سرمایه‌گذاری به صورت مستقیم از طریق پنل آن صندوق و در صندوق قابل معامله مانند خرید یا فروش سهام در بورس است.

همچنین ارزش واحدهای صندوق در غیرقابل معامله بر اساس NAV تعیین می‌شود که در انتهای هر روز، به‌روزرسانی می‌شود، که به آن قیمت آماری هر واحد می‌گویند. اما تعیین کننده‌ی قیمت در ETF بر اساس عرضه و تقاضای سهم‌ها در بازار است. که در این صورت ممکن است با قیمت ارزش خالص دارایی کمی متفاوت باشد. گرچه نقش بازارگردان در ETF تعدیل قیمت واحدها با ارزش خالص دارایی است، اما این امر (تفاوت قیمتی با ارزش خالص دارایی) تنها تا حدی امکان‌پذیر خواهد بود.

در صندوق مبتنی بر صدور و ابطال اگر بازار قفل صف خرید داشته باشد، صدور واحدها به صلاح دید مدیر، بالاتر از خالص ارزش دارایی شرکت و اگر بازار قفل صف فروش داشته باشد به صلاح دید مدیر پایین‎‌تر از خالص ارزش دارایی شرکت معامله می‌شود.

همانطور که در بالا به آن اشاره شد، انعطاف‌پذیری در زمان معامله از ویژگی‌های صندوق صدور و ابطال است. همچنین می‌توان گفت قدرت نقدشوندگی در صندوق قابل معامله نسبت به غیرقابل معامله بیشتر خواهد بود. از دیگر تفاوت‌های این دو صندوق، کم بودن کارمزد در صندوق‌های ETF است. در آخر لازم به ذکر است فروش واحدهای صندوق های مبتنی بر صدور و ابطال در بازارهای ثانویه امکان‌پذیر نیست.

مقاله پیشنهادی: آشنایی با «صندوق ETF»

جمع‌بندی

در این مقاله به معرفی صندوق صدور و ابطال و تفاوت آن با صندوق ETF پرداخته شد. باید در نظر داشت با وجود تفاوت‌هایی که دارند هر دو صندوق سرمایه‌گذاری هستند و درخصوص صرفه‌جویی در زمان و داشتن مدیریت حرفه‌ای با هم تشابه دارند. همچنین مانند هر صندوق سرمایه‌گذاری شامل ارکان مدیر، متولی، حسابرس، مدیرثبت، مدیر سرمایه‌گذاری و بازارگردان صندوق نیز هستند. در آخر لازم به ذکر است که صندوق‌های ETF و صدور و ابطال هیچ مزیت و برتری نسبت به یکدیگر ندارند و با توجه به اهداف سرمایه‌گذار انتخاب می‌شوند.