گزارشهای میان دوره ای چیست؟ نحوه تهیه و اهمیت آنها
گزارشهای میاندورهای گزارشهایی هستند که برای دورههایی کوتاهتر از یک سال مالی تهیه میشوند و معمولا بازههای سهماهه، ششماهه یا نهماهه را پوشش میدهند. شرکتها این گزارشها را بر اساس الزامات استاندارد حسابداری شماره ۲۲ تنظیم میکنند. هدف آن استاندارد، بهروزرسانی اطلاعات آخرین مجموعه کامل صورتهای مالی سالانه و ارائه تصویری ۹۰ روزه از وضعیت مالی و عملکرد شرکت است. تمرکز گزارشهای میاندورهای بر فعالیتها، رویدادها و شرایط جدیدی است که میتواند سودآوری شرکت را تحتتاثیر قرار دهد و پیشبینیهای مالی سالانه را تا حدود ۲۵ درصد جابهجا کند.
مبانی تهیه گزارش مالی میان دورهای و دیدگاههای مربوط
سنجش عملکرد مالی در بازههایی کوتاهتر از یک سال مالی با محدودیتها و چالشهای خاص همراه است. این محدودیتها میتوانند منجر به نوسانات فصلی تا ۳۰% در درآمد عملیاتی صنایع با فعالیت فصلی (مانند خردهفروشی یا گردشگری) شوند.
همچنین، مخارج ثابت قابلتوجه (مانند هزینههای تعمیر و نگهداری اساسی ۲۰۰ میلیون ریالی یا کمپینهای تبلیغاتی سالانه) که در یک دوره میاندورهای ثبت خواهند شد، منافع خود را در دورههای بعد نیز حفظ میکنند. در صورت عدم تخصیص، این هزینهها میتوانند حاشیه سود یک دوره خاص را تا ۸% کاهش دهند. از سوی دیگر، مخارج سالانه به طور مستمر طی سال رخ میدهند و اگر تنها در یک دوره شناسایی شوند، تصویر درستی از عملکرد مالی ارائه نمیدهند.
به دلیل محدودیت زمان و دسترسی به اطلاعات، حسابداران در گزارشهای میاندورهای بیشتر به برآورد متکی هستند؛ این اتکا در برخی سرفصلهای درآمدی و هزینهای میتواند تا ۱۵% از کل مبلغ گزارششده را شامل شود. در خصوص نحوه تهیه و ارائه گزارشهای مالی میاندورهای دو رویکرد اصلی وجود دارد:
1. روش منفصل: در این دیدگاه، هر دوره میاندورهای مستقل از دورههای دیگر تلقی میشود. شناسایی درآمد و هزینه بر اساس همان اصول صورتهای مالی سالانه انجام میشود. این روش اگرچه به دلیل نمایش کامل اثر فصلی، ممکن است منجر به نوسان سود فصلی تا ۴۰% شود، اما با ارتقا شفافیت و ارائه توضیحات کافی درباره این نوسانات، درک بهتری از عملکرد واقعی واحد تجاری برای استفادهکنندگان فراهم میسازد.
2. روش متصل: این رویکرد هر دوره میاندورهای را جزئی از کل سال مالی در نظر میگیرد. درآمدها و هزینهها بر اساس برآورد عملکرد سالانه تخصیص مییابند. به عنوان مثال، حق بیمه سالانه ۱۲۰ میلیون ریالی ممکن است بر مبنای زمان (ماهانه ۱۰ میلیون ریال) یا حجم فعالیت میان دورههای مختلف تقسیم شود. این روش به هموارسازی نتایج کمک کرده و نوسانات سود خالص فصلی را به زیر ۱۰% کاهش میدهد و تصویری با ثباتتر از روند پیشرفت ارائه میدهد.
شکل و محتوای گزارشهای میان دوره ای
هدف اصلی گزارش مالی میاندورهای، بهروزرسانی اطلاعات مجموعه کامل صورتهای مالی سالانه است. این گزارش عمدتاً بر رویدادها، فعالیتها و شرایط جدید ۹۰ تا ۱۸۰ روزه تمرکز دارد و تکرار اطلاعات گذشته ضرورتی ندارد. ارائه این اطلاعات باید امکان ارزیابی آگاهانه وضعیت مالی و عملکرد واحد تجاری را فراهم کند. به طور معمول حجم اطلاعات گزارشهای میاندورهای فشرده، حدود ۴۰% تا ۶۰% کمتر از صورتهای مالی کامل سالانه است.
یک گزارش مالی میاندورهای حداقل باید شامل صورتهای مالی اساسی همراه با گزیدهای از یادداشتهای توضیحی باشد. واحدهای تجاری میتوانند مجموعه کامل صورتهای مالی یا صورتهای مالی فشرده (Condensed) منتشر کنند. در حالت فشرده، حداقل سرفصلها و جمعهای فرعی صورتهای مالی سالانه ارائه میشود. حذف اقلام اصلی در این حالت نباید به گمراهی استفادهکنندگان منجر شود، بهویژه اگر این اقلام بیش از ۵% از مجموع داراییها یا سود عملیاتی را تشکیل دهند. همچنین در عنوان تمامی صفحات باید عبارت «گزارش مالی میان دورهای» درج شود.
- ترازنامه: به تاریخ پایان دوره میان دورهای جاری ارائه میشود و اقلام مقایسهای آن مربوط به پایان سال مالی قبل است.
- صورت سود و زیان، سود و زیان جامع و جریان وجوه نقد: برای دوره میان دورهای جاری ارائه شده (مثلا ۳ ماهه دوم) و علاوه بر آن، به صورت انباشته از ابتدای سال مالی تا تاریخ گزارشگری نیز تنظیم میشود. این اطلاعات باید با دوره مشابه سال قبل مقایسه شود.
الزامات تکمیلی
واحدهای دارای فعالیت فصلی باید گزارشی ۱۲ماهه منتهی به پایان دوره میان دورهای ارائه کنند که با اطلاعات ۱۲ماهه مشابه سال قبل مقایسه شود. همچنین در صورت تلفیقی بودن آخرین صورتهای مالی سالانه، گزارش میان دورهای نیز باید به صورت تلفیقی تنظیم شود. لازم به ذکر است در صورت سود و زیان میان دورهای، ارائه سود پایه و سود کاهشیافته هر سهم الزامی است. این موضوع بهویژه برای واحدهای مشمول استاندارد حسابداری شماره ۳۰ اهمیت دارد. سازمان بورس و سایر مراجع قانونی میتوانند ارائه اطلاعات تکمیلی دیگری را نیز الزامی کنند که باید در صورتهای مالی افشا شود.
الزامات گزارشگری میاندورهای در بازار سرمایه
شرکتهای پذیرفتهشده در بورس و فرابورس مطابق «دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات»، موظف به رعایت بیشترین سطح شفافیت و زمانبندی در ارائه گزارشهای مالی میاندورهای هستند. این الزامات با هدف حمایت از حقوق سرمایهگذاران و تقویت شفافیت بازار تنظیم شدهاند. رعایت زمانبندی انتشار گزارشها از مهمترین الزامات است:
| دوره گزارشگری | نوع گزارش | مهلت انتشار | مرجع |
|---|---|---|---|
| سهماهه | حسابرسینشده | ۳۰ روز | سازمان بورس |
| ششماهه | حسابرسیشده | ۶۰ روز | سازمان بورس |
| نهماهه | حسابرسینشده | ۳۰ روز | سازمان بورس |
| سالانه | حسابرسیشده | ۹۰ روز | سازمان بورس |
تمام گزارشهای میاندورهای باید از طریق سامانه کدال منتشر شوند تا دسترسی کامل و همزمان همه سرمایهگذاران تضمین شود.
- افشای فوری: اگر گزارش پیش از موعد آماده شود، شرکت باید آن را بلافاصله افشا کند تا عدالت اطلاعاتی حفظ شود.
- رتبهبندی ناشران: سازمان بورس کیفیت و بهموقع بودن افشا را اندازهگیری و شرکتها را بر اساس آن رتبهبندی میکند. تاخیر در مهلتهای ۳۰ یا ۶۰ روزه میتواند به کاهش رتبه یا توبیخ منجر شود.
اهمیت افشای سود هر سهم (EPS)
محاسبه و انتشار سود هر سهم یکی از خروجیهای اصلی گزارشهای میاندورهای است. تحلیلگران بازار با استفاده از این عدد عملکرد فصلی شرکت را بررسی میکنند و بخش قابل توجهی از اختلاف میان EPS پیشبینیشده و واقعی را تحلیل و ارزیابی میکنند.
شناخت، اندازهگیری و برآورد اقلام مالی در دورههای میان دوره ای
بر اساس استاندارد حسابداری شماره ۲۲، اندازهگیری و شناسایی درآمد و هزینه در گزارشهای میان دوره ای باید مشابه صورتهای مالی سالانه انجام شود. بنابراین، رویکرد منفصل مبنای اصلی استاندارد است و اقلام درآمد و هزینه در همان دوره وقوع شناسایی میشوند. واحد تجاری باید از همان رویههای حسابداری سالانه استفاده کند و تغییر تناوب گزارشگری نباید نتایج کل سال را مخدوش سازد. سنجش اقلام از ابتدای سال مالی تا پایان هر دوره میانی صورت میگیرد و تعاریف دارایی، بدهی، درآمد و هزینه در این میان نقش اساسی دارند. تنها تعهداتی که در پایان دوره میانی وجود خارجی دارند، به عنوان بدهی شناسایی میشوند و مخارجی که ویژگی دارایی ندارند، قابل انتقال به دورههای بعد نیستند.
- درآمدها و مخارج فصلی و نامنظم
درآمدهای عملیاتی با ماهیت فصلی یا چرخهای باید در همان دوره وقوع گزارش شوند. در صورت نیاز، ماهیت فصلی یا چرخهای فعالیت واحد تجاری نیز باید افشا شود. نمونههایی از این درآمدها شامل سود سهام در شرکتهای سرمایهگذاری (که ممکن است ۹۰ درصد آن در سهماهه چهارم محقق شود)، کمکهای بلاعوض دولت یا فروش محصولات فصلی مانند قند و شکر است.
مخارجی نظیر تعمیرات اساسی یا هزینههای ادواری عمده (مانند بازاریابی سالانه به ارزش ۱ میلیارد ریال) قبل از وقوع در صورتهای میاندورهای شناسایی نمیشوند؛ مگر اینکه تعهد قانونی وجود داشته باشد. صرفا قصد یا ضرورت انجام هزینه در آینده تعهد ایجاد نمیکند. پاداشهای پایان سال نیز تنها در صورت وجود تعهد قانونی، قراردادی یا عرفی و بر اساس بهترین برآورد ۲۰ تا ۳۰ درصد از مجموع حقوق و دستمزد سالانه قابل شناسایی است.
- محاسبات خاص
مجموعهای از مواردی است که برای گزارشهای میان دوره ای نیاز به محاسبه یا برآورد ویژه دارند و متفاوت از شناسایی معمول درآمد و هزینه هستند. به عبارت دیگر، این بخش روی مواردی که نیازمند محاسبات تخصصی یا تخمین دقیق در دوره کوتاه هستند تمرکز دارد.
1. مالیات بر درآمد: هزینه مالیات در هر دوره میاندورهای بر اساس بهترین برآورد از نرخ موثر مالیات سالانه (مثلا ۲۲.۵%) تعیین میشود. در صورت تغییر نرخ (مثلا افزایش ۲%)، ذخیره مالیات قابل تعدیل است.
2. استهلاک داراییها: استهلاک داراییهای ثابت مشهود و نامشهود (مانند ۱۰% استهلاک سالانه) در طول دوره محاسبه شده و برنامههای آتی خرید یا فروش داراییها در این محاسبات لحاظ نمیشود.
3. تسعیر ارز: سود و زیان تسعیر ارز طبق استاندارد حسابداری شماره ۱۶ در هر دوره میاندورهای شناسایی میشود. برآورد تغییرات آتی نرخ ارز (مانند افزایش ۱۰ درصدی آتی) برای باقیمانده سال در نظر گرفته نمیشود.
- تغییر ارزش موجودی
شناخت و اندازهگیری موجودی مواد و کالا در دوره میاندورهای مشابه سالانه است. خالص ارزش بازیافتنی (NRV) باید در پایان هر دوره میانی تعیین شود. انحرافات قیمت یا کارایی تولید (به طور مثال، ۱.۵% ضایعات تولیدی بیشتر از حد استاندارد) در همان دورهای که ایجاد میشود شناسایی خواهد شد.
همچنین اصول کاهش ارزش داراییهای غیرجاری با سالانه یکسان است، هرچند واحد تجاری ابتدا یک بررسی اجمالی (Screening) انجام میدهد تا در صورت نیاز (مثلا در صورت کاهش ۱۵ درصدی ارزش بازار دارایی)، محاسبات دقیقتری صورت گیرد. در صورتی که برآورد کاهش ارزش در دورههای بعدی تغییر کند (مانند افزایش ۵ درصدی ارزش)، تعدیلات لازم اعمال میشود.
در گزارشهای مالی میان دورهای، برآوردها جایگاه پررنگتری نسبت به سالانه دارند، زیرا تهیه اطلاعات کامل در بازههای کوتاه دشوار است. بهعنوان نمونه، موجودی مواد و کالا میتواند بر اساس حاشیه فروش برآورد شود. همچنین اهمیت اقلام برای شناسایی و اندازهگیری باید با توجه به اطلاعات میان دورهای سنجیده شود. در نتیجه، گزارشهای میان دوره ای بیش از صورتهای مالی سالانه بر استفاده از برآوردها تکیه دارند.
حداقل الزامات افشا و نکات کلیدی در گزارشهای مالی میان دوره ای
حجم اطلاعات مورد نیاز در این گزارشها نسبت به صورتهای مالی سالانه کمتر است. به طور متوسط، حجم یادداشتهای توضیحی در گزارشهای میاندورهای فشرده، حدود ۶۵% کمتر از گزارشهای کامل سالانه است. گزارش مالی میان دورهای حداقل باید شامل صورتهای مالی اساسی و گزیدهای از یادداشتهای توضیحی باشد. عبارت گزارش های مالی میان دوره ای باید در عناوین کلیه صفحات گزارش درج شود.
افشای اطلاعات با اهمیت
در گزارشدهی دورههای میانی، افشای دقیق رویدادها و معاملات با اهمیت برای درک تغییرات وضعیت مالی واحد تجاری ضرورت دارد. هر تغییری در رویهها و روشهای حسابداری که بیش از پنج درصد بر سود خالص یا ارزش داراییها اثر بگذارد، باید در مقایسه با آخرین گزارش سالانه توضیح داده شود. ماهیت فصلی یا چرخهای عملیات نیز اهمیت دارد و در صورتی که نوسانات درآمد ناخالص از بیست و پنج درصد فراتر رود، باید در گزارش دوره میانی منعکس شود. اقلام غیرمعمولی که به شکل قابل توجهی بر داراییها، بدهیها یا سود اثر میگذارند، مانند دعاوی قضایی با مبلغی بیش از یک درصد از کل داراییها، نیازمند افشا هستند.
تغییر در برآورد مبالغ گزارششده در دورههای پیشین نیز در صورتی که میزان آن از ده درصد ذخایر کلیدی عبور کند، اعلام میشود. همچنین رویدادهای با اهمیت پس از پایان دوره میانی، مانند انتشار اوراق قرضه با رقم بالا، باید در گزارش ذکر شود. در نهایت، تغییرات ساختاری واحد تجاری در دوره مورد نظر، از جمله کسب یا واگذاری بخشهایی از کسب و کار با اثر بیش از بیست درصد بر درآمد عملیاتی، باید به شکل روشن و یکپارچه گزارش شود.
معیار اهمیت و رعایت استاندارد
در تصمیمگیری برای شناسایی و اندازهگیری، اهمیت یک قلم با توجه به اطلاعات مالی میان دورهای ارزیابی میشود. این دیدگاه اطمینان از شمول کلیه اطلاعات مربوط برای درک عملکرد مالی را فراهم میآورد. اندازهگیری اقلام در دوره میانی متکی بر برآوردهای گستردهتری است و ضریب خطا (Margin of Error) برای برآوردهای کلیدی ممکن است تا ۳ درصد بالاتر از برآوردهای سالانه باشد. اگر آخرین صورتهای مالی سالانه واحد تجاری تلفیقی بوده باشد، گزارش مالی میان دورهای باید به صورت تلفیقی تهیه شود. سود پایه و کاهش یافته هر سهم در صورت سود و زیان میان دورهای ارائه میشود. واحد تجاری فقط در صورتی که گزارش مالی میان دورهای با الزامات استاندارد ۲۲ انطباق کامل داشته باشد، باید این موضوع را افشا کند.
مراحل اجرایی و کاربرد اصول شناخت در گزارشهای میان دوره ای
اجرای صحیح گزارشهای مالی میان دورهای مستلزم پیروی از مراحل مشخص است. اولین گام، تعیین دوره گزارشگری مناسب است که میتواند ماهانه، سهماهه یا نیمساله باشد. سپس تهیه صورتهای مالی میان دورهای شامل ترازنامه و صورت سود و زیان انجام میشود. این گزارشها باید توسط مدیران مالی و حسابداران ارشد بررسی و تایید شده و طبق الزامات سازمان بورس، حداکثر ۴۵ تا ۶۰ روز پس از پایان دوره به ذینفعان منتشر شوند.
کاربرد اصول شناخت در مخارج خاص
اصول شناخت و اندازهگیری زیان کاهش ارزش موجودی مواد و کالا در دوره میانی همانند اصول سالانه اعمال میشود. اگر زیان کاهش ارزش شناسایی شده بیش از ۵ درصد تغییر کند، برآورد اولیه باید تعدیل شود. مخارجی که در پایان دوره میانی با تعریف دارایی انطباق ندارند (مخارجی که منافع کمتر از ۱۲ ماه دارند)، نباید به دوره بعد منتقل شوند تا از هموارسازی سود جلوگیری شود. مخارج تعمیرات ادواری (مانند هزینه ۱۰۰ میلیون ریالی تعمیرات فصلی) یا سایر مخارج فصلی قبل از وقوع در گزارش منعکس نمیشود و تنها زمانی شناسایی میشود که تعهد قانونی یا قراردادی ایجاد شود. پاداشهای پایان سال نیز تنها در صورت وجود تعهد قانونی یا عرفی شناسایی میشوند و مبلغ آن باید به شکل اتکاپذیر اندازهگیری شود که معمولاً بین ۱۰ تا ۲۰ درصد از کل حقوق و دستمزد مربوطه برآورد میشود.
الزامات مربوط به موجودی مواد و کالا
انحرافات هزینههای تولید شامل قیمت، کارایی یا حجم (مانند انحراف ۵ درصدی در نرخ دستمزد ساعتی) تنها به همان ترتیب در صورت سود و زیان میاندورهای شناسایی میشود. انتقال انحرافاتی که انتظار میرود تا پایان سال جذب شود، موجب تحریف بهای تمامشده واقعی موجودی میشود. خالص ارزش بازیافتنی (NRV) موجودی مواد و کالا (قیمت فروش منهای مخارج تکمیل و فروش) باید در پایان دوره میانی تعیین شود تا اطمینان حاصل شود که ارزش دفتری موجودی، حداکثر ۹۵ درصد از NRV باشد.
ملاحظات بازار سرمایه
گزارشگری میان دورهای در بازار سرمایه عمدتا برای بررسی میزان تحقق سود پیشبینی شده هر سهم انجام میشود. تحلیلگران بنیادی از این گزارشها استفاده میکنند. EPS پیشبینی شده سودی است که شرکت در ابتدای سال به ازای هر سهم اعلام میکند و EPS تحقق یافته سودی است که در دوره مالی گذشته به هر سهم تعلق گرفته است. تعدیل EPS فرایندی است که مشخص میکند سود شرکت از مقدار پیشبینی شده کمتر یا بیشتر خواهد بود. همچنین، سود تقسیمی شرکت در انتهای سال با اصطلاح DPS شناخته میشود.
اهمیت، منافع و تاثیرات گزارش مالی میان دورهای بر عملکرد سازمان و بازار
استاندارد حسابداری شماره ۲۲ نقشی حیاتی در شفافیت و دقت گزارشهای مالی سازمانها دارد. گزارش مالی میاندورهای قابل اتکا و به موقع، اطلاعاتی درباره توان کسب سود (Profitability) و ایجاد جریانهای نقدی (Cash Flows) واحد تجاری ارائه میدهد. نظارت بر جریان نقدینگی در بازههای ۹۰ روزه، میتواند ریسک نقدشوندگی سازمان را تا ۱۵% کاهش دهد. شرایط مالی و نقدینگی سازمان نیز برای سرمایهگذاران و اعتباردهندگان بسیار اهمیت دارد، زیرا این گزارشها تا ۶۰ درصد از اطلاعات مورد نیاز برای ارزیابی ریسک اعتباری را تأمین میکنند.
تاثیرات گزارش مالی میان دورهای بر سازمان
تهیه گزارشهای مالی میاندورهای موجب شفافیت بیشتر در عملکرد مالی سازمان میشود. این گزارشها اطلاعات دقیقی را در اختیار ذینفعان قرار میدهند و به مدیران مالی امکان میدهند کنترل بهتر و سریعتری بر وضعیت مالی داشته باشند. این کنترل باعث میشود در صورت بروز مشکلات (مانند افزایش ۱۰% هزینههای عملیاتی فراتر از بودجه)، اقدامات لازم سریعتر انجام شود و زمان واکنش به بحرانهای مالی تا ۵۰% کاهش یابد. همچنین، زمینه برای تصمیمگیریهای بهتر فراهم میشود و عملکرد سازمان بهبود مییابد؛ به طوری که اجرای بهموقع توصیههای این گزارشها میتواند بهبود ۲۰ درصدی در کارایی تخصیص سرمایه را به دنبال داشته باشد.
گزارشگری مالی میاندورهای با تهیه و ارائه صورتهای مالی سالانه تفاوت دارد. استاندارد حسابداری شماره ۱ به گزارشگری سالانه میپردازد، در حالی که استاندارد شماره ۲۲ بر گزارشگری در دورههای کوتاهتر تأکید دارد. این تفاوت اصلی نیاز به سرعت (Time-Sensitivity) و دقت بیشتری در تهیه گزارشها ایجاد میکند. گزارشهای میاندورهای به موقعتر هستند، هرچند قابلیت اتکای آنها ممکن است به دلیل استفاده گستردهتر از برآوردها، تا ۷% پایینتر از گزارشهای سالانه باشد.
تاثیر گزارش مالی میان دورهای بر بازار سرمایه
تهیه و انتشار گزارشهای مالی میان دورهای باعث افزایش اعتماد ذینفعان به سازمان میشود و تعهد آن به شفافیت مالی را نشان میدهد. شرکتهای دارای اوراق سهام یا اوراق مشارکت عرضه شده به عموم، معمولا ملزم به انتشار این گزارشها هستند. سرمایهگذاران برای تحلیل بازار از آنها استفاده میکنند و میتوانند میزان تحقق سود پیشبینیشده هر سهم را بررسی کنند. عملکرد ضعیف یا قوی شرکت در کسب سود، بر قیمت سهام آن تاثیر مستقیم میگذارد؛ بهطوریکه ۱۰% انحراف مثبت در EPS اغلب منجر به افزایش ۲ تا ۵ درصدی قیمت سهام در کوتاهمدت میشود.
مسئولیت تهیه و ارائه گزارش مالی میاندورهای بر عهده هیئتمدیره یا سایر ارکان ادارهکننده واحد تجاری است. مراجع قانونی، انتشار آنها را برای واحدهای عمومی الزامی میدانند و این گزارشها باید ظرف مهلت تعیینشده (معمولا حداکثر ۶۰ روز تقویمی پس از پایان دوره میانی) منتشر شوند.
جمعبندی
استاندارد حسابداری شماره بیست و دو، گزارشگری مالی میان دورهای را برای دورههای کوتاهتر از یک سال تنظیم میکند و هدف آن بهروزرسانی اطلاعات صورتهای مالی سالانه و ارائه دادههایی درباره سود و جریانهای نقدی سازمان است. گزارشها بر اساس روش منفصل و با اصول شناخت و اندازهگیری مشابه صورتهای مالی سالانه تهیه میشوند. استفاده گسترده از برآوردها، سرعت و بهروزرسانی اطلاعات را امکانپذیر میکند. این گزارشها حداقل شامل صورتهای مالی فشرده و یادداشتهای توضیحی هستند و افشای رویدادها و فعالیتهای با اهمیت ضروری است. انتشار آنها موجب شفافیت، بهبود تصمیمگیری مدیران و کمک به سرمایهگذاران در ارزیابی تحقق سود پیشبینی شده هر سهم میشود.
