ترازنامه چیست؟ بررسی کامل اجزای ترازنامه
شرکت‌ها وضعیت مالی خود را در قالب انواع صورت‌های مالی گزارش می‌دهند. این صورت‌های مالی نقش اساسی در تحلیل بنیادی شرکت‌ها و بررسی وضعیت مالی آن‌ها دارند. ترازنامه یا همان بیلان، یکی از صورت‌های مالی اساسی است که در آن میزان دارایی، بدهی و حقوق صاحبان سهام یک شرکت مشخص می‌شود. در این مقاله به بررسی بخش‌های مختلف صورت وضعیت مالی یک شرکت (ترازنامه) پرداخته شده است.
ترازنامه چیست؟
ترازنامه یکی از صورت‌های مالی اساسی است که با نام صورت وضعیت مالی یا «Balance Sheet» شناخته می‌شود. در مواردی نیز به آن بیلان می‌گویند که در اصطلاح بانکی به معنای همان ترازنامه و در مفهوم به معنای پیداکردن تراز بدهی‌ها و سرمایه‌های شرکت است.
ترازنامه یا بیلان به عنوان یک گزارش حسابداری، وضعیت دارایی‌ها، بدهی‌ها و سرمایه یک واحد اقتصادی را در یک زمان مشخص نشان می‌دهد. این گزارش مالی، نقش بسیار مهمی در شفاف‌سازی وضعیت مالی واحد اقتصادی ایفا می‌کند. تصویر زیر یک نمونه ترازنامه شرکت را نشان می‌دهد. طبق این تصویر ترازنامه از 3 بخش دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام تشکیل می‌شود.
معادله اصلی حسابداری یا معادله ترازنامه مالی
تهیه ترازنامه حسابداری به‌وسیله حسابرسان در پایان دوره‌های مالی انجام می‌شود. همانطور که گفته شد ترازنامه از 3 قسمت اصلی شامل دارایی‌ها، بدهی‌ها و سرمایه تشکیل شده است. این سه قسمت، معادله اصلی حسابداری را تشکیل می‌دهند. معادله حسابداری به صورت زیر تعریف می‌شود:
دارایی = بدهی + سرمایه (حقوق صاحبان سهام)
هر شرکت یا سازمان، دارای اموال، منابع مالی و مطالباتی است که به آن‌ها دارایی گفته می‌شود. علاوه بر آن شرکت تعهداتی دارد که بدهی نامیده می‌شوند و باید از محل دارایی‌های آن شرکت یا سازمان پرداخت شود. همچنین مازاد دارایی بر بدهی را حق مالی سهامداران بر دارایی‌های آن می‌شناسند که سرمایه نام دارد. به بیان ساده، معادله اصلی حسابداری یا معادله ترازنامه نشان‌دهنده تساوی میان جمع کل دارایی‌ها با جمع کل بدهی‌ها به علاوه حقوق صاحبان سهام است. در ادامه به بررسی هر یک از اجزای ترازنامه پرداخته شده است.
دارایی‌ها در ترازنامه
ستون دارایی‌ها در بیلان نشان‌دهنده انواع دارایی‌های یک واحد اقتصادی است که به ترتیب سهولت تبدیل آن‌ها به نقدینگی از بالا به پایین قرار می‌گیرد. در صورت انجام ترتیب درست، سطح نقدینگی ارائه شده در ستون دارایی‌ها نمایانگر سطح سهولت تبدیل دارایی به نقدینگی خواهد بود. این قاعده با عنوان «کاهش نقدینگی» شناخته می‌شود و در تدوین ترازنامه، به سطح نقدینگی و قابلیت تبدیل دارایی‌ها به وجه نقد تاکید دارد. این نوع تنظیم در ترازنامه به مدیران و تصمیم‌گیرندگان اطلاعات کارآمدی ارائه می‌دهد تا بتوانند سهولت تبدیل دارایی‌ها به نقدینگی را مدیریت و ارزیابی کنند.
دارایی‌ها در ترازنامه حسابداری به دو دسته اصلی دارایی‌های جاری و دارایی‌های غیرجاری تقسیم می‌شوند.
دارایی‌های جاری
وجوه نقد: ارز و پول ذخیره‌شده در حساب بانکی در این نوع دارایی قرار می‌گیرند.
سرمایه‌گذاری‌های کوتاه مدت: اسناد مالی و سرمایه‌گذاری‌هایی مانند سرمایه‌گذاری در بازار سهام که می‌توانند به سرعت نقد شوند.
حساب‌های قابل نقد: مانند حساب‌های بانکی و سایر حساب‌های مشابه که در دسترس هستند.
موجودی مواد و کالا: مقدار مواد اولیه و محصولات موجود در انبار که پس از فروش یا طی عملیاتی به پول نقد تبدیل می‌شوند.
مخارج پیش پرداخت شده: هزینه‌ها و مخارجی که قبل از وقوع رخدادها و انجام عملیات‌های مربوط به شرکت پرداخت می‌شوند.
دارایی‌های غیرجاری
سرمایه‌گذاری‌های بلند مدت: شامل سپرده‌های بانکی بلندمدت و سرمایه‌گذاری در پروژه‌ها و منابعی که برای مدت طولانی به آن‌ها نیاز است.
دارایی‌های ثابت مشهود: مانند اموال، ساختمان‌ها و تجهیزاتی که برای فعالیت‌های طولانی مدت استفاده می‌شوند.
دارایی‌های نامشهود: ارزشی که در کتب حسابداری وجود دارد اما به‌صورت مستقل قابل نقدینگی نیست. علائم تجاری و ثبت اختراع از انواع این دارایی‌ها هستند.
بدهی‌ها در ترازنامه
ستون دوم ترازنامه مالی شامل دو بخش اصلی بدهی‌ها و سرمایه است که در ادامه انواع بدهی‌ها توضیح داده شده است.
بدهی‌های جاری: بدهی‌هایی که سررسید آن‌ها کمتر از یک سال است و به‌سرعت باید پرداخت شوند. این بدهی‌ها شامل بدهی بانکی، سود قابل پرداخت، اجاره، مالیات، تسهیلات، دستمزدهای قابل پرداخت و… هستند.
بدهی‌های غیرجاری: بدهی‌هایی که سررسید آن‌ها بیشتر از یک سال است. این ممکن است شامل دیون بلند مدت، بدهی‌های مالیاتی تعلیق شده و… باشد.
ترتیب بدهی‌ها نیز بر اساس سررسید پرداخت در ترازنامه قرار می‌گیرد و به تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کند تا ساختار سرمایه، سطح نقدینگی و میزان بدهی‌ها را ارزیابی کنند.
حقوق صاحبان سهام
حقوق صاحبان سهام از تفاضل بدهی از دارایی به دست می‌آید. این بخش از ترازنامه باتوجه به نوع فعالیت شرکت، شامل موارد مختلفی مانند افزایش سرمایه در جریان، صرف سهام، مازاد تجدید ارزیابی دارایی‌ها، سهام خزانه، سهام ممتاز و… هستند. در ادامه برخی از این موارد توضیح داده شده است.
سرمایه اولیه: آورده اولیه صاحبان سهام جهت تشکیل شرکت شامل این بخش می‌شود.
افزایش سرمایه در جریان: به میزان سرمایه‌ای گفته می‌شود که در پروسه افزایش سرمایه است و به زودی به سرمایه شرکت اضافه خواهد شد، اما هنوز پروسه قانونی این کار تمام نشده است. (در صورت کاهش سرمایه نیز این موا)
درآمد انباشته: که عبارت است از درآمد کسب‌و‌کار یا درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها که میان صاحبان سهام توزیع نشده و در شرکت نگهداری می‌شود.
فرم اصلی ترازنامه حسابداری
فرم ترازنامه به‌عنوان یک بخش اساسی از اسناد حسابداری شامل سه جز اصلی است:
- نام کامل واحد اقتصادی
- نام گزارش یا صورت وضعیت مالی
- تاریخ گزارش
لازم به ذکر است که تاریخ گزارش نباید به یک دوره زمانی اشاره کند، بلکه باید مرتبط با تاریخ مشخصی باشد.
واحد اندازه‌گیری در ترازنامه
واحد اندازه‌گیری استفاده شده برای ثبت اطلاعات مالی ترازنامه در ایران به ریال است که باید به‌طور دقیق در ترازنامه درج شود.
جمع حساب‌ها
جمع حساب‌ها به معنای جمع ستون‌های اول (دارایی) و دوم (بدهی + سرمایه) است. همانطور که در معادله اساسی حسابداری گفته شد، باید جمع حساب‌ها در دو بخش، یعنی حاصل جمع ارقام سمت راست با حاصل جمع ارقام سمت چپ برابر باشد. زیر این جمع‌ها نیز دو خط موازی کشیده می‌شود تا نشان دهد که ترازنامه به درستی بسته شده است. مفهوم کلمه «تراز» و تعریف ترازنامه در حسابداری نشان می‌دهد.
آشنایی با انواع شکل‌های ترازنامه
ترازنامه مالی یا بیلان به دو شکل حساب و گزارشی نوشته می‌شوند. در کشور ما ترازنامه به شکل گزارشی بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه هریک از این ترازنامه‌های حسابداری بررسی شده است:
شکل حساب
شکل حساب به صورت حرف T است که در بالا و در قسمت وسط این حرف عنوان ترازنامه ذکر می‌شود. ستون اول (سمت چپ) دارایی‌ها را نمایش می‌دهد و ستون دوم (سمت راست) بدهی‌ها و سرمایه (حقوق صاحبان سهام) را نشان می‌دهد. این شکل به خوبی تساوی و معادله حسابداری را نشان می‌دهد.
شکل گزارش
در شکل گزارش، ترازنامه به‌صورت عمودی نوشته می‌شود و تمامی اقلام در یک ستون قرار می‌گیرند. به این صورت که در ابتدا دارایی‌ها سپس حقوق مالکانه و در آخر نیز بدهی‌ها نوشته می‌شود.
تجزیه و تحلیل ترازنامه مالی
کارشناسان و تحلیلگران بنیادی برای تحلیل بنیادی و ارزش‌گذاری یک شرکت یا ایجاد فرصت‌های جدید سرمایه‌گذاری، در ابتدا به تحلیل ترازنامه می‌پردازند. باتوجه به اینکه ترازنامه حسابداری به‌عنوان ابزار اصلی برای ارزیابی وضعیت مالی در یک لحظه زمانی خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد، از طریق آن می‌توان به سوالاتی مانند وضعیت دارایی‌ها، وضعیت بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام و همچنین میزان تناسب میان دارایی‌ها و بدهی‌ها پاسخ داد.
متخصصان حسابداری تاکید دارند که پول نقد در این صورت مالی به‌عنوان مهم‌ترین مورد محسوب می‌شود. این به دلیل اهمیت بالای پول نقد در تامین نیازهای فوری و پوشش هزینه‌های ناگهانی است. اما در تجزیه و تحلیل ترازنامه شرکت باتوجه به نوع استفاده هر بخش می‌بایست به مواردی همچون حساب‌های دریافتی، سرمایه‌گذاری‌های کوتاه مدت، املاک و مستغلات، تجهیزات و موارد بدهی عمده توجه کرد.
تفاوت بین ترازنامه حسابداری و صورت سود و زیان
بیلان و صورت سود و زیان، اگرچه اطلاعات مالی مشابهی را فراهم می‌کنند، اما تفاوت‌های مهمی در موضوع و زمان گزارش‌دهی دارند که در ادامه به آن‌ها پرداخته شده است.
ترازنامه مالی
- موضوع گزارش: ترازنامه به وضعیت مالی یک واحد اقتصادی در یک نقطه زمانی معین می‌پردازد.
- اجزای اصلی: دارایی‌ها، بدهی‌ها و سرمایه صاحبان سهام.
- زمان گزارش‌دهی: در یک لحظه خاص از زمان.
صورت سود و زیان
- موضوع گزارش: صورت سود و زیان بر اساس عملکرد مالی یک واحد اقتصادی در یک دوره زمانی مشخص تمرکز دارد.
- اجزای اصلی: درآمدها، هزینه‌ها، سود (یا زیان).
- زمان گزارش‌دهی: در یک بازه زمانی مشخص نظیر یک سال مالی.
ترازنامه مالی و اطلاعات ارائه شده
ترازنامه اطلاعات مهمی ارائه می‌دهد که در درک و بررسی وضعیت مالی واحدهای اقتصادی بسیار کارآمد هستند. در ادامه به برخی از این اطلاعات پرداخته می‌شود:
- نقدینگی: اطلاعاتی درباره میزان نقدینگی در دسترس واحد اقتصادی ارائه می‌دهد. این اطلاعات برای مدیریت دارایی‌ها، بدهی‌ها، و تعهدات کوتاه مدت بسیار حائز اهمیت است.
- بهره‌وری: مقایسه صورت سود و زیان با ترازنامه به ارزیابی بهره‌وری کسب و کار کمک می‌کند. تحلیل دارایی‌ها در ترازنامه می‌تواند نشان دهنده کارایی کسب و کار در استفاده از دارایی‌ها باشد.
- ریسک: ترازنامه به مدیران اطلاعات مربوط به سطح ریسک مالی فعلی واحد اقتصادی را می‌دهد. مقایسه بدهی‌ها و دارایی‌ها به تحلیل ریسک‌های مالی کمک می‌کند.
مشکل تورم و ثبت با ارزش دفتری در ترازنامه
دارایی‌های یک شرکت در این صورت مالی با ارزش دفتری ثبت می‌شوند. ثبت با ارزش دفتری به معنای ثبت ارقام و دارایی‌ها با قیمت‌های اولیه خریداری شده است. به عبارت دیگر، اگر یک دارایی مانند ساختمان در سال 90 با قیمت 100 میلیون تومان خریداری شده باشد، تا زمانی که در ترازنامه نشان داده می‌شود، ارزش آن به این مقدار باقی می‌ماند و مواردی مانند تورم و تغییرات قیمت در طول زمان بر روی ارقام و ارزش دارایی‌ها لحاظ نمی‌شود. این مسئله باعث می‌شود مبالغ در ارزش دارایی‌ها ایجاد شده و ترازنامه به‌طور دقیق واقعیت وضعیت مالی واحد اقتصادی را نمایش ندهد.
باتوجه به میزان تورم در کشور ما، شرکت‌ها برای رفع این مشکل عموما هر چند سال یک بار نسبت به تجدید ارزیابی دارایی‌های خود اقدام می‌کنند.
جمع‌بندی
ترازنامه یا بیلان به واحدهای اقتصادی امکان تصمیم‌گیری درست در زمینه‌های نقدینگی، بهره‌وری، و مدیریت ریسک را می‌دهد و به مدیران کمک می‌کند تا تصمیمات موثرتری را اتخاذ کنند. همچنین سرمایه‌گذاران و تحلیلگران می‌توانند از آن برای ارزیابی وضعیت مالی یک شرکت استفاده کنند. افراد می‌توانند برای دسترسی به ترازنامه شرکت‌های بورسی به سایت codal.ir مراجعه و سپس در قسمت «جست‌وجوی اطلاعیه‌ها» نماد شرکت مد نظر را جست‌وجو کنند. سپس در بخش گروه اطلاعیه، گزینه «اطلاعات و صورت مالی سالانه» را انتخاب و به لیست صورت‌های مالی شرکت دسترسی داشته باشند.
