تولید ناخالص ملی چیست؟

تولید ناخالص ملی یا (Gross national product) که با حروف اختصاری (GNP) شناخته می‌شود، از مشتقات تولید ناخالص داخلی (GDP) و بیانگر کل ارزش ریالی تولیدات و خدمات ارائه شده توسط یک ملت است. در ادامه این مقاله به‌طور مفصل به بررسی این شاخص اقتصادی پرداخته شده است.

تولید ناخالص ملی به زبان ساده

GNP به عنوان یک شاخص مهم اقتصادی، نگاه ملی‌گرانه دارد. این شاخص در واقع ارزش پولی تولیدات و خدمات ارائه شده توسط افراد یک ملت (مقیم در داخل یا خارج از کشور) در یک بازه زمانی مشخص را محاسبه می‌کند. برای مثال اگر فرض کنیم ارزش تولیدات و خدمات ایرانیان داخل کشور هزار میلیارد ریال باشد و ارزش فعالیت‌های اقتصادی یا درآمدهای فردی ایرانی در کشور آلمان برابر با 100 میلیارد ریال باشد، به هزار میلیارد ریال، 100 میلیارد تومان افزوده خواهد شد. باتوجه به موارد ذکر شده این شاخص، میزان تولیدات و خدمات یک ملت را نشان می‌دهد.

تفاوت تولید ناخالص ملی و تولید خالص ملی

عاملی که تولید ناخالص را از خالص تمایز می‌دهد، مبحث استهلاک است. هر زمان از تولیدات ناخالص کاهش ارزش دارایی‌های ثابت همچون ملک و… کسر شود، ارزش تولیدات خالص به دست می‌آید. بنابراین تولید خالص ملی همان تولید ناخالص ملی است، با این تفاوت که هزینه‌های استهلاک از آن کسر می‌شود.

تفاوت شاخص‌های (GDP)، (GNP) و (GNI)

تولید ناخالص داخلی (GDP) ارزش پولی تولیدات و خدمات در یک بازه زمانی مشخص در داخل مرزهای کشور است، این در حالی است که تولید ناخالص ملی ارزش پولی تولیدات و خدمات افراد یک ملت حتی اگر خارج از کشور مقیم باشند را محاسبه می‌کند. درآمد ناخالص ملی (GNI) میزان ثروت یا درآمد افراد یک ملت را نشان می‌دهد. این شاخص با کسر درآمد افراد خارجی مقیم در کشور و افزودن درآمد شهروندان مقیم در خارج از کشور لحاظ می‌شود. 

روش‌های محاسبه تولید ناخالص ملی

برای محاسبه شاخص GNP از سه روش؛ تولید یا ارزش افزوده، درآمدها و مخارج یا هزینه‌ها استفاده می‌شود که در ادامه به تشریح آن پرداخته شده است:

روش تولید و یا ارزش افزوده

برای تعریف ارزش افزوده به زبان، می‌توان مثال تولید یک میز را در نظر گرفت. در ابتدا باید از چوب درختان به‌عنوان اصلی‌ترین مواد اولیه استفاده کرد. علاوه بر چوب برای ساخت میز به چسب، میخ، ابزارآلات و تجهیزات، نیروی کار و… نیاز است که تمامی این موارد شامل هزینه‌های تولید است. پس از ساخت میز، این کالا که محصول نهایی است، دارای ارزشی مازاد از کالاهای اولیه خواهد بود. اگر برای ساخت یک میز 1 میلیون تومان هزینه شده باشد و قیمت محصول نهایی 1 میلیون و 500 هزار تومان تعیین شود، تفاضل این دو عدد که 500 هزار تومان است، ارزش افزوده میز خواهد بود. این بدان معناست که با تولید یک میز 500 هزار تومان ارزش افزوده ایجاد شده است.

در اقتصاد یکی از روش‌های محاسبه شاخص GNP، جمع ارزش افزوده‌های تولیدات و خدمات یک ملت در یک دوره زمانی مشخص است. این روش اصلی‌ترین روش برای محاسبه حساب‌های ملی است.

روش درآمدها

در این روش برای محاسبه GNP، مجموع ارزش درآمدهای افراد با یک ملیت لحاظ می‌شود. درآمدها شامل حقوق و دستمزد، درآمد اجاره، سود سرمایه‌گذاری و سود شرکت‌ها است.

روش مخارج

در این روش محاسباتی برای GNP، مجموع هزینه‌های تولید و خدمات را برای شهروندان یک کشور (حتی اگر در خارج از کشور مقیم باشند) محاسبه می‌شود. هزینه‌ها شامل مصارف خانوارها، سرمایه‌گذاری‌ها، خریدهای دولت و خالص صادرات است.

تولید ناخالص ملی به قیمت بازاری

در روش محاسباتی ارزش افزوده یا تولید برای شاخص GNP (تولید ناخالص ملی)، عمدتا میزان مالیات بیش از ارزش افزوده خواهد شد. بنابراین برای محاسبه، مبلغ مالیات را به ارزش افزوده تولید که بر اساس سال پایه تعیین شده، اضافه خواهند شد که به آن تولید ناخالص ملی به روش بازاری گفته می‌شود.

انواع GNP یا تولید ناخالص ملی

شاخص تولید ناخالص ملی یا (GNP) به دو نوع (GNP) اسمی و (GNP) حقیقی تقسیم می‌شوند. علت این دسته‌بندی در واقع واقعی‌تر کردن قیمت‌ها و محاسبه دقیق‌تر میزان تولیدات و خدمات است، چرا که ممکن است افزایش GNP به علت رشد قیمت‌ها براثر تورم باشد.

سرانه تولید ناخالص ملی (GNP)

برای سنجش میزان درآمدهای کل ملت‌ها، ارزش به دست آمده GNP را تقسیم بر تعداد جمعیت افراد با یک ملیت می‌کنند. با این روش مشخص خواهد شد که میزان درآمد هر فرد چقدر است و سهم آن فرد در GNP به چه اندازه است.

عمدتا برای قیاس وضعیت اقتصادی و سطح رفاه افراد یک ملت، سرانه تولید ناخالص ملی هر کشور با کشور دیگر مقایسه می‌شود که البته بسیاری معتقدند این قیاس چندان درست نیست، چرا که سطوح قیمتی در کشورها با یکدیگر برابر نیست و ممکن است رشد هزینه‌ها کیفیت و سطح رفاه افراد را کاهش دهد.

تفاوت GNP اسمی و GNP حقیقی

برای محاسبه شاخص GNP اسمی قیمت جاری کالاها و خدمات نهایی ضرب در مقدار آن می‌شود. این در حالی است که جهت محاسبه GNP حقیقی مقدار کالاها و خدمات ضرب در قیمتی ثابت در یک سال پایه می‌شود. سال پایه در واقع سالی است که قیمت‌ کالا و خدمات بر اساس قیمت‌های همان سال تعیین می‌شود و جهت از دست نرفتن مفهوم قیمت، هر چند سال یک بار به سال‌های جدیدتر تغییر می‌کند.

تولید ناخالص ملی ایران بر اساس فعالیت‌های اقتصادی

برای نمایش واقعی‌تر میزان GNP کشور، ارزش تولیدات و خدمات در بخش‌های مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد. بنابراین برای گروه‌های مختلف اقتصادی در کشور اعم از گروه کشاورزی، نفت و پتروشیمی، صنایع و معادن و خدمات و زیرگروه‌های هر بخش جداگانه میزان GNP به صورت فصلی و سالانه محاسبه می‌شود. این امر نشان می‌دهد رشد اقتصادی بیشتر ماحصل کدام بخش اقتصادی کشور بوده یا کدام بخش در این خصوص ضعیف عمل کرده است.

ایرادات تولید ناخالص ملی کشورها

علیرغم این‌که میزان رشد اقتصادی یک ملت با شاخص GNP مشخص می‌شود، اما نقدهای بسیاری از سوی اقتصاددانان بر این شاخص‌ها وارد شده است که می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• عدم محاسبه کسب و کارهای خانگی، کسب و کارهای غیررسمی و ثبت نشده
• در نظر نگرفتن معضل قاچاق کالا
• در دسترس نبودن اطلاعات کل تولیدات کشور و کسب آمارهای نادرست
• عدم محاسبه درآمد ماحصل از خرید و فروش کالاهای دست دوم
• خروج درآمد افراد خارجی از کشور

عوامل موثر بر تولید ناخالص ملی

از جمله عوامل موثر بر میزان تولیدات ناخالص ملی به موارد ذیل می‌توان اشاره کرد:

• رشد جمعیت
• کارآمدی نیروی کار
• میزان سرمایه فیزیکی و انسانی
• فناوری و تکنولوژی
• میزان صادرات و واردات
• تورم
• نحوه سیاست‌گذاری‌ها

مقایسه GNP کشورها

از سال 2018 میلادی تا سال 2022 میلادی کشور آمریکا به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا، بیشترین ارزش دلاری GNP را داشت. ارزش تولید ناخالص ملی این کشور در سال 2022 برابر با 25 هزار میلیارد دلار بوده است. این کشور 25 درصد از ارزش تولیدات ناخالص ملی در کل دنیا را دارد. پس از آمریکا، دومین اقتصاد بزرگ دنیا، کشور چین است. ارزش تولیدات ناخالص ملی این کشور در سال گذشته برابر با 18 هزار میلیارد دلار بوده است. سهم این کشور در تولیدات کل حدود 18 درصد است.

در جدول ذیل میزان تولیدات ناخالص ملی (GNP) را برای 20 اقتصاد بزرگ دنیا از سال 2018 تا 2022 مشاهده می‌کنید. ارقام جدول براساس واحد پولی دلار است.

نمودار تولید ناخالص ملی ایران

نمودار ذیل روند رشد و یا افت نرخ تولید ناخالص و درآمدهای خالص ملی را از سال 1391 تا 1401 نشان می‌دهد. این تغییرات به دو روش و با در نظر گرفتن قیمت‌های ثابت (سال پایه 1395) و قیمت‌های جاری در نظر گرفته شده است.