ضرایب پوشش ریسک یونانی چیست و چه کاربردی در آپشن دارند؟
ضرایب پوشش ریسک یونانی مشتقات جزئی قیمت آپشن نسبت به عوامل کلیدی بازار هستند و به معامله‌گر کمک میکنند تا واکنش قیمت اختیار را نسبت به حرکت قیمت دارایی پایه، گذر زمان، تغییر نوسان ضمنی و تغییر نرخ بهره اندازه‌گیری کند و ریسک را فعالانه پوشش دهد.
پنج ضریب اصلی در مدیریت ریسک آپشن
پوشش ریسک در معاملات آپشن بدون درک ضرایب یونانی ممکن نیست. این ضرایب به سرمایهگذار نشان میدهند که هر تصمیم معاملاتی چه میزان به نوسان، زمان یا نرخ بهره حساس است و چگونه می‌تواند بر سود یا زیان اثر بگذارد. معامله‌گر حرفهای با شناخت دقیق این ضرایب، می‌تواند پورتفوی خود را طوری تنظیم کند که در برابر تغییرات بازار، پایداری بیشتری پیدا کند و نوسانات پیش‌بینی‌ناپذیر را مهار کند. هرکدام از ضرایب پوشش ریسک یونانی زاویه‌ای از حساسیت آپشن را نشان می‌دهد:
| ضرایب پوشش ریسک یونانی | |||
| ضریب | تعریف | کاربرد اصلی | نکته کلیدی |
| دلتا (Δ) | نشان می‌دهد قیمت آپشن با تغییر دارایی پایه چقدر تغییر میکند. | خنثی‌سازی جهت حرکت بازار (Delta Hedge) | هرچه آپشن بیشتر در سود باشد، دلتا بزرگ‌تر میشود. |
| گاما (Γ) | سرعت تغییر دلتا نسبت به قیمت دارایی را نشان می‌دهد. | کنترل ریسک غیرخطی و ثبات دلتا | گامای بالا نیاز به تنظیم مکرر پوشش دلتا را ایجاد میکند. |
| تتا (Θ) | کاهش ارزش آپشن با گذر زمان را نشان می‌دهد. | سنجش اثر زمان بر سود یا زیان قرارداد | زوال زمانی در روزهای پایانی شتاب می‌گیرد. |
| وگا (V) | حساسیت آپشن به نوسان ضمنی را اندازه‌گیری میکند. | پوشش نوسان و مدیریت شوک‌های بازار | افزایش نوسان ارزش آپشن را بالا می‌برد. |
| رو (ρ) | اثر تغییر نرخ بهره بر قیمت آپشن را نشان می‌دهد. | ارزیابی اثر سیاست پولی بر معاملات بلندمدت | افزایش نرخ بهره کال را گران‌تر و پوت را ارزان‌تر میکند. |
دلتا (Delta)
دلتا یکی از بنیادی‌ترین ضرایب پوشش ریسک یونانی است که میزان حساسیت قیمت آپشن را نسبت به تغییر قیمت دارایی پایه نشان می‌دهد. این ضریب عددی بین ۱- تا ۱+ دارد و جهت و شدت حرکت قیمت اختیار را نسبت به دارایی اصلی مشخص میکند.
دلتا شاخص اصلی جهت‌گیری پرتفوی در برابر نوسانات بازار است. سرمایهگذاران حرفهای با محاسبه دلتا کل سبد، ارزیابی میکنند که با یک درصد تغییر در قیمت دارایی پایه، ارزش کل پرتفوی چه مقدار تغییر میکند. در استراتژیهای پوشش ریسک فعال، موقعیت‌های خرید و فروش به گونه‌ای تنظیم می‌شوند که مجموع دلتا نزدیک صفر بماند و اثر نوسان‌های کوتاه‌مدت خنثی شود. درک رفتار دلتا در انواع آپشن برای تصمیم‌گیری دقیق ضروری است:
اختیار خرید (Call): دلتا بین ۰ تا ۱ و رابطه‌ای مستقیم با قیمت دارایی دارد؛ افزایش قیمت دارایی، ارزش آپشن را بالا می‌برد.
اختیار فروش (Put): دلتا بین ۰ تا ۱- و رابطه‌ای معکوس با قیمت دارایی دارد؛ کاهش قیمت دارایی، ارزش آپشن را افزایش می‌دهد.
شدت واکنش دلتا به وضعیت قرارداد بستگی دارد:
- در سود (ITM): دلتا نزدیک به ۱ یا ۱- است.
- در قیمت (ATM): دلتا حدود ۰٫۵+ یا ۰٫۵- است.
- در زیان (OTM): دلتا به صفر نزدیک میشود.
اگر دلتای یک اختیار خرید ۰٫۶۰ باشد، با افزایش ۱ تومان در قیمت دارایی پایه، ارزش آپشن حدود ۰٫۶ تومان رشد میکند. بنابراین، رشد ۵۰ تومانی در قیمت دارایی موجب افزایش تقریبی ۳۰ تومانی در ارزش قرارداد میشود.
گاما (Gamma)
گاما نرخ تغییر دلتا را نسبت به نوسان قیمت دارایی پایه اندازه‌گیری میکند و نشان می‌دهد که دلتا با چه سرعتی به تغییرات بازار واکنش نشان می‌دهد. این ضریب در واقع «شتاب دلتا» و معیاری از پویایی پرتفوی در برابر نوسانات شدید است.
در استراتژیهای حرفهای، گاما شاخصی برای سنجش میزان نیاز پرتفوی به بازتنظیم دلتا محسوب میشود. زمانی که گاما بالا باشد، دلتا سریع‌تر تغییر میکند و معامله‌گر باید موقعیت خود را مکررا تعدیل کند تا ریسک جهت‌دار کنترل شود. به همین دلیل صندوق‌های پوشش ریسک از ترکیب قراردادهای استرادل (Straddle) و استرنگل (Strangle) برای حفظ ثبات دلتا و کاهش حساسیت پرتفوی به نوسان‌های بزرگ استفاده میکنند.
ویژگی‌های کلیدی گاما:
- این عدد اغلب مقداری مثبت دارد، اما تاثیر آن بر سود یا زیان معامله، بسته به موقعیت معامله‌گر (خرید یا فروش آپشن) متفاوت است.
- برای خریداران آپشن، گامای بالا سودآور است چون دلتا سریع‌تر به نفع آنها حرکت میکند.
- برای فروشندگان آپشن، گامای بالا پرریسک است چون دلتا ممکن است ناگهانی تغییر کند.
- بیشترین مقدار گاما در آپشن‌های در قیمت (ATM) مشاهده میشود و با فاصله‌گرفتن از این سطح کاهش می‌یابد.
- نزدیک‌شدن به سررسید یا تغییر نوسان ضمنی، مقدار گاما را دگرگون میکند.
اگر دلتای اولیه یک کال برابر با ۰٫۴۰ و گاما ۰٫۱۰ باشد، با افزایش ۱ ریالی در قیمت دارایی پایه، دلتا به ۰٫۵۰ برسد و در صورت کاهش همان مقدار، دلتا به ۰٫۳۰ افت میکند. این تغییر نشان می‌دهد گاما چگونه سرعت واکنش دلتا را نسبت به حرکت دارایی اصلی تعیین میکند.
تتا (Theta)
تتا يا زوال زمانی، نرخ کاهش ارزش آپشن بر اثر گذر زمان را نشان می‌دهد. این ضریب یکی از مهمترین شاخص‌ها در مدیریت ریسک زمانی و تصمیم‌گیری درباره نگهداری یا بستن موقعیت‌های اختیار معامله است.
تتا در واقع ابزاری برای سنجش هزینه فرصت نگهداری آپشن است. سرمایه‌گذارانی که اختیار خرید یا فروش را نگه می‌دارند، حتی در صورت ثبات بازار، با کاهش ارزش زمانی مواجه می‌شوند. تحلیلگران حرفهای با بررسی منحنی تتا، زمان بهینه خروج از موقعیت را تعیین میکنند یا با فروش آپشن‌های کوتاه‌مدت، جریان درآمدی برای جبران این زوال ایجاد میکنند.
ویژگی‌های کلیدی تتا:
- زوال زمانی در روزهای پایانی سررسید به‌ویژه در ۳۰ روز آخر شدیدتر میشود.
- آپشن‌های در قیمت (ATM) بیشترین تتا را دارند، زیرا ارزش زمانی بالایی دارند.
- آپشن‌های در سود (ITM) و در زیان (OTM) تتای کمتری دارند.
- تتا برای خریداران منفی است (زیان زمانی)، و برای فروشندگان مثبت است (سود از گذر زمان).
اگر تتای یک اختیار خرید برابر با ۰٫۰۲- باشد، ارزش قرارداد روزانه به همین میزان کاهش می‌یابد. در نتیجه، پس از ۱۰ روز، در صورت ثبات قیمت دارایی، ارزش آپشن حدود ۰٫۲ تومان کمتر خواهد شد.
وگا (Vega)
وگا نشان می‌دهد قیمت آپشن تا چه اندازه نسبت به تغییرات نوسان ضمنی (Implied Volatility) حساس است. نوسان ضمنی بیانگر پیش‌بینی بازار از میزان نوسانات آینده قیمت دارایی پایه است و افزایش آن معمولا باعث رشد ارزش آپشن میشود.
در بازارهای پرنوسان، وگا نقش حیاتی در کنترل ریسک دارد. وقتی نوسان ضمنی افزایش یابد، قیمت آپشن‌ها بالا می‌رود و پرتفوی در معرض ریسک افزایش هزینه‌های پوشش قرار می‌گیرد. معاملهگران حرفهای برای مدیریت این ریسک از استراتژیهای اسپرد تقویمی (Calendar Spread) یا ترکیب آپشن‌های با وگا متفاوت استفاده میکنند تا اثر تغییر نوسان بر ارزش پرتفوی خنثی شود.
ویژگی‌های کلیدی وگا:
- در آپشن‌های در قیمت (ATM) بیشترین مقدار را دارد، زیرا بیشترین حساسیت به تغییرات نوسان را دارند.
- در آپشن‌های در سود (ITM) و در زیان (OTM) تاثیر وگا کمتر است.
- هرچه زمان تا سررسید طولانی‌تر باشد، مقدار وگا بیشتر و اثر آن بر ارزش آپشن قوی‌تر میشود.
اگر وگای یک اختیار خرید ۰٫۲۵ باشد و نوسان ضمنی از ۱۸ درصد به ۲۳ درصد افزایش یابد (۵ درصد رشد)، قیمت آپشن به اندازه ۱٫۲۵ تومان افزایش می‌یابد. در نتیجه، اگر قیمت اولیه آپشن ۱۲ تومان باشد، پس از تغییر نوسان ضمنی، ارزش آن به حدود ۱۳٫۲۵ تومان می‌رسد.
رو (Rho)
رو میزان حساسیت قیمت آپشن را نسبت به تغییرات نرخ بهره بدون ریسک نشان می‌دهد. این ضریب برای تحلیل اثر سیاست‌های پولی بر ارزش قراردادهای آپشن و مدیریت پرتفوی در دوره‌های تغییر نرخ بهره کاربرد دارد.
در عمل، رو به سرمایهگذاران نهادی کمک میکند تا سناریوهای احتمالی افزایش یا کاهش نرخ بهره را شبیه‌سازی کنند و با تنظیم ترکیب اختیار خرید و فروش، اثر تغییر نرخ بهره را بر بازده پرتفوی کاهش دهند.
ویژگی‌های کلیدی رو:
- افزایش نرخ بهره معمولا قیمت اختیار خرید (Call) را بالا می‌برد، زیرا هزینه فرصت نگهداری وجه نقد افزایش می‌یابد.
- افزایش نرخ بهره به طور معمول ارزش اختیار فروش (Put) را کاهش می‌دهد.
- اثر رو در آپشن‌های بلندمدت (Long-Dated Options) قوی‌تر است، چون نرخ بهره در دوره‌های زمانی طولانی‌تر تاثیر بیشتری دارد.
اگر قیمت یک اختیار خرید ۲,۵۰۰ تومان و رو آن ۰٫۱۵ باشد، افزایش ۱ درصد در نرخ بهره موجب رشد حدود ۱۵۰ تومان در قیمت آپشن میشود و ارزش آن به حدود ۲,۶۵۰ تومان می‌رسد.
جمع‌بندی
شناخت و به‌کارگیری ضرایب پوشش ریسک یونانی، پیش‌شرط طراحی استراتژیهای پایدار در معاملات اختیار است. معامله‌گر با استفاده از ضرایب پوشش ریسک یونانی می‌تواند پایداری پرتفوی را در برابر شوک‌های بازار افزایش دهد، کارایی سرمایه را بهبود بخشد و احتمال خطای تصمیم‌گیری را کاهش دهد.
سوالات متداول
ضرایب یونانی، شاخصهایی هستند که حساسیت قیمت آپشن را نسبت به تغییر قیمت، زمان، نوسان یا نرخ بهره نشان میدهند و ابزار اصلی کنترل ریسک در معاملات اختیار به شمار میآیند.
دلتا مهمترین ضریب برای سنجش جهت بازار است و در استراتژیهای پوشش ریسک بیشتر استفاده میشود، اما در کنار آن تتا و وگا نیز برای مدیریت زمان و نوسان اهمیت دارند.
بله، معاملهگران حرفهای ضرایب هر موقعیت را تجمیع میکنند تا دلتا، گاما یا وگای کل پرتفوی مشخص شود و بتوانند کل ریسک را دقیقتر مدیریت کنند.
با تحلیل ضرایب یونانی، سرمایهگذار میفهمد پرتفویاش به کدام عامل بازار حساستر است و با تنظیم موقعیتها، نوسان، زمان یا نرخ بهره را بهتر کنترل میکند.
