ریسک نکول یا ریسک اعتباری چیست؟

در دنیای پویای مالی، مدیریت موثر ریسک‌ها فقط یک ضرورت نیست، بلکه ویژگی بارز نهادهای مالی موفق است. در میان انواع مختلف ریسک، ریسک نکول یا ریسک اعتباری به عنوان یکی از مهم‌ترین ریسک‌ها مطرح می‌شود.

این نوع ریسک برای وام‌ها، انواع اوراق همچون اوراق مشتقه و به طور کلی بدهی مطرح می‌شود. درک و مدیریت این ریسک برای وام‌دهندگان و سرمایه‌گذاران جهت محافظت از سرمایه‌گذاری‌های خود ضروری است. برای درک ریسک نکول، باید اهمیت آن در دنیای مالی تشریح شود. به همین منظور در این مقاله هر آن‌چه که لازم است در خصوص ریسک نکول گفته شود، ارائه شده است.

• پیشنهاد می‌شود مقاله مدیریت ریسک چیست؟ را بخوانید…

تعریف ریسک نکول چیست؟

نکول در زبان عربی به معنای عدم قبول، خودداری یا رد است. ریسک نکول که به عنوان ریسک اعتباری نیز شناخته می‌شود، یک مفهوم کلیدی در امور مالی است که به احتمال ناتوانی وام‌گیرنده در انجام تعهدات مالی قراردادی خود اشاره دارد. در واقع زمانی که وام‌گیرنده دارای رتبه اعتباری ضعیف و جریان نقدی محدود باشد، احتمال ریسک نکول بیشتری وجود دارد.

در دنیای مالی و بدهی، اساسا این خطر وجود دارد که وام‌گیرنده بدهی خود را پرداخت نکند یا اصطلاحا نکول کند. این ریسک برای وام‌دهندگان مهم است، زیرا می‌تواند بر نرخ بهره و شرایط وام تأثیر بگذارد. درک ریسک نکول برای اتخاذ تصمیمات مالی آگاهانه و مدیریت ریسک در دنیای مالی بسیار مهم است. از طرفی، ریسک نکول فقط برای وام‌گیرندگان اعمال نمی‌شود، بلکه برای شرکت‌هایی که اوراق منتشر می‌کنند نیز وجود دارد.

هنگامی که یک شرکت اوراق منتشر می‌کند، شرکت از سرمایه‌گذاران پول قرض می‌گیرد و متعهد می‌شود که مبلغ وام گرفته شده (اصل) را در یک تاریخ مشخص ( تاریخ سررسید) بازپرداخت و تا آن تاریخ سود دوره‌ای را بپردازد. اگر شرکت دچار مشکل مالی شود و نتواند سود یا اصل سرمایه را بازپرداخت کند، نکول ایجاد شده و سرمایه‌گذاران متحمل ضرر می‌شوند.

مدیریت ریسک نکول چیست؟

مدیریت ریسک نکول موثر شامل یک سری اقدامات سیستماتیک است که برای کاهش زیان‌های احتمالی طراحی شده‌اند. این مدیریت با ارزیابی کامل اعتبار وام‌گیرنده از طریق ترکیبی از تحلیل‌های کمی و کیفی آغاز می‌شود. موسسات مالی از استراتژی‌های متنوعی از جمله مدل‌های امتیازدهی اعتباری، سیستم‌های رتبه‌بندی ریسک و تجزیه و تحلیل صورت‌های مالی دقیق استفاده می‌کنند.

این روش‌ها به شناسایی وام‌گیرندگان پرریسک و تنظیم شرایط وام بر این اساس کمک می‌کند.در این خصوص نظارت مستمر بسیار مهم است. موسسات مالی با بررسی منظم وام‌های معوق و ارزیابی شرایط اقتصادی که می‌تواند بر توانایی بازپرداخت وام‌گیرندگان تأثیر بگذارد، می‌توانند به طور فعال سبد اعتباری خود را مدیریت و اقدامات اصلاحی را قبل از وقوع نکول انجام دهند.

در این خصوص مدیریت ریسک شامل شناسایی، ارزیابی و کاهش ریسک نکول است. این چارچوب قوی تضمین می‌کند که موسسات مالی می‌توانند تعادل سالمی بین ریسک و بازده حفظ کنند.

اثر ریسک نکول بر نرخ بهره

سطح ریسک نکول می‌تواند تا حد زیادی بر نرخ بهره وام یا اوراق تأثیر بگذارد. ریسک نکول بالاتر منجر به نرخ بهره بالاتر و ریسک نکول کمتر منجر به کاهش نرخ بهره می‌شود. به همین دلیل است که اوراق شرکتی معمولاً نرخ بهره بالاتری نسبت به اوراق دولتی دارند. به طور کلی شرکت‌ها در مقایسه با دولت ریسک نکول بالاتری دارند.

بنابراین بسیاری این ریسک را به عنوان دلیلی برای رفتار پیشروی نرخ بهره می‌دانند. نکته مهم آن است که هر چه زمان اخذ بدهی طولانی‌تر باشد، ریسک نکول بیشتر و در نتیجه نرخ بهره بیشتر می‌شود. به همین دلیل است که وام‌های بلندمدت نرخ بهره بالاتری دارند.

دلایل تغییر در میزان ریسک نکول

با توجه به تغییرات اقتصادی گسترده یا تغییرات مالی در شرکت‌ها، ریسک نکول نیز می‌تواند تغییر کند. دلیل این امر این است که رونق و رکود اقتصادی می‌تواند بر درآمد شرکت‌ها یا افراد تأثیر بگذارد. در زمان رونق اوضاع کسب و کارها خوب است و در نتیجه افراد و شرکت‌ها درآمد بیشتر و در زمان رکود، کسب و کارها وضعیت وخیمی دارند که منجر به رشد نرخ بیکاری و کاهش درآمدها می‌شود.

بنابراین، وضعیت اقتصادی بر صلاحیت افراد و شرکت‌ها برای پرداخت سود بدهی یا بازپرداخت خود بدهی تأثیر می‌گذارد. علاوه بر این، برای شرکتی که کنترل و انعطاف لازم بر قیمت‌گذاری ندارد، عواملی همچون افزایش رقابت، رشد هزینه‌ها و سایر عوامل مالی از این دست ممکن است بر توانایی بازپرداخت آن‌ها تأثیر بگذارد.

برای کاهش ریسک نکول، شرکت‌ها باید جریان نقدی کافی و درآمد خالص ایجاد کنند.علاوه بر وام‌گیرندگان، ریسک نکول برای صاحبخانه‌ها و مدیران دارایی نیز اهمیت زیادی دارد، زیرا مستقیما بر درآمد و سود بالقوه آن‌ها تاثیر می‌گذارد. اگر مستاجر نتواند اجاره خود را بپردازد، می‌تواند منجر به خسارات مالی، اختلافات قانونی و آسیب احتمالی به ملک اجاره‌ای شود.

نحوه ارزیابی ریسک نکول

برای ارزیابی ریسک نکول باید به موارد ذیل توجه شود:

رتبه‌بندی اعتباری: می‌توان با رتبه‌بندی ارائه شده توسط موسسات و شرکت‌های رتبه‌بندی اعتباری که اتفاقا در ایران نیز فعالیت دارند، به میزان این ریسک دسترسی پیدا کرد. بنابراین براساس رتبه‌بندی شرکت‌ها از سطح AAA تا D رتبه‌بندی می‌شوند.

برای رتبه‌بندی اعتباری از مدل‌های مختلفی استفاده می‌شود که مدل‌های لوجیت و پروبیت، تحلیل تفکیک خطی، مدل کی‌ام‌وی، مدل‌های شبکه عصبی و … شامل آن می‌شود. در ایران از سال ۱۳۹۶ شرکت‌های رتبه‌بندی فعالیت دارند. بنابراین استعلام ریسک اعتباری به کمک موسسات اعتباری تسهیل خواهد شد.

عملکرد گذشته و نتایج فصلی: می‌توان رتبه یک شرکت یا فرد را با عملکرد گذشته آن ارزیابی کرد، مثلاً اگر شرکتی در گذشته در بازپرداخت بدهی خود نکول کرده باشد، ریسک نکول آن بالا است، یا اگر عملکرد مالی سه ماهه ضعیفی از خود منتشر کرده باشد، احتمال زیان و ریسک بسیار وجود دارد.

موقعیت بازار و وام‌گیرنده: اگر شرکت یا وام‌گیرنده شهرت بالاتری در بازار داشته باشند، به این معنی است که شرکت یا وام گیرنده، سرقفلی بسیار خوبی دارد. یعنی به واسطه برند و شهرت، مشتریان بالایی دارد. پس می‌توان به وام‌گیرنده اعتماد کرد و بر اساس شهرت در بازار سرمایه‌گذاری کرد یا پول را قرض داد با این دید که وام‌گیرنده بر شرایط نامساعد غلبه خواهد کرد.

نوع وام‌گیرنده: برای ارزیابی باید ماهیت وام‌گیرنده را ارزیابی کرد. اگر وام‌گیرنده یک شرکت دولتی باشد، احتمال ضرر کم می‌شود. بنابراین ریسک نکول کمتر خواهد بود. در حالی که اگر وام‌گیرنده شرکت خصوصی تازه تاسیس باشد، احتمال ریسک بیشتر وجود دارد.

از طرفی به صورت فردی نیز باید گفت که اعتبار شرکت‌ها بیشتر از افراد است. اما وامی که شرکت‌ها دریافت می‌کنند، عمدتا ارقام بالایی دارد. در نتیجه ریسک نکول در بدهی شرکتی اهمیت بالاتری دارد.

نرخ نکول چگونه محاسبه می‌شود؟

میزان ریسک براساس یک نرخ که به آن نرخ نکول گفته می‌شود، محاسبه می‌شود. نرخ نکول، در واقع درصد وام‌های پرداخت نشده پس از تاخیر طولانی است که جهت ارزیابی ریسک اعتباری وام‌دهندگان و سلامت کلی اقتصاد از آن استفاده می‌شود. برای محاسبه نرخ نکول تعداد وام‌های نکول شده را بر تعداد وام‌ها تقسیم و حاصل را در عدد 100 ضرب می‌کنند.

جمع‌بندی

ریسک نکول به‌عنوان ریسکی در نظر گرفته می‌شود که وام‌دهنده هنگام قرض دادن پول به شخصی متحمل می‌شود. این‌که آیا وام‌گیرنده قادر به بازپرداخت مبلغ مورد نیاز در مورد تعهدات بدهی است یا خیر، مشخص نیست. به طور کلی، سرمایه‌گذاران و وام‌دهندگان همواره در معرض خطر نکول قرار دارند. بنابراین همواره ارزیابی ریسک نکول وام‌گیرنده بخش اساسی استراتژی مدیریت ریسک اعتباری است. تعیین سلامت مالی یک شرکت نیز در سنجش این ریسک، ضروری است.