شرکت سهامی عام چیست و چه تفاوتی با سهامی خاص دارد؟
شرکت سهامی عام، یکی از انواع شرکت‌های تجاری است که بخشی از سرمایه آن از طریق فروش سهام به عموم مردم تامین میشود. در این ساختار، موسسان شرکت تنها بخشی از سرمایه (حداقل 20 درصد) را فراهم می‌کنند و بخش دیگر با پذیرهنویسی عمومی و مشارکت مردم جمع‌آوری میشود. هر فرد با خرید سهام، به اندازه ارزش اسمی سهام خود در سود و زیان شرکت شریک است و مسئولیتی بیش از مبلغ اسمی سهم ندارد.
سهام این شرکت‌ها معمولا پس از ثبت رسمی، در بورس یا فرابورس قابل خرید و فروش است. بر اساس قانون، تنها شرکت‌هایی مجاز به عرضه عمومی سهام هستند که از نظر سرمایه، شفافیت مالی و اعتبار حقوقی، شرایط تعیین‌شده توسط سازمان بورس و اوراق بهادار را داشته باشند. بنابراین، شرکت سهامی عام ساختاری است که سرمایه آن از مشارکت عمومی مردم شکل می‌گیرد و مالکیت در آن میان سهامداران متعددی تقسیم میشود؛ مدلی که امکان تامین مالی شفاف، گسترده و قانونی را برای توسعه فعالیت‌های اقتصادی فراهم میکند.
ساختار و نحوه تامین سرمایه در شرکت سهامی عام
در زمان تاسیس، موسسان شرکت سهامی عام موظف هستند حداقل ۲۰ درصد از سرمایه شرکت را خودشان تعهد کنند و دست‌کم ۳۵ درصد از مبلغ تعهدشده را در حسابی به نام شرکت در شرف تاسیس واریز نمایند. باقی سرمایه از طریق پذیرهنویسی عمومی و فروش سهام به مردم تامین میشود. این فرآیند که در مواد ۶ و ۷ «لایحه اصلاحی قانون تجارت» ذکر شده، پایه مشارکت عمومی در شکل‌گیری شرکت است. ارزش اسمی سهام عام، مبنای محاسبه سرمایه ثبت‌شده و تعهد هر سهامدار محسوب میشود و پایه حقوقی مشارکت او در سود و زیان شرکت را مشخص میکند.
مشارکت مردمی در تامین مالی شرکت سهامی عام
یکی از تفاوت‌های اساسی شرکت سهامی عام با سهامی خاص، نحوه تامین سرمایه و مشارکت عمومی است. در شرکت سهامی خاص، تمام سرمایه از سوی موسسان تامین میشود؛ اما در سهامی عام، بخش قابل‌توجهی از سرمایه از طریق فروش سهام به مردم جمع‌آوری میشود. این سازوکار، امکان تجمیع سرمایه‌های خرد و تبدیل آن به منابع مالی کلان را فراهم میکند و راهی برای اجرای پروژه‌های بزرگ ملی و صنعتی به شمار می‌رود.
به همین دلیل در پاسخ به پرسش «منظور از سهام عام چیست؟» می‌توان گفت سهام عام همان سهامی است که برای عموم مردم عرضه میشود تا هر فرد بتواند در مالکیت و منافع شرکت شریک شود. این الگوی تامین مالی در سطح بین‌المللی نیز به‌عنوان یکی از پایه‌های اقتصاد مدرن شناخته میشود؛ موضوعی که نهادهای بین‌المللی نیز بر اهمیت آن تاکید دارند؛ همان‌گونه که در گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) آمده است:
“Public companies enable the aggregation of small individual savings into large-scale productive investments.”
OECD (2023)
ارزش و انتقال سهام در شرکت سهامی عام
در شرکت سهامی عام، هر فرد به میزان سهامی که دارد، در مالکیت شرکت شریک است. ارزش سهام عام در نظام مالی به دو شکل ارزش اسمی و ارزش بازار تعریف میشود. ارزش اسمی، مبلغی ثابت است که در اساسنامه شرکت درج میشود و مبنای پذیرهنویسی و محاسبه سرمایه اولیه قرار می‌گیرد. در مقابل، ارزش بازار سهام عام عددی متغیر است که بر پایه عرضه و تقاضا، سودآوری شرکت و شرایط اقتصادی کشور تغییر میکند.
نکته مهم آن است که سهام این شرکت‌ها به‌راحتی قابل‌انتقال است و فروش یا واگذاری سهام نیاز به موافقت مدیران ندارد. این ویژگی موجب افزایش نقدشوندگی و اعتماد سرمایه‌گذاران میشود و برخلاف شرکت‌های سهامی خاص، فرآیند نقل و انتقال مالکیت در سهامی عام ساده‌تر است.
تفاوت شرکت سهامی عام و خاص
درک تفاوت شرکت سهامی عام و خاص برای سرمایه‌گذاران و کارآفرینان اهمیت زیادی دارد. شرکت سهامی عام ساختاری باز و عمومی دارد که سرمایه آن از طریق فروش سهام به عموم مردم تامین میشود، درحالی‌که شرکت سهامی خاص محدود به موسسان و شرکای اولیه است. تفاوت‌های اصلی این دو نوع شرکت را می‌توان در جدول زیر خلاصه کرد:
| محور مقایسه | شرکت سهامی عام | شرکت سهامی خاص |
|---|---|---|
| نحوه تامین سرمایه | از طریق فروش سهام به عموم مردم | فقط توسط موسسان |
| قابلیت عرضه در بورس | دارد | ندارد |
| حداقل تعداد سهامداران | ۵ نفر | ۳ نفر |
| انتقال سهام | آزاد و بدون نیاز به تایید هیئت‌مدیره | منوط به موافقت مدیران |
| انتشار اوراق قرضه یا مشارکت | مجاز | مجاز |
| هدف و کارکرد اصلی | جذب سرمایه عمومی و توسعه اقتصادی | حفظ کنترل مدیریتی محدود |
یکی از تفاوت‌های مهم میان شرکت سهامی عام و سهامی خاص، سرمایه حداقلی لازم برای تاسیس آن‌ها است. بر اساس مواد ۵ و ۶ «لایحه اصلاحی قانون تجارت»، سرمایه اولیه شرکت سهامی عام نباید کمتر از پنج میلیون ریال و در شرکت سهامی خاص کمتر از یک میلیون ریال باشد. این تفاوت نشان می‌دهد که شرکت سهامی عام از ابتدا برای فعالیت‌های گسترده‌تر و جذب سرمایه‌های عمومی طراحی شده، درحالی‌که شرکت سهامی خاص بیشتر برای مقیاس‌های محدود مناسب است.
مزایای خرید سهام شرکت سهامی عام
سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌های سهامی عام علاوه بر کسب سود، برای سهامداران حقوق و مزایای قانونی متعددی ایجاد میکند.
حق رای و مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها: سهامداران در مجامع عمومی شرکت حضور می‌یابند و با رای خود در انتخاب اعضای هیئت‌مدیره و تصویب تصمیمات کلیدی مشارکت می‌کنند.
حق تقدم در خرید سهام جدید: در زمان افزایش سرمایه، سهامداران فعلی در خرید سهام جدید نسبت به دیگران اولویت دارند.
مسئولیت محدود در برابر بدهی‌ها: هر سهامدار تنها تا میزان ارزش اسمی سهام خود در قبال بدهی‌ها مسئول است؛ این موضوع ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد.
نقدشوندگی بالا: به دلیل قابلیت معامله آزاد در بورس، سهام شرکت‌های سهامی عام به‌راحتی قابل خرید و فروش است.
شفافیت مالی و نظارت قانونی: شرکت‌های سهامی عام موظف‌اند صورت‌های مالی، گزارش‌های حسابرسی و اطلاعیه‌های رسمی خود را به‌طور منظم افشا کنند؛ عاملی که اعتماد عمومی را افزایش می‌دهد.
نقش شرکت سهامی عام در بازار سرمایه و اقتصاد
شرکت‌های سهامی عام ستون اصلی بازار سرمایه و موتور محرک تامین مالی در اقتصاد محسوب می‌شوند. این شرکت‌ها با عرضه عمومی سهام در بورس، سرمایه‌های خرد مردم را به سرمایه‌گذاری‌های مولد در حوزه‌های صنعتی، خدماتی و عمرانی تبدیل می‌کنند. ساختار سهامی عام شفافیت اطلاعاتی، پاسخگویی مالی و گردش سرمایه را تسهیل میکند و زمینه رشد اقتصادی و اشتغال‌زایی پایدار را فراهم می‌سازد.
بر اساس مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار، تنها شرکت‌هایی با ساختار سهامی عام مجاز به عرضه سهام در بورس یا فرابورس هستند. این شرکت‌ها اگرچه از مشارکت عمومی مردم در سرمایه برخوردار هستند، اما ماهیت خصوصی دارند و تنها در صورتی دولتی محسوب می‌شوند که بیش از ۵۱ درصد سهام یا اکثریت اعضای هیات‌مدیره آن‌ها در اختیار دولت باشد. بدین ترتیب، شرکت سهامی عام مدلی متعادل از مالکیت خصوصی و مشارکت عمومی است که نقش مهمی در توسعه بازار سرمایه و پویایی اقتصاد ملی ایفا میکند.
جمع‌بندی
به طور کلی، شرکت سهامی عام، پلی میان سرمایه‌های خرد مردم و پروژه‌های بزرگ اقتصادی است. این شرکت‌ها با فروش عمومی سهام و حضور در بورس، امکان رشد، توسعه و شفافیت مالی را فراهم می‌کنند. در مقابل، شرکت‌های سهامی خاص به دلیل محدودیت در جذب سرمایه، توان رقابت در مقیاس ملی و بین‌المللی را کمتر دارند. از این رو می‌توان گفت سهام عام به معنای مشارکت عمومی در مالکیت و سود شرکت است؛ مدلی که هم رشد اقتصادی را تسهیل میکند و هم سرمایه‌گذاری را برای عموم مردم ممکن می‌سازد.
سوالات متداول
شرکت سهامی عام، شرکتی است که بخشی از سرمایه خود را از طریق فروش سهام به عموم مردم تامین میکند. سهام این شرکت‌ها در بورس یا فرابورس قابل معامله است و هر سهامدار فقط به اندازه ارزش اسمی سهام خود مسئولیت دارد.
سهام عام، سهامی است که یک شرکت آن را به صورت عمومی عرضه میکند و هر فرد میتواند با خرید آن در مالکیت شرکت شریک شود. منظور از سهام عام این است که مالکیت و تامین سرمایه فقط در دست موسسان نباشد و مردم نیز در آن مشارکت کنند.
تفاوت سهام عام و خاص در نحوه تامین سرمایه و دامنه سهامداران قرار دارد. در سهام عام، شرکت سرمایه را از مردم و بازار سرمایه جذب میکند و سهام در بورس قابل معامله است اما در سهام خاص، سرمایه فقط توسط موسسان تامین میشود و عرضه عمومی سهام انجام نمیشود.
خیر، شرکت سهامی عام به خودی خود دولتی محسوب نمیشود و فقط وقتی دولتی میشود که بیش از ۵۱ درصد سهام آن در مالکیت دولت قرار بگیرد. در حالت عادی، شرکت سهامی عام یک شرکت خصوصی با مشارکت عمومی سهامداران است.
