تورم نقطه به نقطه چیست و چه تفاوتی با نرخ تورم دارد؟

تورم نقطه به نقطه یکی از شاخص‌های اقتصادی مهم است که به‌طور مستقیم بر زندگی مردم و شرایط اقتصادی کشور تاثیر می‌گذارد. این شاخص تغییرات قیمت‌ها در یک ماه خاص را با همان ماه در سال گذشته مقایسه می‌کند و از این طریق روند تغییرات اقتصادی را در بازه‌های کوتاه‌مدت نشان می‌دهد. تورم نقطه به نقطه به‌ویژه در تحلیل‌های سریع اقتصادی، نظارت بر قیمت‌های کالاهای ضروری و بررسی اثرات نوسانات قیمت‌ها بر اقشار کم‌درآمد کاربرد فراوان دارد. با وجود اهمیت این شاخص، برخی از کارشناسان اقتصادی به چالش‌ها و محدودیت‌های آن در ارزیابی دقیق وضعیت اقتصادی اشاره دارند. در این مقاله به بررسی مفهوم تورم نقطه به نقطه، روش محاسبه و کاربردهای آن در تحلیل‌های اقتصادی و سیاست‌گذاری‌های کلان پرداخته شده است.

تعریف تورم نقطه به نقطه

تورم نقطه به نقطه به زبان ساده یکی از انواع مهم تورم است که تغییرات قیمت کالاها و خدمات را در یک ماه خاص نسبت به همان ماه در سال گذشته اندازه‌گیری می‌کند. به‌عبارتی دیگر، این شاخص نشان‌دهنده تفاوت قیمت‌ها در یک بازه زمانی خاص (یک ماه) است که با قیمت‌های ماه مشابه در سال قبل مقایسه می‌شود. برای مثال، اگر قیمت یک سبد کالا در ماه خرداد سال جاری نسبت به خرداد سال گذشته افزایش یافته باشد، نرخ تورم نقطه به نقطه همان ماه نشان‌دهنده میزان این تغییر است.

این نوع تورم به‌ویژه در تحلیل‌های اقتصادی کوتاه‌مدت کاربرد دارد، زیرا می‌تواند روند تغییرات قیمت‌ها را در یک مدت زمان محدود ارزیابی کند و کمک کند تا سیاست‌گذاران و اقتصاددانان به بررسی سریع‌تر تاثیرات نوسانات بازار بر اقشار مختلف جامعه بپردازند. از آنجا که تورم نقطه به نقطه بر تغییرات یک ماه خاص تمرکز دارد، بیشتر برای مقایسه‌های فصلی یا ماهانه و همچنین شناسایی روندهای فوری در بازار مورد استفاده قرار می‌گیرد. طبق داده‌های مرکز آمار ایران، تورم نقطه به نقطه خرداد ماه ۱۴۰۳، معادل ۳۱.۹ درصد بوده است.

همچنین، این شاخص می‌تواند تحت تاثیر تغییرات شدید و ناگهانی قیمت‌ها، مانند افزایش ناگهانی قیمت یک کالای خاص، قرار گیرد. به همین دلیل برخی از اقتصاددانان معتقدند که این شاخص نمی‌تواند نماینده دقیقی از وضعیت کلی اقتصاد باشد و در مقایسه با سایر انواع تورم‌ها مانند تورم سالانه یا میانگین 12 ماهه، نیاز به تحلیل دقیق‌تری دارد. در ادامه نمودار تورم نقطه به نقطه ایران از ابتدای سال 1400 بررسی شده است:

نحوه محاسبه تورم نقطه به نقطه

محاسبه تورم نقطه به نقطه به‌طور عمومی به این صورت انجام می‌شود که ابتدا شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) برای یک ماه خاص در سال جاری محاسبه می‌شود. سپس، این شاخص با شاخص قیمت مصرف‌کننده همان ماه در سال گذشته مقایسه می‌شود. برای انجام محاسبه دقیق، از فرمول زیر استفاده می‌شود:

100 * CPI  در ماه مشابه سال گذشته / (CPI در ماه جاری – CPI در ماه مشابه سال گذشته)

در این فرمول:

• CPI در ماه جاری نشان‌دهنده شاخص قیمت مصرف‌کننده در ماه مورد نظر از سال جاری است.
• CPI در ماه مشابه سال گذشته نمایانگر شاخص قیمت مصرف‌کننده در همان ماه از سال گذشته است.

نتیجه نهایی، درصد تغییرات قیمت‌ها نسبت به همان ماه در سال گذشته است که به‌عنوان نرخ تورم نقطه به نقطه اعلام می‌شود.

به‌عنوان مثال، اگر تورم نقطه به نقطه مرکز آمار ایران، شاخص قیمت مصرف‌کننده در ماه خرداد سال جاری 150 و در خرداد سال گذشته 120 گزارش شود، نرخ تورم نقطه به نقطه به این صورت محاسبه می‌شود:

100 * 120 / (120 – 150) = 25%

عدد حاصل شده، نشان‌دهنده این است که قیمت‌ها در خرداد سال جاری نسبت به خرداد سال گذشته 25 درصد افزایش یافته‌اند.

تفاوت تورم نقطه به نقطه با تورم سالانه

نرخ تورم سالانه و تورم نقطه به نقطه دو شاخص متفاوت برای اندازه‌گیری تغییرات قیمت‌ها هستند که هر کدام کاربرد خاص خود را دارند. در تورم سالانه، تغییرات قیمت‌ها در یک بازه زمانی 12 ماهه بررسی می‌شود، به این معنی که نرخ تورم سالانه تفاوت قیمت‌ها را در یک دوره یک‌ساله نسبت به همان ماه در سال گذشته نشان می‌دهد. در این حالت، تاثیرات تغییرات فصلی و روندهای بلندمدت در قیمت‌ها لحاظ می‌شود، که این امر می‌تواند موجب کاهش نوسانات و ایجاد تصویری ملایم‌تر از وضعیت اقتصادی شود.

در مقابل، تورم نقطه به نقطه تغییرات قیمت‌ها را تنها در یک ماه از سال نسبت به همان ماه در سال گذشته اندازه‌گیری می‌کند. این نوع تورم به‌طور خاص برای بررسی نوسانات سریع قیمت‌ها و تحلیل روندهای کوتاه‌مدت مفید است. به دلیل این‌که فقط تغییرات در یک ماه خاص مقایسه می‌شود، تورم نقطه به نقطه می‌تواند نوسانات بیشتری داشته باشد و به‌طور دقیق‌تری تصویر از افزایش یا کاهش قیمت‌ها در یک بازه زمانی خاص ارائه دهد.

این تفاوت‌ها می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر تحلیل‌ها داشته باشد. به‌عنوان مثال، در شرایطی که یک رویداد خاص یا تغییر ناگهانی در قیمت یک کالا (مانند افزایش شدید قیمت بنزین یا مواد غذایی) رخ دهد، تورم نقطه به نقطه ممکن است نوسانات زیادی نشان دهد که در تورم سالانه با در نظر گرفتن روندهای بلندمدت، کمتر نمود پیدا کند. بنابراین، هر دو نوع تورم برای تحلیل وضعیت اقتصادی ضروری هستند اما بسته به شرایط، یکی می‌تواند کاربردی‌تر از دیگری باشد.

علت تفاوت تورم نقطه به نقطه مرکز آمار ایران و بانک مرکزی

تفاوت در ضرایب اهمیت: یکی از دلایل اصلی تفاوت نرخ تورم این دو نهاد، تفاوت در ضرایب اهمیت است که به دلیل استفاده از طرح‌های مختلف هزینه درآمد خانوار در هر نهاد ایجاد می‌شود. بانک مرکزی شاخص قیمت مصرف‌کننده را برای مناطق شهری محاسبه کرده و از ۷۹ شهر برای محاسبه این شاخص استفاده می‌کند. در مقابل، مرکز آمار ایران برای محاسبه نرخ تورم، از مناطق شهری و روستایی استفاده کرده و طرح هزینه درآمد خانوار خود را در تمامی مناطق شهری و روستاها اجرا می‌کند. این اختلاف در نحوه محاسبه و تخصیص اهمیت به کالاها و خدمات مختلف، باعث می‌شود که نرخ تورم اعلام شده توسط هر نهاد متفاوت باشد.

تفاوت در قیمت‌ها و روش محاسبه قیمت‌ها: همچنین تفاوت در رشد قیمت‌ها و روش محاسبه قیمت‌ها نیز یکی دیگر از عوامل تفاوت این دو نرخ است. بانک مرکزی و مرکز آمار ایران از نمونه‌های مختلف برای ثبت و تحلیل قیمت‌ها استفاده می‌کنند، به طوری که بانک مرکزی قیمت‌ها را از ۷۹ شهر و مرکز آمار ایران از ۲۳۱ شهر و روستا ثبت و تحلیل می‌کند. این تفاوت در روش‌های آماری و نمونه‌گیری نیز می‌تواند منجر به تفاوت در نتایج نرخ تورم اعلامی توسط این دو نهاد شود.

تاثیر تورم نقطه به نقطه بر اقشار کم‌درآمد

تورم نقطه به نقطه به‌ویژه برای اقشار کم‌درآمد که بیشتر از کالاهای اساسی برای تامین نیازهای روزمره خود استفاده می‌کنند، تاثیرات قابل توجهی دارد. افزایش قیمت کالاهای ضروری مانند مواد غذایی، مسکن، انرژی و به‌طور کلی کالاهای مصرفی روزانه می‌تواند فشار سنگینی بر این گروه‌ها وارد کند. زیرا در بسیاری از موارد، این اقشار قادر به جایگزینی یا کاهش هزینه‌های خود در کالاهای ضروری نیستند و هرگونه افزایش در این قیمت‌ها باعث کاهش قدرت خرید آنها می‌شود.

در مقابل، تغییرات قیمت کالاهای غیرضروری مانند لوازم خانگی، خودرو یا تفریحات که سهم کمتری در سبد مصرفی اقشار کم‌درآمد دارند، تاثیر کمتری بر این گروه‌ها خواهد داشت. بنابراین، افزایش قیمت‌های ناگهانی در کالاهای اساسی نه تنها زندگی روزمره این افراد را دشوارتر می‌کند بلکه ممکن است آنها را در معرض فقر بیشتر قرار دهد. این مسأله نشان‌دهنده اهمیت کنترل قیمت‌ها و توجه ویژه به کالاهای اساسی برای حفظ رفاه اقشار آسیب‌پذیر جامعه است.

اهمیت و کاربرد تورم نقطه به نقطه

تورم نقطه به نقطه ایران یکی از شاخص‌های حیاتی برای تحلیل وضعیت اقتصادی کشور است، زیرا قادر است تغییرات سریع قیمت‌ها را در یک بازه زمانی کوتاه‌مدت و با دقت بالا نشان دهد. این شاخص به‌ویژه در مواقعی که قیمت یک کالای خاص یا سبدی از کالاها به‌طور ناگهانی تغییر کند، اهمیت زیادی پیدا می‌کند. به‌عنوان مثال، افزایش شدید قیمت بنزین یا مواد غذایی می‌تواند به‌طور قابل توجهی بر نرخ تورم نقطه به نقطه تاثیر بگذارد و این تغییرات به‌سرعت در این شاخص منعکس می‌شود، در حالی که تورم سالانه ممکن است این تغییرات ناگهانی را تا حدی تعدیل کند.

علاوه بر این، تورم نقطه به نقطه برای تحلیل روندهای اقتصادی و پیش‌بینی تغییرات آینده در وضعیت اقتصادی بسیار مفید است. این شاخص به اقتصاددانان و تصمیم‌گیرندگان اقتصادی کمک می‌کند تا به‌طور دقیق‌تری نوسانات قیمت‌ها را درک کنند و سیاست‌های اقتصادی مناسب‌تری را اتخاذ نمایند. به‌ویژه در تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی مانند تنظیم سیاست‌های پولی و مالی توسط دولت‌ها و بانک‌های مرکزی، توجه به تورم نقطه به نقطه می‌تواند به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در مدیریت و کنترل نوسانات اقتصادی به‌کار رود. این شاخص به‌ویژه برای شناسایی روندهای کوتاه‌مدت و تاثیرات آن‌ها بر قدرت خرید مردم و ثبات اقتصادی ضروری است.

چالش‌های استفاده از تورم نقطه به نقطه

اگرچه تورم نقطه به نقطه می‌تواند اطلاعات مفیدی را درباره تغییرات کوتاه‌مدت قیمت‌ها ارائه دهد، اما این شاخص به دلیل تمرکز بر مقایسه قیمت‌ها در یک ماه خاص نسبت به سال گذشته، ممکن است تصویری جامع از وضعیت کلی و بلندمدت اقتصاد فراهم نکند. یکی از مشکلات عمده این است که تورم نقطه به نقطه ممکن است تحت تاثیر تغییرات ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی در قیمت برخی کالاها قرار گیرد. به‌عنوان مثال، افزایش قیمت یک کالای خاص به‌دلیل شرایط غیر اقتصادی یا فصلی، مانند تغییرات ناگهانی در قیمت بنزین یا بحران‌های عرضه، می‌تواند بر نرخ تورم نقطه به نقطه تاثیر بگذارد و این تغییرات موقتی ممکن است باعث انحراف در تحلیل روندهای اقتصادی شود.

این نوسانات و تغییرات سریع می‌تواند باعث شود که تورم نقطه به نقطه نتایج نادقیق و متغیری در مورد وضعیت اقتصادی کشور در بلندمدت ارائه دهد و به‌ویژه برای پیش‌بینی‌های اقتصادی در دوره‌های طولانی‌تر کاربرد کمتری داشته باشد. بنابراین، برای تحلیل دقیق‌تر و جامع‌تر وضعیت اقتصادی، نیاز به استفاده از شاخص‌های دیگری مانند تورم سالانه، که تغییرات قیمت‌ها را در یک بازه زمانی طولانی‌تر مورد بررسی قرار می‌دهد، ضروری است.

جمع‌بندی

به طور کلی تورم نقطه به نقطه به عنوان یک شاخص مهم اقتصادی، تغییرات قیمت‌ها را در یک ماه خاص نسبت به ماه مشابه سال گذشته نشان می‌دهد و به‌ویژه در تحلیل‌های کوتاه‌مدت و بررسی نوسانات قیمتی مفید است. این شاخص می‌تواند اطلاعات ارزشمندی در خصوص تغییرات سریع قیمت‌ها و تاثیرات آن بر اقشار مختلف جامعه، به‌ویژه اقشار کم‌درآمد، ارائه دهد. با این حال، به دلیل تمرکز بر یک مقطع زمانی کوتاه، ممکن است نتایج آن تحت تاثیر نوسانات موقتی و عوامل غیرقابل پیش‌بینی قرار گیرد و تصویری جامع از روندهای بلندمدت اقتصادی ندهد. بنابراین، برای تحلیل دقیق‌تر وضعیت اقتصادی، ضروری است که تورم نقطه به نقطه در کنار سایر شاخص‌ها مانند تورم سالانه مورد بررسی قرار گیرد.

سوالات متداول