ارزش زمانی پول چیست و محاسبه می‌شود؟

ارزش زمانی پول (Time Value of Money) که به اختصار (TVM) شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین مفاهیم در امور مالی است. در تعریف ارزش زمانی پول به زبان ساده می‌توان گفت که این مفهوم در اصل بیان می‌کند که پول موجود در حال حاضر بیش از همان مقدار پول در آینده ارزش دارد. این موضوع به این دلیل است که افراد می‌توانند اکنون با پول خود سرمایه‌گذاری کرده و از آن بازدهی کسب کنند و در نتیجه پول بیشتری در آینده به دست آوردند.

به عبارت دیگر، یک میلیون تومان دریافتی امروز ارزش بیشتری نسبت به دریافت یک میلیون تومان در آینده دارد. ارزش زمانی پول اساسا به این اصل اشاره دارد که ارزش پول در طول زمان می‌تواند بیشتر شود. در واقع افراد مصرف امروز را به تاخیر انداخته تا در آینده سود بیشتری کسب کنند. ارزش زمانی پول و ارزش فعلی مفاهیم کلیدی در مدیریت مالی هستند. ارزش زمانی پول در مدیریت مالی بیان می‌کند که پول موجود در حال حاضر به دلیل ظرفیت بالقوه درآمدش، ارزشی بیش از همان مقدار در آینده دارد. این مفهوم اصلی عواملی مانند تورم، بازده سرمایه‌گذاری و هزینه‌های فرصت را در طول زمان محاسبه می‌کند.

در واقع می‌توان گفت که محاسبه (TVM) راهی برای انتخاب در مواجهه با هزینه‌های فرصت است. هزینه فرصت نشان‌دهنده مزایایی است که با انتخاب یک کسب‌و‌کار نسبت به جایگزین آن از دست می‌رود. درک (TVM) برای سرمایه‌گذاران، تحلیلگران و شرکت‌هایی که به دنبال سرمایه‌گذاری در پروژه‌ها هستند، بسیار مهم است.

اهمیت ارزش زمانی پول در مدیریت مالی

داشتن برنامه‌ای کارآمد و صحیح برای آینده مالی بسیار مهم است. امروزه، مردم ضرورت درک ارزش زمانی پول را در انتخاب سرمایه‌گذاری درست می‌بینند. در ادامه دلایلی که (TVM) را مهم می‌کند، آورده شده است: 

برنامه‌ریزی مالی: مفهوم ارزش زمانی پول در مدیریت مالی به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا اهداف مالی خود را واقع‌بینانه تعیین کنند و مقادیری را برای سرمایه‌گذاری یا پس‌انداز برای تحقق اهداف مالی مشخص کنند. 

تصمیم‌گیری در مورد سرمایه‌گذاری: ارزش زمانی پول به عنوان راهنمای افراد برای ارزیابی جذابیت و مناسب بودن ابزارهای مختلف سرمایه‌گذاری و فرصت‌های تجاری عمل می‌کند. زمانی که افراد بتوانند ریسک‌های احتمالی را با بازده مقایسه کنند، می‌توانند تصمیمات آگاهانه بگیرند. 

تصمیم‌گیری در مورد وام: وقتی صحبت از گرفتن وام می‌شود، (TVM) وام‌گیرندگان را قادر می‌سازد تا هزینه واقعی وام را ارزیابی کنند، در حالی که وام‌دهندگان می‌توانند در مورد نرخ سود مناسب تصمیم بگیرند.

ارزیابی ریسک: زمان می‌تواند به معنای واقعی میزان سرمایه افراد را تعدیل کند و مهم‌ترین کمکی که ارزش زمانی پول به سرمایه‌گذاران می‌کند، در نظر گرفتن تاثیر بالقوه تغییرات نرخ‌های سود و در نظر گرفتن تاثیر تورم است.

در این خصوص مقاله مدیریت مالی چیست؟ را بخوانید

عوامل موثر بر ارزش زمانی پول

ارزش زمانی پول در واقع به اجاره دادن پول اشاره دارد و تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد که دو مورد از برجسته‌ترین آن نرخ سود و نرخ تورم است. این عوامل مهم ارزش پول را در طول زمان تعیین می‌کنند و بر تصمیمات سرمایه‌گذاری افراد تاثیر می‌گذارند. در ادامه عوامل موثر بر (TVM) و اثر هر کدام از این عوامل بررسی شده است:

نرخ سود (Interest rate): نرخ بهره به عنوان یک عامل موثر بر ارزش زمانی پول شناخته می‌شود. نرخ‌های سود بالاتر بازده احتمالی را که می‌توان از وجوه تامین‌شده به دست آورد، افزایش می‌دهد. در واقع نرخ سود هزینه نگهداری پول است. نرخ‌های سود بالاتر، ارزش وجوه جاری را افزایش داده و هزینه‌های فرصت از دست رفته را جبران می‌کند. این باعث می‌شود پول امروز با ارزش‌تر از همان مقدار در آینده باشد. هرچه مدت زمان سرمایه‌گذاری طولانی‌تر باشد، بازدهی با نرخ سود بیشتر افزایش خواهد یافت. نرخ سود پایین باعث می‌شود که جریان‌های نقدی آتی با نرخ پایین‌تری تنزیل شوند. این بدان معنی است که تفاوت بین ارزش‌ فعلی و آینده پول کمتر خواهد شد و در نتیجه سرمایه‌گذار ترجیح می‌دهد که مصرف امروز را به تاخیر نیندازد.

تورم: نرخ تورم به عنوان یک عامل موثر دیگر بر ارزش زمانی پول معرفی می‌شود. در واقع پول امروز در آینده معمولا به دلیل تورم، توانایی خرید کالاها و خدمات کمتری دارد و در طول زمان قدرت خرید کاهش خواهد یافت. تورم ارزش پول دریافتی در آینده را کاهش می‌دهد. بنابراین پول موجود امروز قدرت خرید و ارزش بیشتری دارد. نرخ تورم بالاتر به این معنی است که قیمت‌ها با سرعت بیشتری افزایش می‌یابد و این امر ارزش پول نقد آینده را کاهش می‌دهد. در دوره‌های طولانی‌تر، تاثیر تجمعی تورم به طور قابل توجهی ارزش جریان‌های نقدی آتی را کاهش می‌دهد. این امر ارزش وجوه موجود برای خرج کردن یا سرمایه‌گذاری امروز را افزایش می‌دهد.

هزینه فرصت: بازدهی که می‌توان با سرمایه‌گذاری وجوه در جاهای دیگر به دست آورد، هزینه فرصت عدم سرمایه‌گذاری در حال حاضر را نشان می‌دهد. هرچه بازده احتمالی بیشتر باشد، ارزش زمانی وجوه در دسترس برای سرمایه‌گذاری امروز بیشتر است. به عنوان مثال، اگر فردی می‌تواندامروز 8 درصد بازدهی از سرمایه‌گذاری خود به دست آورد، اما این بازدهی در آینده فقط 3 درصد خواهد بود، با صبر کردن، 5 درصد بازده را از دست می‌دهد. هرچه این دوره طولانی‌تر باشد، تاثیر بازده از دست رفته بر ارزش وجوه جاری بیشتر است.

ریسک و بازده: سرمایه‌گذاری‌های پرریسک‌تر به دلیل چشم‌اندازی که برای بازدهی بیشتر دارند، ارزش زمانی پول بیشتری دارند و سرمایه‌گذاری‌های پرمخاطره‌تر، بازده احتمالی بالاتری را برای جبران احتمال ضرر بیشتر ارائه می‌دهند.

نقدشوندگی: دارایی‌های نقدشونده را می‌توان سریع‌تر سرمایه‌گذاری یا به پول نقد تبدیل و زودتر بازدهی کسب کرد. این امر در طول زمان ارزش بیشتری به دست می‌آورد و ارزش دارایی‌های نقدی امروز را افزایش می‌دهد. دارایی‌های غیرنقدی که نمی‌توانند به سرعت سرمایه‌گذاری شوند، ارزش زمانی کمتری دارند، زیرا نمی‌توانند برای مدتی بازدهی داشته باشند. بنابراین دارایی‌های نقدی ارزش زمانی بالاتری دارند، زیرا می‌توانند بلافاصله مورد استفاده موثر قرار گیرند و شروع به ایجاد بازدهی کنند. دارایی‌های غیرنقدشونده ارزش کمتری دارند، زیرا نمی‌توانند پس از خرید بلافاصله بازدهی کسب کنند. ثبات و قابلیت پیش‌بینی جریان‌های نقدی از دارایی‌های نقدی نیز به آن‌ها ارزش بیشتری می‌دهد.

افق زمانی: هرچه دوره زمانی نگهداری پول طولانی‌تر باشد، اثر سود مرکب بیشتر است. سود مرکب، در واقع سودی است که نه تنها برای اصل سرمایه محاسبه می‌شود، بلکه بر سود دوره‌های قبلی نیز اعمال می‌شود. به بیان دیگر، به سودی که از سود پول کسب می‌شود، بهره مرکب یا سود مرکب گفته می‌شود. به طور کلی، افق‌های زمانی طولانی‌تر به بازده‌های مرکب اجازه می‌دهد تا بازده کل بالاتری را در طول زمان ایجاد کند.

نحوه محاسبات و فرمول ارزش زمانی پول

(TVM) باتوجه به اینکه چه زمانی جریان نقدی دریافت می‌شود و افراد در کدام جهت می‌خواهند، ارزش پول خود را محاسبه کنند، چندین روش محاسبه ارزش زمانی پول وجود دارد که در ادامه به چهار مورد مهم که در آن‌ها از مفهوم ارزش زمانی پول در مدیریت مالی استفاده می‌شود، اشاره شده است:

ارزش فعلی (PV): PV ارزش فعلی یک مقدار پول در آینده را نشان می‌دهد. فرمول ارزش فعلی پول به شرح ذیل است:

PV = FV/(1 + r) ⁿ

 PV = ارزش فعلی

FV = ارزش آتی

 r = نرخ تنزیل (نرخ سود)

 n = تعداد دوره‌ها 

ارزش آینده (FV): FV ارزش پول در یک نقطه معین در آینده را نشان می‌دهد. فرمول ارزش آینده پول به شرح ذیل است:

FV = PV× (1 + r) ⁿ  

PV = ارزش فعلی

FV = ارزش آتی

 r = نرخ تنزیل (نرخ سود)

 n = تعداد دوره‌ها

ارزش فعلی خالص (NPV): تفاوت بین ارزش فعلی جریان‌های نقدی ورودی و ارزش فعلی جریان‌های نقدی خروجی در طول زمان، NPV است. NPV مثبت نشان‌دهنده یک سرمایه‌گذاری خوب است. فرمول ارزش فعلی خالص به شرح ذیل است:

NPV = – CF₀  + (CF_t/ (1 + R) ⁿ)

NPV: ارزش فعلی خالص

سرمایه اولیه :CF₀

جریان نقدی مورد انتظار برای هر دوره :CF_t

r = نرخ تنزیل (نرخ سود)

 n = تعداد دوره‌ها

نرخ بازده داخلی (Internal Rate of Return): IRR در واقع رشد سالانه یک سرمایه‌گذاری اولیه معادل مجموعه‌ای معین از جریان‌های نقدی آتی است، بنابراین IRR بالاتر نشان‌دهنده سرمایه‌گذاری مطلوب‌تر است. در واقع نرخی که NPV را به صفر برساند، نرخ بازده داخلی است.

تفاوت ارزش فعلی پول با ارزش آتی

ارزش فعلی پول (Present Value – PV) به معنای ارزش کنونی مبلغی از پول است که قرار است در آینده دریافت شود. این مفهوم بر پایه اصل ارزش زمانی پول بیان می‌کند که یک واحد پول در زمان حال، ارزش بیشتری نسبت به همان واحد در آینده دارد؛ زیرا می‌توان آن را امروز سرمایه‌گذاری کرد و بازدهی کسب کرد. برای محاسبه ارزش فعلی، جریان نقدی آتی با استفاده از نرخ بهره یا نرخ تنزیل به زمان حال برگردانده می‌شود.

این در حالی است که ارزش آتی نشان می‌دهد که یک مبلغ پول در حال حاضر، با سرمایه‌گذاری و اعمال نرخ بهره، در آینده چه مقدار خواهد شد. به عبارتی، ارزش فعلی تمرکز بر قدرت خرید امروز دارد و برای ارزیابی تصمیم‌های کنونی به کار می‌رود اما ارزش آتی نشان‌دهنده رشد بالقوه یک دارایی یا سرمایه در آینده است.

راهکار مدیریت ارزش زمانی پول

درک صحیح از مفهوم «ارزش زمانی پول» برای تصمیم‌گیری‌های مالی دقیق و بلندمدت، ضروری است. هر فرد یا سازمانی که به دنبال حفظ و افزایش ارزش دارایی‌های خود در طول زمان است، باید از راهکارهای کاربردی برای مدیریت این اصل بنیادین بهره گیرد. در ادامه به بررسی برخی از مهمترین راهکارهای مدیریت ارزش زمانی پول پرداخته شده است:

آغاز سرمایه‌گذاری در سریع‌ترین زمان ممکن: هر چه زمان سرمایه‌گذاری زودتر باشد، امکان بهره‌گیری از سود مرکب و افزایش تصاعدی دارایی بیشتر خواهد شد.

محاسبه ارزش فعلی و آتی پول پیش از تصمیم‌گیری‌های مالی: ارزیابی دقیق ارزش زمانی جریان‌های نقدی، به انتخاب بهترین گزینه میان پرداخت یا دریافت آنی و آتی کمک می‌کند.

در نظر گرفتن هزینه فرصت در تخصیص منابع: منابع مالی باید به حوزه‌هایی اختصاص یابند که بالاترین بازدهی ممکن را نسبت به ریسک دارند.

حفظ ارزش پول در برابر تورم از طریق سرمایه‌گذاری مولد: سرمایه‌گذاری در دارایی‌هایی نظیر سهام، املاک یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌تواند قدرت خرید پول را حفظ یا افزایش دهد.

تنظیم جریان‌های نقدی در قراردادهای مالی: زمان‌بندی پرداخت‌ها و دریافت‌ها باید به‌گونه‌ای صورت گیرد که بیشترین ارزش فعلی برای فرد یا کسب‌وکار حاصل شود.

استفاده از ابزارهای محاسباتی و مالی: بهره‌گیری از نرم‌افزارهای مالی، ماشین‌حساب‌های تخصصی یا مدل‌های اکسل، دقت تصمیم‌گیری مالی را افزایش می‌دهد.

برنامه‌ریزی مالی بلندمدت بر پایه محاسبات ارزش زمانی پول: تدوین برنامه‌هایی مانند پس‌انداز بازنشستگی یا خرید دارایی، باید با توجه به نرخ بهره، تورم و دوره زمانی مورد نظر انجام شود.

جمع‌بندی

ارزش زمانی پول در مدیریت مالی پایه و اساس تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری افراد است. در واقع ارزش پولی که در حال حاضر وجود دارد، با ارزش آن در آینده یکسان نخواهد بود. این موضوع ممکن است افراد را ترغیب کند که برای افزایش ثروت فعلی خود سرمایه‌گذاری کرده تا بتوانند از ارزش پول خود در برابر تورم محافظت کنند. ارزش زمانی پول کمک می‌کند تا افراد بتوانند تصمیمات آگاهانه‌ای برای سرمایه‌گذاری بگیرند.

سوالات متداول