ارز سنا چیست؟ تفاوت آن با ارز نیمایی
ارز اصلی‌ترین وسیله برای مبادله کالا و خدمات است که خود نیز قابلیت معامله دارد. در واقع واحد پولی هر کشور ارز رایج آن کشور است که ارزش آن در برابر سایر ارزهای دیگر دائما در نوسان است. در بیشتر کشورها ارز کشورهای دیگر عمدتا یک نرخ دارد که ارزش آن بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. در ایران اما به واسطه سیاست چند نرخی بودن قیمت ارز، مراجع قیمتگذاری و نرخ‌های متعددی برای ارزهای رایجی همچون دلار آمریکا، یورو و… وجود دارد. «سامانه سنا» یکی از این مراجع قیمتگذاری ارز در ایران است که نرخ ارز آن تحت عنوان ارز سنا شناخته می‌شود. در این مقاله ضمن تعریف این ارز، کاربرد و نحوه قیمتگذاری در آن، تفاوت آن با سایر مراجع همچون سامانه نیما تشریح شده است.
ارز سنا به چه ارزی گفته می‌شود؟
پیش از پاسخ به این پرسش که ارز سنایی چیست؟ باید گفت که در مرداد ماه 1397 بانک مرکزی طی اطلاعیه‌ای در سامانه خود اعلام کرد که به منظور افزایش شفافیت در قیمت‌ها، سر و سامان دادن به بازار ارزی و نظارت بر فعالیت و عملکرد صرافی‌های مجاز، میانگین نرخ انواع ارز به صورت روزانه در سامانه سنا برای اطلاع عموم منتشر می‌شود. بر اساس اطلاعیه بانک مرکزی، نرخ‌های اعلام شده در این سایت، بیانگر میانگین وزنی نرخ خرید و فروش ارز بر مبنای معاملات ثبت شده در سامانه نظارت ارزی که به اختصار «سنا» گفته می‌شود، توسط صرافی‌های مجاز کل کشور است.
سنا یا همان سامانه نظارت ارزی، سامانه‌ای است که صرافی‌ها تمامی معاملات ارزی خود را در آن ثبت کرده و میانگین موزون نرخ معاملات آن‌ها در این سامانه تحت عنوان ارز سنا نمایش داده می‌شود. علاوه بر میانگین موزون، نرخ خرید و فروش مبادلات کالاهای اساسی و نرخ خرید و فروش اسکناس و حواله ارزی بر اساس عملکرد روز گذشته معاملات ارزی انجام شده در تالار ارز خدماتی مرکز مبادله ارز و طلای ایران نشان داده می‌شود.
مزایای راه‌اندازی سامانه سنا
اقدام بانک مرکزی در خصوص راه‌اندازی سامانه سنا مزایایی به همراه داشت که در ادامه آورده شده است:
- نظارت و ساماندهی بهتر بانک مرکزی بر مبادلات ارزی
- ایجاد یک سایت مرجع برای قیمتگذاری
- عدم دخل و تصرف دلالان و واسطه‌ها در ایجاد نوسانات قیمتی
- نظارت بر عملکرد و فعالیت‌های صرافی‌های مجاز کشور
- آگاهی عموم مردم در خصوص نرخ ارز و مقابله با پراکندگی قیمتی
عوامل موثر در نرخ ارز سنا
به طور کلی عواملی همچون تورم و انتظارات تورمی، سیاست‌گذاری‌های دولت و بانک مرکزی، تحریم‌ها و محدودیت در تجارت با سایر کشورها، ریسک‌های سیستماتیک و… بر نرخ ارز در ایران اثرگذار است. نرخ ارز سنا عمدتا کمتر از نرخ ارز در بازار آزاد است، اما نوسانات قیمتی در بازار آزاد بر نرخ ارز سنا اثرگذار است. این روزها به واسطه تحریم‌ها و کمبود منابع ارزی کشور و همچنین افزایش انتظارات تورمی در کشور، قیمت ارز رو به افزایش است. دولت با اقدامات و سیاست‌های همچون سیاست تثبیت نرخ ارز، سعی بر کنترل نوسانات ارزی و ثبات در قیمت‌ها دارد، اما نباید فراموش کرد که مداخلات دولتی در شرایطی که سایر فاکتورهای اقتصادی اثرگذار حکایت از رشد انتظارات تورمی دارد، در بلندمدت کارآمد نیست. بنابراین در وهله اول تغییر در انتظارات تورمی را می‌توان عامل اصلی در نوسانات نرخ ارز دانست.
نحوه مشاهده نرخ ارز سنا در سامانه
همان‌طور که گفته شد، نرخ ارز سنا در سامانه‌ای تحت عنوان سامانه نظارت ارزی که امروزه تحت عنوان سامانه معاملات الکترونیکی ارز (ETS) معرفی شده، قابل مشاهده است. بنابراین افراد با ورود به این سامانه به نشانی http://www.sanarate.ir/ می‌توانند نرخ ارز مورد نظر خود را در زمان‌های مختلف مشاهده کنند. نکته مهم آن است که نرخ‌های اعلامی در این سایت بر اساس معاملات قطعی است. همچنین در پایین صفحه اصلی سایت نکات ذیل درج شده است:
نرخ اسکناسی که در سامانه ثبت شده، بر اساس عملکرد روز گذشته معاملات ارزی انجام شده در تالار ارز خدماتی مرکز مبادله ارز و طلای ایران محاسبه می‌شود. این نرخ از تاریخ 09/12/1401 جایگزین نرخ اسکناس سابق شده است.
نرخ حواله بر اساس عملکرد روز گذشته معاملات ارزی انجام شده در تالار حواله ارز مرکز مبادله ارز و طلای ایران محاسبه می‌شود. این نرخ از تاریخ 09/12/1401 جایگزین نرخ حواله سابق در ارتباط با معامله ارزهای حاصل از صادرات غیرنفتی و خدمات بوده است.
نرخ حواله کالاهای اساسی و ضروری در حال حاضر بر اساس دلار 285,000 ریال محاسبه می‌شود. لذا معادل ریالی معاملات ارز حاصل از صادرات نفت خام، میعانات گازی و گاز طبیعی بر اساس نرخ متناظر (خرید یا فروش) با این نرخ انجام می‌شود.
نرخ موزون بر مبنای حجم معاملات ارزی انجام‌شده در یک ماه گذشته با نرخ‌های اعلامی در سامانه معاملات الکترونیک ارز (ETS) در حوزه حواله، اسکناس و حواله کالاهای اساسی و ضروری محاسبه می‌شود و جنبه عملیاتی ندارد. لذا نرخ اعلامی، صرفا یک نرخ محاسباتی و نمایه‌ای است و نرخ معاملاتی جدید محسوب نمی‌شود.
ارز سنا به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟
نرخ‌های ارز سنا برای افرادی همچون عموم مردم، تجار، بانک‌ها و… که از طریق صرافی‌های مجاز خرید و یا فروش ارز دارند، مناسب است. البته خرید ارز از صرافی‌ها باید با دلایل مشخصی همچون تامین ارز برای مسافرت یا تجارت و… صورت گیرد، چرا که با توجه کمبود منابع ارزی کشور به واسطه تحریم‌ها، تبادلات ارز بدون دلیل، دست دلالان و واسطه‌ها را برای ایجاد نوسانات قیمتی بازتر می‌کند. تامین ارز برای مسافرت نیز طی سال‌های گذشته با محدودیت در میزان خرید ارز مورد نیاز همراه بوده است. بر این اساس هر ساله 2,200 یورو به عنوان ارز مسافرتی به هر فرد تعلق می‌گرفت، اما امروزه میزان ارز مسافرتی برای هر فرد با کاهش محسوس همراه بوده است، به طوری‌که ارز مسافرتی برای سفرهای هوایی حدود ۵۰۰ یورو و برای سفرهای زمینی، ریلی و دریایی حدود ۳۰۰ یورو به ازای هر فرد است.
تفاوت نرخ ارز سنا با نرخ ارز نیمایی
سامانه سنا و سامانه نیما دو مرجع قیمتگذاری نرخ ارز هستند که هر دو جهت افزایش شفافیت و نظارت بهتر بر نظام ارزی توسط بانک مرکزی ایجاد شدند. سامانه سنا تنها مرجعی برای اعلام وضعیت نرخ حواله و اسکناس است و امکان معامله مستقیم در آن وجود ندارد، اما سامانه نیما، با هدف رفع نیازهای ارزی صادرکنندگان و واردکنندگان جهت تامین ارز مورد نیاز واردکنندگان از ارزهای عرضه شده صادرکنندگان ایجاد شده و توسط این سامانه واردکنندگان درخواست‌های ارزی خود را ثبت و مبادلات ارزی در آن صورت می‌گیرد. نرخ ارز نیمایی عمدتا کمتر از نرخ ارز سنا است. نکته مهم آن است که با توجه به اینکه از دیگر متقاضیان ارز صرافی‌ها، تجار هستند و صرافان باید تمامی معاملات با آن‌ها را در سامانه سنا ثبت کنند، در نتیجه نوسانات نرخ نیمایی بر نرخ ارز سنا اثرگذار است.
جمع‌بندی
بانک مرکزی به منظور ایجاد شفافیت لازم در نظام ارزی و نظارت بهتر بر عملکرد صرافی‌ها و مبادلات ارزی، اقدام به ایجاد سامانه‌ای تحت عنوان سامانه سنا کرد که صرافی‌ها را ملزم به ثبت مبادلات و معاملات ارزی خود می‌کرد. این سامانه امروزه به عنوان مرجعی برای اعلام وضعیت نرخ حواله و اسکناس ارز شناخته می‌شود و ضمن شباهت‌هایی، با ارز نیما متفاوت است.
