متمم بودجه چیست؟ + بررسی مراحل تصویب لایحه متمم بودجه
موضوع متمم بودجه دولت یکی از مسائل مهم در زمینه مدیریت مالی کشور است که هر ساله به عنوان بخشی از فرآیند بودجه‌ریزی مطرح میشود. متمم بودجه به مجموعه تغییرات و اصلاحاتی گفته میشود که بعد از تصویب بودجه اصلی، به آن اضافه میشود تا امکان پاسخگویی به نیازها و اولویت‌های جدید در طول سال مالی را فراهم کند. بر این اساس، در صورت نیاز و اضافه درآمد، دولت لایحه متمم را به مجلس تحویل می‌دهد. پس از بررسی مجلس و ارائه آن به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی، متمم بودجه در این مرحله تصویب میشود. این مقاله به بررسی اهمیت و نحوه تدوین و اجرای متمم بودجه در کشور می‌پردازد، همچنین نقش آن در بهبود کارایی و کارکرد دولت در پاسخ به چالش‌های اقتصادی و اجتماعی کشور را مورد بررسی قرار می‌دهد.
اصلاح و متمم بودجه چیست؟
در تعریف متمم بودجه می‌توان گفت به تغییرات و اصلاحاتی گفته میشود که بعد از تصویب بودجه به آن اضافه میشود. این تغییرات ممکن است ناشی از نیازها و اولویت‌های جدید مانند افزایش هزینه‌های ناگهانی یا نیاز به تخصیص منابع به زمینه‌های جدید در طول سال مالی باشد. تصویب متمم بودجه به دولت امکان می‌دهد تا با اجرای این تغییرات، بهبود کارایی و کارکرد خود را در مدیریت مالی و اقتصادی کشور ارتقا دهد و به چالش‌های اجتماعی و اقتصادی سریع‌تر پاسخ دهد.
اصل انعطاف‌پذیری در بودجه دولت
اصل انعطاف‌پذیری در بودجه به مفهوم امکان تنظیم و تطبیق سریع بودجه به شرایط و نیازهای مختلف در طول سال مالی اشاره دارد. این اصل به دولت اجازه می‌دهد که در صورت بروز تغییرات غیرمنتظره یا نیازهای اضافی، اقدامات لازم را برای تخصیص منابع و تنظیم مجدد بودجه انجام دهد، بدون آنکه نیاز به تصویب مجدد بودجه اصلی باشد. این اصل اهمیت بسیاری در مدیریت مالی دولت دارد زیرا به دولت امکان می‌دهد که با پاسخ سریع به تغییرات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، برنامه‌ریزی مالی خود را بهبود دهد و به بهره‌وری بودجه و کارایی دولت کمک کند.
مطابق با اصل انعطاف‌پذیری چنانچه دولت در پیش‌بینی بودجه اعم از درآمدها یا هزینه‌ها در طول سال با مشكلی مواجه شود می‌تواند از طریق متمم بودجه و ارائه لایحه متمم بودجه به مجلس، بودجه خود را دوباره تنظیم كند. با در نظر گرفتن این نکته که بودجه بر اساس یک برآورد و پیش‌گویی تهیه و تنظیم میشود و شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جامعه همواره پویا هستند، ممكن است پس از تصویب بودجه بعضی از تغییرات در اوضاع اقتصادی، اجتماعی یا سیاسی جامعه ایجاب شود كه محل درآمدها و هزینه‌ها تغییر کند.
فرآیند تصویب متمم بودجه
1. تهیه و تدوین لایحه: دولت، به ویژه سازمان برنامه و بودجه، بر اساس نیازها و شرایط اقتصادی کشور، لایحه متمم بودجه را تدوین می‌کند. این لایحه شامل تغییرات پیشنهادی در بودجه مصوب سالانه است.
2. تایید دولت: پس از تهیه لایحه متمم بودجه، این لایحه باید توسط هیئت وزیران مورد بررسی و تایید قرار گیرد.
3. ارسال به مجلس شورای اسلامی: پس از تایید هیئت وزیران، لایحه متمم بودجه به مجلس شورای اسلامی ارسال میشود.
4. بررسی در کمیسیون‌های تخصصی مجلس: لایحه متمم بودجه ابتدا در کمیسیون‌های تخصصی مربوطه مجلس، مانند کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات، مورد بررسی قرار می‌گیرد. این کمیسیون‌ها می‌توانند پیشنهادات و اصلاحات خود را بر روی لایحه اعمال کنند.
5. طرح در صحن علنی مجلس: پس از بررسی و اصلاحات کمیسیون‌های تخصصی، لایحه متمم بودجه در صحن علنی مجلس مطرح میشود. نمایندگان مجلس در جلسات علنی درباره لایحه بحث و تبادل نظر می‌کنند و در نهایت رای‌گیری میشود.
6. تصویب مجلس: اگر لایحه متمم بودجه در مجلس به تصویب برسد، به شورای نگهبان ارسال میشود.
7. بررسی شورای نگهبان: شورای نگهبان لایحه را از نظر تطابق با قانون اساسی و موازین شرعی بررسی می‌کند. اگر شورای نگهبان لایحه را تایید کند، لایحه به قانون تبدیل میشود.
8. ابلاغ و اجرا: پس از تایید شورای نگهبان، لایحه متمم بودجه توسط رئیس‌جمهور برای اجرا به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ میشود.
دلایل تقدیم متمم بودجه چیست؟
بر اساس سیستم بودجه‌ریزی ایران، در تعریف سال مالی دولت، هزینه‌های عمرانی از ابتدای هر سال تا پایان تیرماه سال بعد تعیین میشود و مقرر میشود تمام دستگاه‌هایی كه این اعتبار را دریافت می‌كنند آن را تا پایان تیرماه سال آینده جذب كنند.
افزایش هزینه‌ها نسبت به هزینه‌های پیش بینی شده: در این حالت به دلیل خوش‌بینی برنامه‌ریز در دیدن آینده یا نادرست بودن روش‌های تکنیکی برآورد و پیش‌بینی بودجه، هزینه‌های انجام شده از هزینه‌های مقرر فراتر می‌رود. تفاوت این حالت با کسری بودجه متعارف، عدم وجود کسری در هنگام برنامه‌ریزی بودجه است که از آن به عملیاتی نبودن بودجه تعبیر میشود.
کسری بودجه: وضعیتی که دولت بیش از درآمدهای خود، مصرف می‌کند. کسری بودجه دلایل گوناگونی داشته و منشا اتفاقات دیگری نیز میشود. در تبیین دلایل کسری بودجه به دلایلی همچون سیکلی یا ساختاری بودن دوره‌های رکود و رونق در یک اقتصاد و اقدامات یا انگیزه‌های اجرایی اشاره میشود.
رشد درآمد: ارائه لایحه متمم بودجه به دلیل افزایش درآمد کشور، زمانی اتفاق می‌افتد که درآمدهای واقعی دولت بیشتر از پیش‌بینی‌های اولیه باشد. این افزایش درآمد ممکن است ناشی از عوامل مختلفی مانند افزایش قیمت نفت، بهبود اقتصادی، افزایش درآمدهای مالیاتی یا هرگونه منبع درآمدی دیگر باشد. در چنین شرایطی، دولت تصمیم می‌گیرد که این درآمد اضافی را به صورت موثرتری تخصیص دهد و برای این منظور یک لایحه متمم بودجه به مجلس ارائه می‌کند.
- مقاله پیشنهادی: بودجه دولت چیست
انتقادات وارده به تدوین لایحه متمم بودجه
ارائه متمم بودجه می‌تواند ناشی از عدم سنجش‌های كارشناسانه از میزان منابع و فعالیت‌های مورد نیاز برای بخش‌های دولتی باشد. از سوی دیگر ممکن است میزان ظرفیت‌های اجرائی و حجم فعالیت بخش‌های مختلف برای سیاستگذاران چندان آشكار و روشن نباشد و منابع مالی مورد نیاز برای تعداد مشخصی فعالیت در ذهن دولتمردان چندان وضوح و روشنی ندارد و این عوامل، در هر صورت نوعی بی‌برنامگی در دولت را نشان داده و ناكارمدی دستگاه متولی بودجه كشور را آشكار می‌کند.
انتقاد دیگر، مسئله تورمی بودن بودجه پیشنهادی است. مطالعات نشان می‌دهد متوسط نرخ تورم هر ماه نسبت به ماه قبل در سال جاری روندی صعودی را طی می‌کند و این به معنای عدم جذب یک به یک دلارهای نفتی تزریق شده در مسیر تولید و ورود آن به عرصه‌های مصرفی است.
در این میان، نفتی شدن بیش از پیش اقتصاد از دیگر مسائلی است که به افزایش بودجه عمومی دولت منجر میشود. این مسئله همان پدیده‌ای است که در نظریه اقتصاد به بیماری هلندی معروف است. در واقع، دولت با افزایش مقدار یا قیمت منابع طبیعی روبه‌رو میشود و تحت تاثیر این مسئله به رونق و رکود دوره‌ای و زودگذر مبتلا میشود. در این نظریه با افزایش ارزش پول ملی، کالاهای تولید شده در داخل کشور برای بازارهای خارجی گران‌تر می‌شوند و صادرات آن‌ها کاهش می‌یابد. واردات کالاهای خارجی نیز ارزان‌تر میشود و رقابت با کالاهای وارداتی برای تولیدکنندگان داخلی دشوارتر میشود. نهایتا کاهش رقابت‌پذیری منجر به کاهش تولید و سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی مانند صنعت و کشاورزی میشود. این وضعیت می‌تواند منجر به بیکاری و کاهش رشد اقتصادی در این بخش‌ها شود.
جمع‌بندی
متمم بودجه به مجموعه تغییرات و اصلاحاتی گفته میشود که بعد از تصویب بودجه اصلی، به آن اضافه میشود تا امکان پاسخگویی به نیازها و اولویت‌های جدید در طول سال مالی را فراهم کند. در واقع، پس از بررسی مجلس و ارائه آن به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی، متمم بودجه در این مرحله تصویب میشود. در این مقاله به بررسی اهمیت و نحوه تدوین و اجرای متمم بودجه پرداخته شد، همچنین نقش آن در بهبود کارایی و کارکرد دولت در پاسخ به چالش‌های اقتصادی و اجتماعی کشور مورد بررسی قرار گرفت.
سوالات متداول
متمم بودجه به تغییرات و اصلاحاتی گفته میشود که بعد از تصویب بودجه اصلی، به آن اضافه میشود. این تغییرات به منظور پاسخگویی به نیازها و اولویت‌های جدید در طول سال مالی اعمال میشود.
به دلیل تغییرات ناگهانی در نیازها و شرایط مالی کشور، دولت نیاز به ابزاری دارد که امکان تنظیم مجدد بودجه و اختصاص منابع به موارد ضروری را در طول سال مالی فراهم کند. ضمن اینکه ممکن است تغییراتی در ساختار درآمد کشور در طول سال مالی ایجاد شود.
در صورت مدیریت صحیح، متمم بودجه به منظور اختصاص منابع به موارد ضروری و اولویت‌های اصلی در نظر گرفته میشود. با این حال، نظارت دقیق و شفافیت در اجرای آن از اهمیت بالایی برخوردار است تا از هدر رفت منابع جلوگیری شود.
