هزینه بودجه کشور چقدر است؟ بررسی بودجه در سال‌های متوالی
بودجه کشور که هر ساله توسط مجلس ارائه می‌شود، وضعیت یک سال آینده کشور را نشان می‌دهد. ارقام ارائه شده در بودجه به اقتصاد جهت می‌دهد؛ بر همین اساس بسیاری از سرمایه‌گذاران، تجار، تولیدکنندگان واحدهای تولیدی و فعالان اقتصادی اهداف تعیین شده وضعیت خود را طبق آن تنظیم می‌کنند. در این مقاله به بررسی بودجه ایران شامل هزینه‌ها و درآمدهای دولتی پرداخته شده است.
تعریف بودجه کشور و انواع آن
بودجه کشور سندی است که جزئیات درآمدها و هزینههای دولت در یک سال را نشان می‌دهد. در لایحه بودجه سال هر سال دولت پیش‌بینی می‌کند که در این سال چه هزینه‌ها و درآمدهایی خواهد داشت و آیا درآمدهای دولت پاسخگوی هزینههای آن است یا خیر؟
در اجرای اصلاحیه ماده (۱۸۲) آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی بخش اول لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ کل کشور مشتمل بر ۷ فصل است. این فصل‌ها شامل احکام سقف منابع، سقف درآمد و تراز عملیاتی سقف واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای، سقف واگذاری دارایی‌های مالی، منابع هدفمندسازی یارانه‌ها و مفروضات پیش‌بینی منابع و مصارف بودجه هستند. بودجه به سه قسمت اصلی بودجه عمومی، بودجه اختصاصی و بودجه شرکت‌ها و نهادها تقسیم می‌شود.
بودجه عمومی کشور
به تمامی درآمدها و هزینههای ملی کشور، بودجه عمومی گفته می‌شود. درآمدهای این بخش شامل مالیاتی است که دولت از مردم و شرکت‌ها دریافت می‌کند. همچنین درآمدهایی مانند فروش نفت، فروش اوراق بهادار و فروش شرکت‌ها نیز در این بخش قرار می‌گیرند. در رابطه با هزینههای این بخش نیز می‌توان به هزینههای عمومی مانند هزینه آموزش و پرورش، بیمارستان‌های دولتی، نهادهای نظامی و انتظامی و… اشاره کرد.
بودجه اختصاصی
هر ساله در بودجه کشور رقم کمی به این بخش تعلق می‌گیرد و این بودجه از اهمیت کمتری برخوردار است. بودجه اختصاصی برخلاف بودجه عمومی دارای ردیف‌های مشخصی است و به طور دقیق مشخص می‌شود که درآمدها در چه سرفصلی باید هزینه شوند. معمولا درآمدهای هر موسسه صرف هزینههای همان موسسه می‌شود.
بودجه شرکت‌ها و نهادها
بودجه شرکت‌ها و نهادها، شامل درآمدها و هزینههای شرکت‌های دولتی است. برای مثال درآمدهای بانک مرکزی و بانک‌های دولتی مانند بانک ملی، بانک سپه و… و همچنین درآمدهای شرکت‌های نفتی مانند شرکت ملی نفت، شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی و پالایشگاه‌های دولتی مانند پالایشگاه آبادان و اراک در این بخش قرار دارند.
کسری بودجه کل کشور چیست؟
در صورتی که هزینههای دولت بیشتر از درآمدهای آن باشد، دولت با کسری بودجه مواجه است. در واقع به منفی شدن تراز درآمدها و هزینه‌ها در طول یک سال کسری بودجه گفته می‌شود. برای مثال هزینههای سال 1402 بودجه کشور، 1,454 هزار میلیارد تومان و درآمدهای دولت برای تامین این هزینه‌ها 978 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده بود. بنابراین در لایحه بودجه سال 1402 ارائه شده توسط دولت 476 هزار میلیارد تومان کسری تراز عملیاتی وجود داشت.
می‌توانید در مقاله بودجه دولت علاوه بر آشنایی با جزئیات بودجه دولتی، تاریخچه کسری بودجه کشور ایران در 20 سال گذشته را مشاهده کنید.
در ادامه لایحه بودجه سالانه ایران در 3 سال متوالی 1401، 1402 و 1403 مورد بررسی قرار گرفته است.
بررسی لایحه بودجه سال 1403
در لایحه بودجه کشور برای سال 1403، کل منابع عمومی دولت 2,462 هزار میلیارد تومان اعلام شد که نسبت به بودجه سال 1402 حدود 18 درصد افزایش یافت. در جدول زیر سقف منابع لایحه بودجه کشور برای سال 1403 در مقایسه با سال 1402 آمده است.
| منابع | سال 1402 | سال 1403 | درصد رشد |
|---|---|---|---|
| درآمدها | 10,540,926 | 14,958,000 | 41.9% |
| واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای | 7,322,474 | 6,470,000 | -11.6% |
| واگذاری دارایی‌های مالی | 2,960,000 | 3,192,400 | 7.9% |
| جمع منابع عمومی دولت | 20,823,400 | 24,620,400 | 18.2% |
سقف درآمدهای منتشر شده در لایحه بودجه سال 1403 نسبت به سال 1402 حدود 42 درصد رشد داشته است. سقف درآمدها و تراز عملیاتی در بودجه سال 1403 مطابق جدول زیر هستند.
| درآمدها | 1402 | 1403 | درصد رشد |
|---|---|---|---|
| درآمدهای مالیاتی | 7,489,926 | 11,220,000 | 49.8% |
| مالیات بر واردات (حقوق ورودی) | 1,454,930 | 1,400,000 | 3.8-% |
| سود سهام شرکت‌های دولتی | 340,000 | 600,000 | 76.5% |
| مالیات دولت در بخش ارتباطات | 157,000 | 200,000 | 27.4% |
| بهره مالکانه و حقوق دولتی معادن | 485,000 | 550,000 | 13.4% |
| درآمد حاصل از فروش کالا و خدمات | 265,771 | 465,000 | 75 |
| سایر درآمدها | 384,623 | 523,000 | 36 |
| تراز عملیاتی | 4,547,474- | 3,079,400- | 32.3-% |
بررسی لایحه بودجه کشور در سال 1402
در بودجه سال 1402 دولت پیش‌بینی کرد که در این سال چه هزینه‌ها و درآمدهایی خواهد داشت. جدول زیر نمای کلی بودجه سال ۱۴۰۲ شامل انواع درآمدها و هزینه‌ها را نشان می‌دهد.
سرفصل درآمدهای دولتی بودجه کشور در سال 1402
در پاسخ به سوال اینکه بودجه کشور از کجا تامین می‌شود، می‌توان گفت که درآمدهای دولتی بودجه سال 1402 در 5 بخش تقسیم می‌شوند. مهم‌ترین قسمت درآمدهای دولتی، درآمدهای مالیاتی است که 41 درصد را شامل می‌شود. درآمدهای مالیاتی شامل مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر حقوق و دستمزد و مالیات بر نقل و انتقال سهام است که از بازار سرمایه تامین می‌شود. از دیگر بخش‌های درآمدهای دولتی می‌توان به درآمدهای حاصل از مالکیت دولت و درآمدهای حاصل از فروش کالا و خدمات اشاره کرد.
درآمدهای دیگر دولت برای جبران کسری بودجه کشور شامل درآمد صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی، منابع حاصل از فروش و واگذاری اموال منقول و غیرمنقول، منابع حاصل از فروش و واگذاری انواع اوراق مالی و اسلامی و سایر درآمدها هستند. مجموع این درآمدها که در بودجه با نام واگذاری دارایی‌های سرمایه‌گذاری و واگذاری دارایی‌های مالی ثبت شده است، حدود 1,000 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. لازم به ذکر است که این درآمدها به شدت تورم‌زا هستند. در ادامه مقدار و درصد هر یک از بخش‌های درآمد دولتی به تفکیک نمایش داده شده است.
طبق آمار منتشر شده حدود نیمی از درآمدهای دولتی توسط وزارت اقتصاد تامین خواهد شد. پس از آن وزارت نفت با 29 درصد یکی از پردرآمدترین دستگاه‌های دولتی پیش‌بینی شده است. در نمودار زیر پردرآمدترین دستگاه‌های دولتی طبق لایحه بودجه ارائه شده، نمایش داده شده است.
سرفصل هزینههای دولتی بودجه 1402
هزینههای دولتی بودجه سال 1402 برابر با 1,454 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. عمده این هزینه‌ها شامل حقوق و دستمزد کارکنان و بازنشستگان، یارانه و… هستند.
تملک دارایی‌های سرمایه‌ای و دارایی‌های مالی نیز در بودجه کشور مجموعا حدود 530 هزار میلیارد تومان اعلام شده است؛ که مجموع آن‌ها برابر با 1,984 هزار میلیارد تومان است. در ادامه هزینههای پیش‌بینی شده دولت در بخش‌های مختلف برای سال 1402 به تفکیک آمده است. طبق این نمودار 30 درصد (458 هزار میلیارد تومان) از هزینههای دولت مربوط به بخش نظامی و قضایی است.
در ادامه پرهزینه‌ترین دستگاه‌های دولتی طبق بودجه‌بندی سال 1402 نمایش داده شده است. طبق این نمودار وزارت بهداشت با 273 هزار میلیارد تومان بیشترین بخش هزینههای دولتی را به خود اختصاص داده است. پس از وزارت کار، وزارت آموزش و پرورش در مجموع با حدود 250 هزار میلیارد تومان از بخش‌های پرهزینه بودجه دولتی به حساب می‌آیند.
بررسی بودجه کشور در سال 1401
هزینههای بودجه سال 1401 بیش از 1372 هزار میلیارد تومان اعلام شده است. بر اساس آمارهای موجود حدود 700 هزار میلیارد تومان از هزینههای بودجه سال آتی را حقوق کارمندان دولت تشکیل می‌دهد. همچنین 209 هزار میلیارد تومان از هزینههای سال آینده بر اساس لایحه بودجه کشور، هزینه صندوق‌های بازنشستگی کشوری را تامین خواهد کرد و 200 هزار میلیارد تومان صرف بازپرداخت اصل و سود اوراق مالی خواهد شد. در ادامه به جزئیات هزینههای دولت در بخش‌های مختلف توسط کارشناسان سایت تحلیل بنیادی انیگما اشاره شده است.
هزینه نظامی و قضایی: هزینههای مربوط به ستاد مشترک سپاه پاسداران اسلامی، ارتش، نیروی انتظامی و وزارت دفاع پشتیبانی نیروهای مسلح در این دسته قرار می‌گیرند. مجموع بودجه تعلق گرفته به این بخش بیش از 305 هزار میلیارد تومان است. وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح با در اختیار داشتن نزدیک به 95٫5 هزار میلیارد تومان بخش عمده‌ای از هزینه در این بخش از بودجه را شامل می‌شود.
هزینه بهداشت و درمان: بخش بهداشت و درمان از بخش‌های اصلی اقتصاد یک کشور است، به‌طوری که بیشتر کشورها توجه ویژه‌ای به این بخش دارند. هزینههای مربوط به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور در این بخش قرار گرفته‌اند که در بودجه سال 1401 مبلغ 174،134 میلیارد تومان به آن اختصاص داده شده است.
همچنین هزینه مربوط به سازمان بیمه سلامت ایران، درمان و آموزش پزشکی، یارانه دارو و شیرخشک، درمان بیماران خاص و صعب‌العلاج و کمک به مجمع خیرین سلامت، زنجیره امید، بیمارستان محکم و مؤسسه محک و… در این بخش قرار می‌گیرند.
هزینه آموزش: هزینههای مربوط وزارت آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها، موسسات آموزشی و پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری در بخش آموزش قرار می‌گیرند.
علاوه بر هزینههای وزارت آموزش و پرورش از جزئیات هزینه‌ها در این بخش می‌توان به برنامه راهبری و توسعه همکاری‌های بین‌الملل ، برنامه توسعه و ارتقای تربیت بدنی، ورزش و سلامت دانش‌‌آموزان، برنامه آموزش و پرورش استثنایی، تلفیقی و فراگیر، برنامه حمایت از فرهنگیان، پاداش پایان خدمت بازنشستگان و کمک به صندوق ذخیره فرهنگیان و… اشاره کرد.
سایر وزارتخانه‌های دولت: هزینههای مربوط به وزارتخانه‌ها به‌جز آموزش و پرورش، علوم و تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت 14 درصد از بودجه کشور را در بر می‌گیرند. 14 وزارتخانه در این بخش قرار می‌گیرند که از جمله آن می‌توان به وزارت جهاد کشاورزی اشاره کرد که دولت بیش از ۱۸ هزار میلیارد تومان برای آن در نظر گرفته است. همچنین برای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیش از ۱۴۵ هزار میلیارد اختصاص داده شده است. بودجه وزارت ارتباطات نیز حدود ۱۴ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده و نسبت به بودجه ۱۴۰۰ افزایش ۱۳۴ درصدی داشته است. همچنین بودجه تعلق گرفته به وزارت صنعت، معدن و تجارت نسبت به سال ۱۴۰۰، تغییر ۱۲۹ درصدی داشته است.
هزینه صندوق بازنشستگی کشوری: حقوق بازنشستگان دولت، وظیفه‌بگیران و مشترکان صندوق‌های بازنشستگی کشوری و لشکری و سایر صندوق‌های بازنشستگی وابسته به دستگاه‌های اجرایی در این بخش از بودجه بندی کشور قرار می‌گیرد که بودجه تعلق گرفته به آن در مجموع 135 هزار میلیارد تومان بوده است.
هزینه کمک به افراد خاص: هزینههای مربوط به بنیاد شهید، بهزیستی، کمیته امداد و هلال احمر در این بخش قرار می‌گیرند. بودجه سال 1401 این بخش بیش از 94 هزار میلیارد تومان است. این بودجه در راستای افزایش رفاه اقشاری خاص در جامعه، در نظر گرفته شده است.
در ادامه جدول میزان بودجه تعلق گرفته به هر یک از این بخش‌ها به همراه سایر نهادها آمده است.
لایحه بودجه کشور در هر سال در سایت سازمان برنامه و بودجه منتشر می‌شود.
