توکنومیکس (Tokenomics) یا توکنومیک چیست؟ هر آنچه باید از اقتصاد توکنی بدانید

ورود به دنیای پیچیده و بزرگ ارزهای دیجیتال، بدون درک مفاهیم بنیادین آن، مانند قدم گذاشتن در میدانی ناشناخته و پرمخاطره است. یکی از حیاتی‌ترین این مفاهیم که نقشی اساسی در تعیین ارزش، پایداری و موفقیت بلندمدت یک پروژه رمزارزی ایفا می‌کند، توکنومیکس (Tokenomics) یا اقتصاد توکنی است. اهمیت توکنومیکس (که به آن توکنومیک هم اطلاق می‌شود) به حدی است که می‌توان آن را ستون فقرات اقتصادی هر پروژه مبتنی بر بلاک‌چین دانست. طراحی دقیق و هوشمندانه اقتصاد توکنی می‌تواند باعث جذب کاربران، تشویق مشارکت‌کنندگان، ایجاد تقاضای پایدار برای توکن بومی و در نهایت، موفقیت پروژه شود. برعکس، توکنومیکس ضعیف یا نامناسب می‌تواند منجر به تورم کنترل‌نشده، عدم توازن عرضه و تقاضا، کاهش انگیزه کاربران و حتی شکست نهایی پروژه شود.

مقاله حاضر، با هدف ارائه یک راهنمای جامع و دقیق برای درک این مفهوم بنیادین در دنیای کریپتو تهیه شده است. در ادامه، به تعریف عمیق‌تر این مفهوم، اجزای کلیدی آن، نحوه تحلیل توکنومیکس یک پروژه، و همچنین بررسی مثال‌هایی از پروژه‌های موفق و ناموفق پرداخته خواهد شد. این اطلاعات برای سرمایه‌گذاران، تریدرها و علاقه‌مندان به دنیای ارزهای دیجیتال که به دنبال تصمیم‌گیری‌های آگاهانه هستند، بسیار حیاتی است. درک صحیح توکنومیکس به افراد کمک می‌کند تا فراتر از هیاهوی بازار، ارزش واقعی و پتانسیل رشد پروژه‌ها را ارزیابی کنند.

توکنومیکس چیست و چرا اهمیت دارد؟

توکنومیکس از ترکیب دو واژه «توکن» (Token) و «اقتصاد» (Economics) به وجود آمده است که به مطالعه و طراحی علمی اقتصاد یک توکن در اکوسیستم رمزارزها اشاره دارد. اقتصاد توکنی، شامل تمامی عواملی می‌شود که بر عرضه، تقاضا، توزیع، کاربرد و در نهایت ارزش یک ارز دیجیتال تاثیر می‌گذارند. در واقع، توکنومیکس تعیین می‌کند که چگونه یک توکن در اکوسیستم خود عمل می‌کند، چگونه به مشارکت‌کنندگان انگیزه داده می‌شود و چگونه «ارزش» در طول زمان ایجاد و حفظ می‌شود. می‌توان گفت که توکنومیک یک پروژه، معماری اقتصادی آن است.

درک توکنومیکس یک پروژه اهمیت حیاتی دارد که از چند جنبه قابل بررسی است:

• ایجاد انگیزه برای مشارکت: طراحی مشوق‌های اقتصادی مناسب (مانند پاداش برای استیکینگ) کاربران را به رفتارهای مطلوب برای شبکه ترغیب می‌کند.
• تنظیم عرضه و تقاضا: مکانیزم‌هایی مانند سقف عرضه (Max Supply) و توکن‌سوزی (Token Burning) بر کمیابی و پویایی قیمت توکن تاثیر مستقیم دارند.
• افزایش امنیت شبکه: به‌ویژه در شبکه‌های اثبات سهام (Proof-of-Stake)، توکنومیکس با پاداش‌دهی به اعتبارسنج‌های صادق، به حفظ امنیت کمک می‌کند.
• جذب سرمایه‌گذار: سرمایه‌گذاران آگاه، پیش از سرمایه‌گذاری، توکنومیکس پروژه را به‌دقت بررسی می‌کنند. یک اقتصاد توکنی شفاف، منطقی و پایدار، اعتماد آن‌ها را جلب می‌کند.
• تضمین پایداری بلندمدت: یک توکنومیک پایدار، بقا و رشد پروژه را در بلندمدت ممکن می‌سازد و تضمین می‌کند که منابع لازم برای توسعه و نگهداری شبکه فراهم است.

در مقابل، یک توکنومیکس ضعیف (مثلا با تورم بالا، توزیع ناعادلانه یا کاربرد ناکافی) می‌تواند منجر به شکست پروژه شود. به همین دلیل است که درک عمیق Tokenomics برای هر فعال بازار ارزهای دیجیتال ضروری محسوب می‌شود.

شفاف‌سازی در خصوص اصطلاحات کوین و توکن در اقتصاد توکنی

پیش از پرداختن به جزئیات توکنومیکس، درک تمایز فنی بین «کوین» (Coin) و «توکن» (Token) مفید است. از جایی که در توکنومیکس، به کوین‌ها هم توکن اطلاق می‌شود، پرداختن به این موضوع جهت شفاف‌سازی ضروری به نظر می‌رسد. در ابتدا باید دانست که در دنیای ارزهای دیجیتال، اصطلاحات کوین و توکن در چه معنایی به کار می‌روند.

کوین (Coin): دارایی دیجیتال بومی یک بلاک‌چین مستقل است و روی همان بلاک‌چین عمل می‌کند. کوین‌ها معمولا برای پرداخت کارمزد تراکنش‌ها (Gas Fee) و پاداش‌دهی به مشارکت‌کنندگان شبکه (ماینرها/اعتبارسنج‌ها) استفاده می‌شوند. از معروف‌ترین کوین‌ها می‌توان به BTC در بلاک‌چین بیت‌کوین و اتر (ETH) در بلاک‌چین اتریوم اشاره کرد.

توکن (Token): روی بلاک‌چین‌های موجود (مانند اتریوم، سولانا، پالیگان) ایجاد می‌شود و بلاک‌چین اختصاصی ندارد. توکن‌ها از زیرساخت بلاک‌چین میزبان استفاده می‌کنند و عموما کاربردهای متنوع‌تری دارند. استانداردهایی مانند ERC-20 (قابل تعویض) و ERC-721 (غیر قابل تعویض/NFT) ساخت آن‌ها را تسهیل می‌کنند.

چرا  در توکنومیکس تمایز بین کوین و توکن نادیده گرفته می‌شود؟

با وجود تفاوت فنی ذکر شده، در بحث‌های مربوط به توکنومیکس یا اقتصاد توکنی، مشاهده می‌شود که اصطلاح «توکن» به‌صورت عام‌تر به کار می‌رود و شامل کوین‌ها نیز می‌شود. دلایل متعددی برای این استفاده قراردادی یا گاهی نادرست وجود دارد.

در گفتمان عمومی و حتی در میان تحلیلگران، استفاده از «توکن» برای اشاره کلی به هر نوع ارز دیجیتال رایج شده است. این امر تا حدی به‌دلیل سادگی و پرهیز از پرداختن به جزئیات فنی در هر گفتگو است. همچنین، برخی پروژه‌ها ممکن است به دلایل بازاریابی یا برندینگ، خود را به‌گونه‌ای معرفی کنند که با تعریف فنی دقیق همخوانی نداشته باشد. علاوه بر این، توکنومیکس اساسا با مدل اقتصادی یک دارایی دیجیتال سروکار دارد (نه لزوما با جزئیات فنی زیرساخت آن). ویژگی‌هایی مانند عرضه، تقاضا، توزیع، و کاربرد، هم برای کوین‌ها و هم برای توکن‌ها حیاتی هستند. بنابراین، از منظر تحلیل اقتصادی، تفکیک سفت و سخت این دو همیشه ضروری نیست و واژه «توکن» به‌عنوان یک اصطلاح فراگیر برای اشاره به واحد ارزش در یک اکوسیستم بلاک‌چینی به کار می‌رود.

حتی گاهی نیز عکس این موضوع رخ می‌دهد، مانند اصطلاح رایج آلت‌کوین (Altcoin – Alternative Coin) که به تمام ارزهای دیجیتال به‌جز بیت‌کوین، فارغ از اینکه از نظر فنی کوین باشند یا توکن، اشاره دارد. بنابراین، گرچه دانستن تفاوت فنی کوین و توکن مفید است، اما نکته کلیدی این است که نباید درگیر تعاریف خشک شد. مهم درک این موضوع است که هر دارایی رمزارزی، چه کوین و چه توکن، دارای یک مدل اقتصاد توکنی (یا توکنومیک) است که عرضه، تقاضا، کاربرد و مشوق‌های آن را تعریف می‌کند. تمرکز تحلیلگر باید بر فهم همین مدل اقتصادی باشد (نه صرفا برچسب فنی دارایی). بنابراین، از این پس در این مقاله، هرگاه از «توکن» در زمینه توکنومیکس صحبت می‌شود، می‌تواند به هر دو نوع دارایی (کوین یا توکن) اشاره داشته باشد.

• برای مطالعه بیشتر درباره این موضوع، می‌توانید به مقاله «آلت‌کوین چیست؟» مراجعه کنید.

اجزای کلیدی توکنومیکس یک ارز دیجیتال

طراحی توکنومیکس یک پروژه شامل چندین مولفه کلیدی است که در کنار یکدیگر، سیستم اقتصادی آن را شکل می‌دهند. تحلیلگران و سرمایه‌گذاران باید هر یک از این اجزا را به‌دقت بررسی کنند:

عرضه توکن (Token Supply)

نحوه مدیریت عرضه یکی از پایه‌ای‌ترین جنبه‌های توکنومیکس است و شامل مفاهیم زیر می‌شود:

حداکثر عرضه (Max Supply): بیشترین تعداد توکنی که در طول عمر پروژه ایجاد خواهد شد. این عدد ثابت و غیر قابل تغییر است (مانند ۲۱ میلیون واحد برای بیت‌کوین). وجود حداکثر عرضه مشخص، خاصیت ضد تورمی به توکن می‌دهد.

عرضه کل (Total Supply): تعداد کل توکن‌هایی که تاکنون ایجاد شده‌اند، منهای توکن‌هایی که سوزانده شده‌اند. این عدد می‌تواند با گذشت زمان افزایش یابد (در مدل‌های تورمی) یا ثابت بماند یا حتی کاهش یابد (اگر مکانیزم توکن‌سوزی وجود داشته باشد).

عرضه در گردش (Circulating Supply): تعداد توکن‌هایی که در حال حاضر در دسترس عموم قرار دارد و در بازار معامله می‌شود. این عدد معمولا از عرضه کل کمتر است، زیرا بخشی از توکن‌ها ممکن است قفل شده باشند (مثلا برای تیم پروژه، سرمایه‌گذاران اولیه، یا ذخایر استیکینگ). این معیار برای محاسبه ارزش بازار (Market Cap) استفاده می‌شود.

مدل‌های تورمی و ضد تورمی در عرضه:

• تورمی (Inflationary): توکن‌های جدید به طور مداوم به عرضه موجود اضافه می‌شوند (معمولا به‌عنوان پاداش استیکینگ یا ماینینگ). اگر نرخ تورم بالا باشد و تقاضا به همان نسبت رشد نکند، می‌تواند منجر به کاهش ارزش توکن شود. طراحی نرخ تورم در توکنومیک موضوع بسیار حساسی است.
• ضد تورمی (Deflationary): عرضه کل توکن‌ها به‌مرور زمان کاهش می‌یابد. این کار معمولا از طریق مکانیزم «توکن‌سوزی» (Token Burning) انجام می‌شود که در آن بخشی از توکن‌ها (مثلا از محل کارمزد تراکنش‌ها) به طور دائم از گردش خارج می‌شوند.

توزیع توکن (Token Distribution)

نحوه توزیع اولیه توکن‌ها بین ذی‌نفعان مختلف، تاثیر زیادی بر تمرکززدایی، عدالت و فشار فروش بالقوه در آینده دارد. بررسی دقیق برنامه توزیع در توکنومیکس بسیار مهم است. روش‌های رایج توزیع عبارت‌اند از:

• عرضه اولیه کوین (ICO – Initial Coin Offering): فروش توکن‌ها به عموم برای جمع‌آوری سرمایه.
• عرضه اولیه صرافی (IEO – Initial Exchange Offering): فروش اولیه توکن‌ها از طریق یک صرافی متمرکز.
• عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز (IDO – Initial DEX Offering): فروش اولیه توکن‌ها از طریق یک پلتفرم غیرمتمرکز.
• ایردراپ (Airdrop): توزیع رایگان توکن‌ها بین کاربران اولیه، اعضای جامعه یا دارندگان توکن‌های دیگر.
• راه‌اندازی منصفانه (Fair Launch): توزیع توکن‌ها بدون پیش‌فروش به سرمایه‌گذاران خصوصی یا تیم، معمولا از طریق استخراج (ماینینگ) یا تامین نقدینگی.

علاوه بر روش توزیع، تخصیص درصد توکن‌ها به گروه‌های مختلف نیز حیاتی است:

• تیم و مشاوران (Team & Advisors): تخصیص به بنیان‌گذاران و مشاوران پروژه.
• سرمایه‌گذاران اولیه/خصوصی (Early Investors/VCs): تخصیص به سرمایه‌گذاران خطرپذیر یا سرمایه‌گذاران فرشته.
• بنیاد یا خزانه (Foundation/Treasury): ذخایری برای توسعه در آینده، بازاریابی و عملیات پروژه.
• جامعه و اکوسیستم (Community & Ecosystem Fund): برای پاداش‌ها، گرنت‌ها و رشد جامعه.
• فروش عمومی (Public Sale): توکن‌های فروخته‌شده به عموم.

زمان‌بندی آزادسازی توکن (Vesting Schedules): بسیار مهم است که توکن‌های تخصیص‌یافته به تیم و سرمایه‌گذاران اولیه، دارای دوره قفل‌بودن (Lock-up) و آزادسازی تدریجی (Vesting) باشند. به همین دلیل، توکن‌های تخصیص‌یافته به تیم و سرمایه‌گذاران اولیه معمولا طی یک دوره زمانی مشخص (مثلا ۲ تا ۴ سال) به تدریج آزاد می‌شوند. برنامه آزادسازی باید منطقی باشد تا از فشار فروش ناگهانی (Dump) جلوگیری شود. بررسی دقیق این زمان‌بندی‌ها بخش مهمی از تحلیل Tokenomics یک پروژه است. تمرکز بیش از حد توکن در دست تعداد کمی از افراد یا نهادها یک پرچم قرمز محسوب می‌شود.

مکانیزم‌های تشویقی (Incentive Mechanisms)

توکنومیکس خوب باید مشارکت‌کنندگان را به انجام اقداماتی که به نفع شبکه است، ترغیب کند. این مشوق‌ها نقش بسیار مهمی در اقتصاد توکنی دارند:

پاداش استیکینگ (Staking Rewards): در شبکه‌های اثبات سهام، کاربرانی که توکن‌های خود را قفل می‌کنند (استیک می‌کنند) تا به امنیت شبکه کمک کنند، با توکن‌های جدید پاداش می‌گیرند.

ییلد فارمینگ (Yield Farming): کاربران با تامین نقدینگی برای پلتفرم‌های غیرمتمرکز، توکن‌هایی در قالب پاداش دریافت می‌کنند.

پاداش مشارکت: پاداشی که برای شرکت در رای‌گیری‌های حاکمیتی، گزارش باگ، یا فعالیت‌های دیگر در جامعه اعطا می‌شود.

این مشوق‌ها باید به‌دقت تنظیم شوند تا پایدار باشند و منجر به تورم بیش از حد یا رفتارهای کوتاه‌مدت و سودجویانه نشوند.

کاربرد توکن (Token Utility)

یک توکن باید دلیل قانع‌کننده‌ای برای نگهداری و استفاده داشته باشد. هرچه کاربردهای یک توکن بیشتر و حیاتی‌تر باشد، تقاضای ذاتی برای آن بیشتر خواهد بود. از جمله کاربردهای رایج می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پرداخت کارمزد تراکنش (Gas Fees): مانند ETH در اتریوم یا SOL در سولانا.
• حق رای در حاکمیت: مانند UNI در یونی‌سواپ.
• دسترسی به خدمات پلتفرم: مانند استفاده از توکن BAT برای تبلیغات در مرورگر Brave.
• ابزار پرداخت درون اکوسیستم: به طور مثال برای خرید آیتم‌ها در یک بازی یا متاورس.

هرچه کاربردهای یک توکن بیشتر و ضروری‌تر باشد، تقاضای ذاتی برای آن افزایش می‌یابد. اقتصاد توکنی موفق، چرخه‌ای مثبت ایجاد می‌کند که در آن کاربرد، تقاضا را افزایش می‌دهد و افزایش تقاضا، ارزش توکن و انگیزه برای مشارکت بیشتر را بالا می‌برد.

مدل حاکمیت (Governance)

مدل حاکمیت مشخص می‌کند که چگونه تصمیمات مربوط به آینده پروتکل (مانند به‌روزرسانی‌ها، تغییر پارامترهای توکنومیک و …) گرفته می‌شود. در بسیاری از پروژه‌های غیرمتمرکزتر، حاکمیت معمولا به دارندگان توکن واگذار می‌شود.

• حاکمیت درون‌زنجیره‌ای (On-chain Governance): پیشنهادات و رای‌گیری مستقیما روی بلاک‌چین ثبت و اجرا می‌شوند.
• حاکمیت برون‌زنجیره‌ای (Off-chain Governance): بحث‌ها و رای‌گیری‌های اولیه ممکن است در انجمن‌ها یا پلتفرم‌های دیگر انجام شود و نتیجه نهایی توسط تیم یا بنیاد اجرا شود.

یک مدل حاکمیت شفاف، غیرمتمرکز و کارآمد، به انطباق‌پذیری و پایداری بلندمدت پروژه کمک می‌کند. توکنومیکس نقش کلیدی در توزیع قدرت حاکمیتی دارد.

یک مدل اقتصادی پایدار: در نهایت، تمام اجزای فوق باید در قالب یک مدل اقتصادی منسجم عمل کنند تا به پایداری بلندمدت پروژه کمک کرده باشند. در واقع، این پنج جزء اصلی (عرضه، توزیع، کاربرد، مشوق‌ها و حاکمیت) در کنار یکدیگر اقتصاد توکنی یک پروژه را شکل می‌دهند و باید به‌صورت یکپارچه تحلیل شوند. سوالاتی کلیدی در این رابطه وجود دارند که تحلیلگران و سرمایه‌گذاران باید به دنبال پاسخ آن‌ها باشند:

آیا پروژه راهی برای کسب درآمد پایدار (مثلا از طریق کارمزدها) دارد؟ آیا توکنومیکس آن به گونه‌ای طراحی شده که بتواند هزینه‌های توسعه و امنیت را در طول زمان پوشش دهد؟ و آیا بیش از حد به مشوق‌های تورمی وابسته نیست که در نهایت ارزش توکن را از بین ببرد؟ پاسخ به این سؤالات، هسته اصلی ارزیابی پایداری اقتصاد توکنی یک پروژه است.

چگونه می‌توان توکنومیکس یک پروژه را بررسی و ارزیابی کرد؟

تحلیل توکنومیکس یک پروژه مستلزم تحقیق دقیق و بررسی منابع گوناگون است. این فرایند به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری اتخاذ نمایند. مراحل کلیدی برای تحلیل به شرح زیر است:

مطالعه وایت‌پیپر (Whitepaper): این سند عموما نخستین و مهم‌ترین منبع اطلاعاتی محسوب می‌شود. باید به دنبال بخشی اختصاصی در خصوص توکنومیکس گشت. وایت‌پیپر می‌بایست جزئیات مربوط به عرضه، توزیع، کاربرد، حاکمیت و مکانیزم‌های تشویقی را شرح دهد. توجه به شفافیت و کامل بودن اطلاعات حائز اهمیت است.

بررسی وب‌سایت رسمی و مستندات: اطلاعات تکمیلی، به‌روزرسانی‌ها و جزئیات فنی ممکن است در وب‌سایت پروژه یا بخش مستندات آن یافت شود.

تحلیل توزیع توکن: جزئیات توزیع اولیه باید یافت و بررسی شود. چه درصدی به تیم، سرمایه‌گذاران اولیه، جامعه، و خزانه اختصاص داده شده است؟ آیا برنامه زمان‌بندی آزادسازی (Vesting) وجود دارد و منطقی است؟ اطلاعات مربوط به دارندگان بزرگ یا همان نهنگ‌ها (Whales) در مرورگرهای بلاک چین (مانند Etherscan برای توکن‌های اتریومی) بررسی شود تا میزان تمرکز مالکیت سنجیده شود.

ارزیابی مدل عرضه: آیا توکن تورمی است یا ضد تورمی؟ آیا حداکثر عرضه مشخصی دارد؟ نرخ تورم (در صورت وجود) چقدر است و چگونه کنترل می‌گردد؟ آیا مکانیزم سوزاندن توکن وجود دارد؟

سنجش کاربرد و تقاضای واقعی: آیا توکن کاربرد مشخص و قانع‌کننده‌ای در اکوسیستم خود یا خارج از آن دارد؟ آیا تقاضای واقعی برای این کاربرد وجود دارد یا ارزش آن صرفا بر اساس سفته‌بازی است؟ رشد تعداد کاربران فعال پلتفرم و حجم تراکنش‌ها می‌تواند نشان‌دهنده تقاضای واقعی باشد.

بررسی مدل حاکمیتی: چه کسانی حق تصمیم‌گیری در مورد آینده پروتکل را دارند؟ آیا فرایند حاکمیتی شفاف و کارآمد است؟

استفاده از ابزارها و پلتفرم‌های تحلیلی و اطلاعاتی: وب‌سایت‌هایی نظیر کوین‌مارکت‌کپ، کوین‌گکو، Messari، گلس‌نود، و Token Terminal داده‌های مهمی در خصوص معیارهای توکنومیکس (مانند عرضه در گردش، ارزش بازار، FDV)، و فعالیت شبکه ارائه می‌دهند.

تحلیل توکنومیکس یک فرایند مداوم تلقی می‌شود، زیرا پروژه‌ها ممکن است در طول زمان مدل اقتصادی خود را تکامل یا تغییر دهند (مانند اتریوم).

FDV به عنوان یک معیار کلیدی در تحلیل توکنومیکس

معیار ارزش بازار کاملا رقیق‌شده (Fully Diluted Valuation – FDV) از حاصل‌ضرب قیمت فعلی توکن در حداکثر عرضه (Max Supply) یا عرضه کل (Total Supply) در آینده (اگر حداکثر عرضه نامشخص باشد) به دست می‌آید (FDV = Max Supply * Price). این شاخص تصویری از ارزش پروژه، در صورتی که تمام توکن‌های ممکن، در حال حاضر در گردش بودند، ارائه می‌دهد.

مقایسه ارزش بازار (Market Cap) فعلی با FDV بسیار مهم است. اگر FDV به طور قابل توجهی بالاتر از ارزش بازار باشد، به این معنی است که تعداد زیادی توکن در آینده وارد گردش خواهند شد (از طریق آزادسازی، پاداش استیکینگ و غیره). این تورم بالقوه می‌تواند فشار فروش زیادی ایجاد کند و قیمت را کاهش دهد، مگر اینکه تقاضا به همان نسبت یا بیشتر رشد کند. هر چه نسبت مارکت کپ به FDV نزدیک به ۱ باشد، معمولا مطلوب‌تر است و نشان‌دهنده تورم آتی کمتر است. FDV بالا نسبت به مارکت کپ می‌تواند یک پرچم قرمز در تحلیل توکنومیکس محسوب شود.

ارزیابی جایگاه توکنومیکس در تحلیل ارزهای دیجیتال

با تعمق در ابعاد گوناگون اقتصاد توکنی، آشکار می‌شود که توکنومیکس صرفا یک مفهوم فنی در خصوص یک پروژه رمزارزی نیست، بلکه شالوده‌ای اساسی برای حیات و پایداری آن به شمار می‌رود. طراحی هوشمندانه و اجرای دقیق اصول توکنومیک، عاملی کلیدی در جذب سرمایه، ایجاد انگیزه در کاربران، تضمین امنیت شبکه و دستیابی به پایداری بلندمدت برای هر دارایی دیجیتال محسوب می‌شود. در مقابل، غفلت از این مهم یا طراحی معیوب آن، فارغ از نوآوری‌های فنی یا جذابیت‌های اولیه پروژه، می‌تواند سرنوشت یک پروژه کریپتویی را به ورطه ناکامی بکشاند. ازاین‌رو، بررسی، ارزیابی، و تحلیل جامع و مستمر توکنومیکس پروژه‌ها، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت برای تمامی فعالان و تحلیلگران بازار ارز دیجیتال به شمار می‌رود تا بتوانند در این بازار پرتلاطم، مسیر سرمایه‌گذاری‌های آگاهانه و سودآور را شناسایی کنند.