فروش تعهدی سهام چیست و چه کاربردی دارد؟

فروش تعهدی سهام یکی از ابزارهای پیشرفته در بازارهای مالی است که به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد تا حتی در شرایط نزولی بازار نیز از کاهش قیمت‌ها سود ببرند. این ابزار به‌ویژه در بورس‌های جهانی رایج است و وارد بازار سرمایه ایران نشده است. با استفاده از فروش تعهدی، سرمایه‌گذاران می‌توانند سهامی را که به‌طور فیزیکی در اختیار ندارند قرض بگیرند، آن را در قیمت بالاتر بفروشند و در صورت کاهش قیمت، آن را مجددا با قیمت پایین‌تر خریداری کرده و به مالک اصلی بازگردانند. در این مقاله به توضیح مفهوم فروش تعهدی، روش‌های انجام آن، مزایا و معایب این ابزار پرداخته شده است.

فروش تعهدی چیست؟

فروش تعهدی سهام (Short Selling) یک ابزار مالی است که به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که بدون داشتن سهم مورد نظر، آن را در بازار به فروش برسانند و سپس در صورت کاهش قیمت، همان سهم را با قیمت پایین‌تری خریداری کرده و به مالک آن بازگردانند. به عبارت ساده‌تر، فروش تعهدی به سرمایه‌گذار این امکان را می‌دهد که از کاهش قیمت سهام سود ببرد.

در فروش تعهدی، سود و ضرر به تفاوت قیمت خرید و فروش سهم بستگی دارد. اگر قیمت سهم کاهش یابد، سرمایه‌گذار می‌تواند سهام را با قیمت پایین‌تری خریداری کرده و به مالک بازگرداند و سود حاصل از تفاوت قیمت فروش اولیه و خرید مجدد را کسب کند. اما اگر قیمت سهم برخلاف پیش‌بینی او افزایش یابد، باید سهام را با قیمت بالاتری خریداری کرده و به مالک بازگرداند که در این صورت متقاضی ضرر کرده و تفاوت قیمت بالاتر خرید و فروش را به عنوان زیان تحمل خواهد کرد.

درواقع، هدف مالک از قرض دادن سهام خود در فروش تعهدی کسب سود اضافی است؛ چرا که او سهام خود را به متقاضی قرض می‌دهد و در مقابل، علاوه بر بازگشت سهام، سودی از این قرض‌دهی دریافت می‌کند. این فرآیند برای مالک سودآور است زیرا همچنان مالکیت سهام را حفظ کرده و سودی اضافی کسب می‌کند. از سوی دیگر، هدف متقاضی از قرض گرفتن سهام در فروش تعهدی بهره‌برداری از کاهش قیمت سهام است. متقاضی پیش‌بینی می‌کند که قیمت سهم کاهش یابد و با فروش آن در قیمت بالا، می‌تواند پس از افت قیمت، همان تعداد سهم را با قیمت پایین‌تر خریداری کرده و به مالک بازگرداند و از تفاوت قیمت‌ها سود ببرد.

نحوه فروش تعهدی سهام

نحوه فروش تعهدی سهام در بازار بورس به این صورت است که یک سرمایه‌گذار به طور موقت سهام یک شرکت را از مالک آن قرض می‌گیرد و در صورت پیش‌بینی کاهش قیمت آن سهم، آن را در بازار به فروش می‌رساند. سپس زمانی که قیمت سهم کاهش می‌یابد، سهم را با قیمت پایین‌تر خریداری کرده و به مالک اصلی باز می‌گرداند. در ادامه مراحل انجام فروش تعهدی را توضیح داده شده است:

1. ثبت قرارداد فروش تعهدی: ابتدا سرمایه‌گذار و مالک سهام باید یک قرارداد فروش تعهدی امضا کنند که شرایط و تعهدات هر دو طرف را مشخص می‌کند. این قرارداد ممکن است از طریق کارگزاری‌ها انجام شود.

2. قرض گرفتن سهام از مالک: سرمایه‌گذار سهام را از مالک قرض می‌گیرد و سپس آن را در بازار بورس به فروش می‌رساند. برای این کار، سرمایه‌گذار باید حسابی در یک کارگزاری داشته باشد که این امکان را برای او فراهم کند.

3. انتظار برای کاهش قیمت: بعد از فروش سهام، سرمایه‌گذار منتظر می‌ماند که قیمت سهام کاهش یابد. پیش‌بینی کاهش قیمت بر اساس تحلیل‌ تکنیکال یا تحلیل بنیادی صورت می‌گیرد.

4. خرید سهم به قیمت پایین‌تر: زمانی که قیمت سهم کاهش یافت، سرمایه‌گذار همان تعداد سهم را با قیمت پایین‌تر از بازار خریداری می‌کند.

5. بازگرداندن سهام به مالک: پس از خرید سهام با قیمت پایین‌تر، سرمایه‌گذار آن سهام را به مالک اولیه باز می‌گرداند و سود حاصل از تفاوت قیمت فروش و خرید سهام به جیب او می‌رود.

6. پرداخت هزینه‌ها و نرخ تضمین: در این فرآیند، سرمایه‌گذار ممکن است مجبور به پرداخت هزینه‌هایی باشد که در قرارداد فروش تعهدی مشخص شده است. همچنین، ممکن است به عنوان تضمین، مقداری وجه تضمین (margin) در حساب خود نگه دارد تا در صورت نوسانات شدید بازار، قادر به پوشش ضررهای احتمالی باشد.

تفاوت فروش استقراضی و فروش تعهدی سهام

فروش استقراضی و فروش تعهدی هر دو ابزارهایی برای کسب سود از کاهش قیمت سهام هستند، اما تفاوت‌های مهمی دارند. در فروش استقراضی، سرمایه‌گذار سهام را از مالک قرض می‌گیرد و آن را در بازار می‌فروشد. سپس باید همان تعداد سهام را در آینده با قیمت پایین‌تر خریداری کرده و به مالک بازگرداند. در این روش، معمولا فرد باید بهره‌ای به قرض‌دهنده پرداخت کند، که ممکن است منجر به مشکلات شرعی و قانونی شود. از سوی دیگر، در فروش تعهدی، فرد سهام را به وکالت از مالک می‌فروشد و تعهد می‌کند که در آینده همان سهام را خریداری کرده و به مالک بازگرداند. به این ترتیب، در فروش تعهدی سهام قرض گرفته نمی‌شود و فقط یک تعهد به خرید و بازگرداندن آن وجود دارد که از نظر شرعی مشکلی ایجاد نمی‌کند.

تفاوت دیگر بین این دو ابزار در نحوه انجام معامله است. در فروش استقراضی، فرآیند قرض گرفتن و بازپرداخت سهام به‌طور مستقیم و معمولا با پرداخت بهره انجام می‌شود، که ممکن است از نظر شرعی با چالش‌هایی همراه باشد. در مقابل، فروش تعهدی بر اساس عقد وکالت صورت می‌گیرد، به این معنا که سرمایه‌گذار به وکالت از مالک سهام را می‌فروشد و متعهد می‌شود که در آینده همان سهم را خریداری کرده و به مالک بازگرداند. این تفاوت باعث می‌شود فروش تعهدی در مقایسه با فروش استقراضی برخی از ملاحظات شرعی را برطرف کند و در عین حال امکان کسب سود از کاهش قیمت‌ها را فراهم آورد.

فروش تعهدی سهام از نظر فقهی چگونه است؟

فروش تعهدی از نظر فقهی به دلیل ماهیت خاص خود از فروش استقراضی متمایز است و به‌طور کلی مشکلی از لحاظ شرعی ندارد. در فروش استقراضی، قرض گرفتن سهام و پرداخت بهره به قرض‌دهنده معمولا به دلیل ماهیت ربوی آن با مشکلات فقهی روبرو است. اما در فروش تعهدی، سهام قرض گرفته نمی‌شود بلکه فرد به وکالت از مالک، سهم را می‌فروشد و متعهد به بازخرید آن در آینده می‌شود. این روش به‌واسطه عقد وکالت انجام می‌گیرد، که در آن هیچ‌گونه قرضی صورت نمی‌گیرد و نه بهره‌ای پرداخت می‌شود.

بررسی کاربرد فروش تعهدی

همانطور که در پاراگراف‌های قبلی گفته شد فروش تعهدی یکی از روش‌های معاملاتی است که به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد از کاهش قیمت‌ها سود کسب کنند. این روش به‌ویژه برای کسانی که تحلیل درستی از روند بازار دارند، فرصتی ایجاد می‌کند تا در شرایط نزولی نیز سودآوری داشته باشند. در ادامه، نحوه عملکرد فروش تعهدی و کاربردهای آن بررسی شده است:

فروش تعهدی به منظور کسب سود

فروش تعهدی به سرمایه‌گذار این امکان را می‌دهد که در شرایط نزولی بازار نیز سود کسب کند. زمانی که سرمایه‌گذار پیش‌بینی می‌کند که قیمت یک سهم کاهش خواهد یافت، می‌تواند از این ابزار برای فروش سهم بدون داشتن آن استفاده کرده و در نهایت از کاهش قیمت سود ببرد. این روش برای کسانی که توانایی تحلیل بازار را دارند، ابزار مناسبی است تا در بازاری که قیمت‌ها در حال افت هستند نیز بتوانند به سود دست یابند.

فروش تعهدی به منظور کاهش ریسک

از فروش تعهدی می‌توان به‌عنوان ابزاری برای کاهش ریسک، به‌ویژه در بازارهای نزولی استفاده کرد. با این که فروش تعهدی امکان کسب سود در شرایط منفی بازار را فراهم می‌کند، می‌تواند به سرمایه‌گذار کمک کند تا از افت قیمت‌ها در بلندمدت بهره‌برداری کند و همچنین در مواقعی که قیمت‌ها کاهش می‌یابند، از ضررهای احتمالی محافظت کند. با این حال، این ابزار نیاز به تحلیل دقیق و مدیریت ریسک دارد تا از ضررهای غیرمنتظره جلوگیری شود.

نکات مهم در فروش تعهدی سهام

در معاملات فروش تعهدی سهام، نکات مهمی وجود دارد که سرمایه‌گذاران و فعالان بازار باید به آن‌ها توجه کنند:

ریسک‌های معاملاتی: فروش تعهدی یک ابزار پر ریسک است زیرا در صورتی که پیش‌بینی سرمایه‌گذار از کاهش قیمت سهم اشتباه باشد، وی مجبور است سهم را با قیمت بالاتر خریداری کرده و به مالک بازگرداند، که ممکن است به ضررهای زیادی منجر شود.

وجه تضمین: متقاضی فروش تعهدی باید وجه تضمین را در حساب کارگزاری خود داشته باشد. این وجه، درصدی از کل ارزش قرارداد است و برای تضمین بازگرداندن سهام مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر قیمت سهم برخلاف پیش‌بینی افزایش یابد، متقاضی باید حساب خود را شارژ کند.

تسویه حساب: تسویه معاملات فروش تعهدی می‌تواند در زمان سررسید یا قبل از آن انجام شود. به درخواست مالک یا متقاضی، ممکن است تسویه صورت گیرد. در این حالت‌ها، متقاضی باید سهم را با قیمت جدید از بازار خریداری کرده و به مالک بازگرداند.

خطر کال مارجین: اگر تفاوت قیمت فروش و قیمت جدید سهم به میزان وجه تضمین برسد و متقاضی حساب خود را شارژ نکند، سیستم به‌طور خودکار سهم را از بازار خریداری کرده و متقاضی به اصطلاح کال مارجین می‌شود.

تعیین شرایط و ضوابط در قرارداد: قبل از انجام معاملات فروش تعهدی، مالک و متقاضی باید شرایط و ضوابط را در یک قرارداد رسمی مشخص کنند. این قرارداد باید شامل مواردی مانند نرخ تشویقی، دوره تنفس، و نحوه بازگشت سهام باشد.

مراقبت از تحلیل‌ها و پیش‌بینی‌ها: قبل از اقدام به فروش تعهدی، ضروری است که متقاضی تحلیل‌های دقیق از وضعیت بازار و سهام انجام دهد تا پیش‌بینی‌های اشتباه منجر به ضررهای بزرگ نشود.

مزایای دو طرفه برای بازار: فروش تعهدی علاوه بر فراهم کردن فرصتی برای سود در بازارهای نزولی، نقدشوندگی بازار را افزایش داده و برای سرمایه‌گذاران شرایط بهتری برای کسب درآمد در هر دو شرایط مثبت و منفی فراهم می‌کند.

نظارت و شفافیت: معاملات فروش تعهدی تحت نظارت بورس و سامانه‌های آنلاین کارگزاری‌ها قرار دارد که امکان نظارت دقیق و شفاف بر روند معاملات را فراهم می‌کند.

جمع‌بندی

به طور کلی، فروش تعهدی سهام ابزاری کارآمد است که به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد تا در شرایط نزولی بازار نیز از فرصت‌های سودآوری بهره‌برداری کنند. این روش با قرض گرفتن سهام از مالک و فروش آن در قیمت بالا، سپس خرید مجدد آن در قیمت پایین‌تر و بازگرداندن به مالک، به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا در شرایطی که بازار در حال کاهش است نیز از تغییرات قیمت سود کسب کنند. با وجود مزایای زیادی مانند افزایش نقدشوندگی و تنوع استراتژی‌های معاملاتی، استفاده از این ابزار نیازمند تحلیل دقیق و مدیریت ریسک است. بنابراین، فروش تعهدی می‌تواند به عنوان یک ابزار تکمیلی در بازارهای مالی ایران به رونق و پویایی بیشتر این بازار کمک کند.