روش لایفو چیست؟ بررسی کامل روش LIFO در ارزیابی موجودی کالا
روش لایفو (LIFO) یا آخرین ورودی، اولین خروجی یکی از روش‌های پرکاربرد در حسابداری برای ارزیابی موجودی کالا است. در این روش فرض می‌شود که آخرین اقلامی که وارد انبار شده‌اند، اولین اقلامی هستند که از انبار خارج می‌شوند. این فرض در ثبت حسابداری به‌ویژه در شرکت‌هایی که با نوسانات قیمت مواد اولیه یا تورم مواجه هستند، بسیار اهمیت دارد. در این مقاله، به تعریف دقیق روش لایفو، تفاوت آن با روش فایفو (FIFO)، کاربردها، مزایا و معایب، تاثیر آن در گزارشگری مالی و مالیاتی پرداخته شده است.
- مقاله پیشنهادی: ترازنامه چیست؟
بررسی تعریف روش لایفو
لایفو مخفف عبارت Last In, First Out به معنای آخرین ورودی، اولین خروجی است. در این روش، هنگام فروش کالا، قیمت کالا بر اساس آخرین خرید انجام شده محاسبه می‌شود. به این معنا که کالاهایی که اخیرا وارد انبار شده‌اند، زودتر از کالاهای قدیمی‌تر از انبار خارج می‌شوند.
برای مثال فرض می‌شود شرکتی سه بار کالایی را خریداری کرده است:
- 10 واحد با قیمت 100 هزار تومان
- 20 واحد با قیمت 120 هزار تومان
- 30 واحد با قیمت 150 هزار تومان
حال اگر 25 واحد از این کالا به فروش برسد، در روش لایفو، ابتدا 25 واحد از آخرین خرید با قیمت 150 هزار تومان فروخته می‌شود. یعنی:
در نتیجه، موجودی انبار شامل 5 واحد از خرید 150 هزار تومانی + 20 واحد از خرید 120 هزار تومانی + 10 واحد از خرید 100 هزار تومانی باقی می‌ماند.
تومان 3٬750٬000 = 150٬000 × 25 :بهای تمام‌شده فروش کالا
نحوه حل مسئله به روش لایفو در سیستم دائمی و ادواری
یکی از چالش‌های حسابداری موجودی، انتخاب سیستم ثبت موجودی است. روش لایفو می‌تواند در دو سیستم متفاوت مورد استفاده قرار گیرد:
سیستم دائمی (Perpetual): در این سیستم، پس از هر فروش، بهای تمام‌شده کالا به‌روز می‌شود. یعنی نرم‌افزار حسابداری یا تیم مالی پس از هر تراکنش فروش، بررسی می‌کند که آخرین خرید مربوط به کدام قیمت بوده است. برای مثال فرض می‌شود موجودی و خریدهای شرکت به شرح زیر باشد:
تومان ۱۰٬۰۰۰٬۰۰۰ = ۱۰۰٬۰۰۰ تومان × واحد 100 :موجودی اولیه
تومان ۱۳۰٬۰۰۰ × واحد 200 :خرید اول
تومان ۱۵۰٬۰۰۰ × واحد 250 :خرید دوم
اگر در تاریخ ۲۰ اسفند، شرکت ۵۵۰ واحد از این کالا را به فروش برساند، طبق روش لایفو در سیستم دائمی، بهای تمام‌شده فروش به صورت زیر محاسبه می‌شود:
تومان 37٬500٬000 = تومان 150٬000 × 250
تومان 26٬000٬000 = تومان 130٬000 × 200
تومان 10٬000٬000 = تومان 100٬000 × 100
جمع بهای تمام‌شده فروش: ۷۳٬۵۰۰٬۰۰۰ تومان
در روش لایفو، کالاهایی که آخر از همه وارد انبار شده‌اند، نخست برای فروش خارج می‌شوند. این روش به ویژه در شرایط تورمی می‌تواند سود مشمول مالیات را کاهش دهد.
سیستم ادواری (Periodic): در سیستم ادواری، اطلاعات مربوط به خرید، فروش و موجودی کالا در طول دوره ثبت می‌شود، اما محاسبه بهای تمام‌شده کالاهای فروش‌رفته تنها در پایان دوره مالی صورت می‌گیرد. برخلاف سیستم دائمی که به‌روزرسانی موجودی کالا پس از هر تراکنش انجام می‌شود، در سیستم ادواری هیچ‌گونه ثبت لحظه‌ای برای کاهش موجودی هنگام فروش صورت نمی‌گیرد.
در این روش، موجودی پایان دوره از طریق شمارش فیزیکی کالاها به‌دست می‌آید و سپس با استفاده از فرمول زیر، بهای تمام‌شده کالاهای فروش‌رفته محاسبه می‌شود:
موجودی پایان دوره − خرید طی دوره + موجودی اول دوره = بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته
به همین دلیل، در سیستم ادواری ممکن است خریدهایی که حتی پس از تاریخ فروش انجام شده‌اند، در محاسبه بهای تمام‌شده لحاظ شوند، چون مرجع محاسبه صرفا موجودی فیزیکی در پایان دوره است.
برای مثال، اگر فروش در تاریخ 20 اسفند انجام شده باشد، اما یک خرید دیگر در 22 اسفند ثبت شده باشد، این خرید جدید در محاسبه موجودی پایان دوره وارد شده و در نتیجه بر بهای تمام‌شده فروش‌های پیشین اثر می‌گذارد. این ویژگی باعث می‌شود که دقت محاسبات در بازه‌های کوتاه‌مدت کمتر باشد، اما اجرای آن ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر از سیستم دائمی است.
تفاوت روش لایفو و فایفو چیست؟
تفاوت روش لایفو و فایفو در نحوه خروج کالا از انبار و تاثیر آن بر سود و مالیات شرکت‌ها است. در روش لایفو، آخرین کالاهای خریداری‌شده زودتر فروخته می‌شوند؛ در نتیجه در دوره‌های تورمی، بهای تمام‌شده افزایش و سود و مالیات کاهش می‌یابد. این روش برای صنایع با نوسانات قیمتی بالا مناسب است.
در مقابل، روش فایفو بر پایه خارج‌سازی اولین کالاهای خریداری‌شده است. این روش معمولا منجر به بهای تمام‌شده پایین‌تر و سود ناخالص بالاتر می‌شود که البته به معنای پرداخت مالیات بیشتر نیز است. از آنجایی‌که موجودی پایان دوره بر اساس قیمت‌های جدیدتر محاسبه می‌شود، ارزش موجودی در ترازنامه نیز واقعی‌تر به‌نظر می‌رسد. فایفو برای شرکت‌هایی که با کالاهای فاسدشدنی یا مدگذر سر و کار دارند، انتخاب بهتری محسوب می‌شود.
مزایا و کاربردهای روش لایفو
روش لایفو در برخی صنایع و شرایط اقتصادی خاص، مزایای مهمی به همراه دارد که باعث شده همچنان در تحلیل‌های مدیریتی و مالی مورد توجه قرار گیرد. در ادامه، به بررسی مزایا و کاربردهای این روش پرداخته شده است:
کاهش مالیات در شرایط تورمی: چون هزینه فروش با قیمت‌های جدید محاسبه می‌شود، سود کاهش می‌یابد و در نتیجه مالیات پرداختی کمتر می‌شود.
واقعی‌تر بودن بهای تمام‌شده فروش: استفاده از قیمت‌های اخیر باعث می‌شود هزینه فروش منعکس‌کننده قیمت روز بازار باشد.
مناسب برای صنایع دارای کالاهای بادوام یا بدون تاریخ انقضا: این روش برای صنایع فولاد، قطعات صنعتی یا ماشین‌آلات که قدیمی‌تر بودن کالاها مشکل‌ساز نیست.
کاربرد مدیریتی در تحلیل سودآوری: روش لایفو حتی اگر در گزارش رسمی استفاده نشود، می‌توان از این روش برای تحلیل داخلی در دوره‌های نوسان قیمتی بهره برد.
معایب روش لایفو
روش لایفو با وجود برخی مزایای مالیاتی، محدودیت‌ها و مشکلاتی دارد که استفاده از آن را در برخی کشورها و صنایع دشوار کرده است. در ادامه، برخی از مهمترین معایب این روش بررسی شده است:
عدم پذیرش در استانداردهای بین‌المللی: در استانداردهای IFRS استفاده از روش لایفو مجاز نیست، بنابراین شرکت‌های بین‌المللی نمی‌توانند از آن استفاده کنند.
پیچیدگی در محاسبات، به‌ویژه در سیستم‌های دستی: نیاز به ردیابی دقیق آخرین خریدها برای هر فروش، اجرای لایفو را در غیاب نرم‌افزار دشوار می‌سازد.
فاصله زیاد بین سود حسابداری و جریان نقدی: کاهش سود گزارش‌شده در صورت‌های مالی ممکن است با واقعیت نقدینگی شرکت همخوانی نداشته باشد.
کم‌ارزش نشان دادن موجودی پایان دوره: چون موجودی انبار شامل کالاهای قدیمی با قیمت‌های پایین‌تر است، ارزش دارایی‌ها در ترازنامه کمتر از واقعیت نشان داده می‌شود.
چرا استفاده از روش لایفو در ایران مجاز نیست؟
روش لایفو در ایران به دلیل مغایرت با استانداردهای رسمی حسابداری کشور، ممنوع است. دلیل اصلی این ممنوعیت، عدم تطابق روش لایفو با استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS) و استانداردهای حسابداری ایران است که توسط سازمان حسابرسی تدوین و ابلاغ شده‌اند.
همانطور که گفته شد در روش لایفو، آخرین کالاهای خریداری‌شده به‌عنوان اولین کالای فروخته‌شده ثبت می‌شوند. این منطق، به‌ویژه در دوره‌های تورمی، موجب افزایش بهای تمام‌شده و کاهش سود حسابداری می‌شود. این موضوع ممکن است باعث شود شرکت‌ها مالیات کمتری بپردازند. به همین دلیل، سازمان امور مالیاتی ایران، استفاده از روش لایفو را برای محاسبه سود مشمول مالیات نمی‌پذیرد و آن را برخلاف اصول شفافیت، ثبات و مقایسه‌پذیری صورت‌های مالی می‌داند.
در عوض، شرکت‌ها در ایران معمولا از روش‌های فایفو (FIFO) یا میانگین موزون استفاده می‌کنند که با قوانین مالیاتی و استانداردهای حسابداری داخلی هم‌راستا است و امکان گزارش‌دهی دقیق‌تر و قابل اتکاتری به ذی‌نفعان مالی را فراهم می‌کنند.
جمع‌بندی
روش لایفو (LIFO)، یکی از متداول‌ترین شیوه‌های ارزیابی موجودی در حسابداری است که می‌تواند برای برخی کسب‌وکارها در شرایط خاص مزایای مالی قابل توجهی به همراه داشته باشد. در شرایطی که قیمت کالاها به‌صورت مداوم افزایش می‌یابد و شرکت با نوسانات قیمتی شدید مواجه است، استفاده از روش لایفو در حسابداری می‌تواند منجر به کاهش سود شناسایی‌شده در صورت‌های مالی شود. این امر ممکن است باعث کاهش میزان مالیات پرداختی در دوره‌های مالی شود؛ به همین دلیل، در برخی کشورها استفاده از این روش با محدودیت یا ممنوعیت مواجه شده است.
